11χρονος ακούει για πρώτη φορά χάρη σε γονιδιακή θεραπεία

Ο 11χρονος Aissam Dam μεγάλωσε στη σιωπή. Γεννήθηκε κωφός και σε όλη τη ζωή του δεν είχε ακούσει ούτε έναν ήχο. Δεδομένου ότι ζούσε σε μια φτωχή συνοικία στο Μαρόκο, εκφραζόταν σε μια νοηματική γλώσσα που είχε επινοήσει ο ίδιος, καθότι δεν είχε πάει σχολείο.

Πέρυσι, αφού μετακόμισε στην Ισπανία, η οικογένειά του τον πήγε σε έναν ειδικό ακοής, ο οποίος του πρότεινε να υποβληθεί σε κλινική δοκιμή μιας γονιδιακής θεραπείας.

Στις 4 Οκτωβρίου 2023 ο Aissam υποβλήθηκε σε επέμβαση στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο της Φιλαδέλφειας (CHOP). Ήταν ο πρώτος άνθρωπος στις ΗΠΑ που υποβλήθηκε σε γονιδιακή θεραπεία για εκ γενετής κώφωση. Στόχος: να αποκατασταθεί η ακοή του, αν και οι επιστήμονες δεν ήταν βέβαιοι εάν θα πετύχαινε η θεραπεία και σε ποιον βαθμό.Εντέλει η θεραπεία πέτυχε. Το παιδί, που δεν ήξερε τι πάει να πει ήχος, μπήκε σε έναν καινούργιο κόσμο.

“Δεν υπάρχει ήχος που να μη μου αρέσει”, είπε ο Aissam σε συνέντευξή του πριν από μερικούς μήνες. “Όλοι οι ήχοι είναι όμορφοι”.

Η εκ γενετής κώφωση του Aissam είναι σπάνιας μορφής. Έχει αιτία τη μετάλλαξη ενός γονιδίου, της ωτοφερλίνης, και εμφανίζεται σε περίπου 200.000 άτομα παγκοσμίως.

Στόχος της γονιδιακής θεραπείας είναι η αντικατάσταση του μεταλλαγμένου γονιδίου της ωτοφερλίνης με ένα λειτουργικό.

Οι επιστήμονες ανέφεραν ότι η επιτυχημένη επέμβαση σε περιπτώσεις ασθενών όπως ο Aissam θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο σε γονιδιακές θεραπείες για άλλες μορφές εκ γενετής κώφωσης.

Πρόκειται για μια πρωτοποριακή μελέτη, δήλωσε ο Δρ Dylan K. Chan, παιδο-ωτορινολαρυγγολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και διευθυντής του Κέντρου Επικοινωνίας Παιδιών, ο οποίος δεν συμμετείχε στις δοκιμές.

Τη μελέτη στην οποία συμμετείχε ο Aissam διεξήγαγε η Eli Lilly και μια μικρή θυγατρική εταιρεία βιοτεχνολογίας, η Akouos.

“Ουδέποτε υπήρξε βιολογικός ή ιατρικός ή χειρουργικός τρόπος να διορθωθούν οι υποκείμενες βιολογικές μεταλλάξεις που καθιστούν το εσωτερικό του αυτιού μη λειτουργικό”, δήλωσε ο Chan.

Αν και οι μεταλλάξεις της ωτοφερλίνης δεν αποτελούν την πιο συχνή αιτία για την εκ γενετής κώφωση, οι ερευνητές ξεκίνησαν από αυτήν, όπως τόνισε ο Δρ John A. Germiller, ΩΡΛ και επικεφαλής των δοκιμών στο CHOP, “γιατί είναι πιο εύκολη περίπτωση”.

Το μεταλλαγμένο γονίδιο της ωτοφερλίνης καταστρέφει μια πρωτεΐνη στα τριχίδια στο εσωτερικό του αυτιού, η οποία είναι απαραίτητη για τη μεταφορά του ήχου στον εγκέφαλο. Στην περίπτωση άλλων μεταλλάξεων που προκαλούν κώφωση, τα τριχίδια πεθαίνουν κατά τη βρεφική ηλικία ή κατά το εμβρυϊκό στάδιο. Στην κώφωση που προκαλείται από την ωτοφερλίνη, τα τριχίδια επιβιώνουν για χρόνια, και έτσι μπορεί να αντικατασταθεί το ελαττωματικό γονίδιο.

Η γονιδιακή θεραπεία αξιοποιεί το πλεονέκτημα ότι οι περισσότερες από τις μεταλλάξεις που επηρεάζουν την ακοή –περίπου 150– δεν επηρεάζουν κανένα άλλο μέρος του σώματος.

Το εσωτερικό του αυτιού είναι ένα μικρό κλειστό σύστημα, οπότε η γονιδιακή θεραπεία που εφαρμόζεται εκεί δεν επηρεάζει τα κύτταρα σε άλλα μέρη του σώματος, δήλωσε ο Manny Simons, CEO και συνιδρυτής της Akouos.

Η μεταφορά γονιδίων στον κοχλία του αυτιού είναι μια πρόκληση. Ο κοχλίας, με 3.500 τριχίδια, περικλείεται σε έναν πυκνό “θόλο” οστού με μια μικροσκοπική, στρογγυλή μεμβράνη. Ο ήχος ενεργοποιεί ένα “κύμα” στον κοχλία και διεγείρει τα τριχίδια ώστε να μεταφέρουν ηλεκτρικά σήματα στον εγκέφαλο. Κάθε τριχίδιο ανταποκρίνεται σε διαφορετική συχνότητα, δίνοντας τη δυνατότητα στο άτομο να ακούει ένα φάσμα ήχων.

Κατά τη γονιδιακή θεραπεία εγχέεται ένας αβλαβής ιός, που μεταφέρει αντίγραφα του γονιδίου της ωτοφερλίνης στο υγρό εσωτερικό του κοχλία, και στη συνέχεια τα γονίδια μεταφέρονται σε κάθε τριχίδιο.

Το κοχλιακό εμφύτευμα είναι άλλη μία παράμετρος που καθιστά περίπλοκη τη γονιδιακή θεραπεία. Η συσκευή, που διεγείρει μέσω ηλεκτροδίων τα ακουστικά νεύρα στο εσωτερικό του αυτιού, επιτρέπει στους ασθενείς να ακούν ήχους, σε επίπεδο ομιλίας. Το εμφύτευμα δεν παρέχει το πλήρες φάσμα του ήχου – διευκολύνει την ακοή, αλλά δεν την αποκαθιστά πλήρως.

Στα περισσότερα βρέφη με εκ γενετής κώφωση λόγω της ωτοφερλίνης τοποθετούνται κοχλιακά εμφυτεύματα, επομένως οι επιστήμονες δεν τα επιλέγουν για κλινικές δοκιμές. Τα εμφυτεύματα αλλοιώνουν σε κάποιον βαθμό τον κοχλία, γεγονός που καθιστά αβέβαια τα αποτελέσματα της γονιδιακής θεραπείας.

Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) ζήτησε από το CHOP να ξεκινήσει δοκιμές με παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας και όχι με βρέφη‧ επίσης, ζήτησε να γίνονται οι θεραπείες μόνο στο ένα αυτί.

Ήταν δύσκολο να βρεθούν στις ΗΠΑ παιδιά πιο μεγάλης ηλικίας, που οι γονείς τους θα συμφωνούσαν να συμμετέχουν στη μελέτη, και τα οποία θα έπασχαν από κώφωση λόγω ωτοφερλίνης και δεν θα έφεραν κοχλιακά εμφυτεύματα.

Τέτοια περίπτωση ήταν ο Aissam. Δεν είχε κοχλιακό εμφύτευμα. Στο Μαρόκο δεν είχε πάει σχολείο, ώστε να αναπτύξει επικοινωνιακές δεξιότητες. Πριν από τρία χρόνια ο πατέρας του, Youssef Dam, οικοδόμος, βρήκε δουλειά στη Βαρκελώνη. Ο Aissam πήγε για πρώτη φορά σε σχολείο για κωφούς, όπου έμαθε την ισπανική νοηματική γλώσσα. Στη συνέχεια η οικογένειά του ενημερώθηκε για τη γονιδιακή θεραπεία.

Όταν ο Aissam κρίθηκε κατάλληλος για “Ασθενής Νο 1”, η Lilly και η Akouos στήριξαν οικονομικά τον ίδιο και τον πατέρα του για να ζήσουν 4 μήνες στη Φιλαδέλφεια, όσο ο Aissam υποβαλλόταν σε γονιδιακή θεραπεία και τεστ ακοής.
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Ο πατέρας του Aissam είπε ότι ο 11χρονος άρχισε να ακούει ήχους αυτοκινήτων λίγες ημέρες μετά τη θεραπεία. Δύο μήνες αργότερα ο Aissam έκανε τεστ ακοής και το αυτί που είχε υποβληθεί σε θεραπεία άκουγε σχεδόν κανονικά.

Ωστόσο οι επιστήμονες εκτιμούν ότι ο Aissam μπορεί να μην καταφέρει ποτέ να καταλάβει ή να μιλήσει μια γλώσσα. Ο εγκέφαλος διαθέτει ένα “στενό παράθυρο” για να μάθει να μιλά‧ “ανοίγει” στην ηλικία των 2-3 ετών και μετά τα 5 έτη κλείνει οριστικά.

Στην ερώτηση αν υπήρχε κάποιος ήχος που του άρεσε περισσότερο, ο Aissam δεν δυσκολεύτηκε να απαντήσει: “Οι άνθρωποι”.

*Η Gina Kolata είναι δημοσιογράφος των “New York Times”, με ειδίκευση σε ζητήματα ασθενειών και θεραπειών.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στις 23 Ιανουαρίου 2024 στους “The New York Times”.

© 2024 The New York Times Company