5 Ιουλίου 1943 – Η έναρξη της μάχης του Κουρσκ

Είχε γίνει κατά κάποιον τρόπο συνήθεια του Ά. Χίτλερ να θέτει μαξιμαλιστικούς στόχους στις πολεμικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα μετά την αναπάντεχη μεγάλη νίκη των γερμανικών στρατευμάτων επί των συμμαχικών κατά τον Μάιο-Ιούνιο του 1940. Τα στελέχη του Επιτελείου της Βέρμαχτ ουδέποτε αμφισβήτησαν ανοιχτά τους στόχους που έθετε ο Χίτλερ, παρά τις ενστάσεις ή τις αντιρρήσεις που ενδεχομένως είχαν. Κυρίως φρόντιζαν να προσαρμόζουν κάθε φορά τις προτάσεις τους ως προς τον τρόπο με τον οποίο θα επιτυγχανόταν ο εκάστοτε στόχος του Φύρερ.

Μετά την ήττα των γερμανικών δυνάμεων στο Στάλινγκραντ, οι Σοβιετικοί προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν την αδυναμία των αντιπάλων τους να ανασυγκροτηθούν και να σχηματίσουν ισχυρές γραμμές άμυνας. Στόχος τους ήταν η απώθηση των Γερμανών δυτικά του Δνείπερου. Για την υλοποίηση αυτού του σχεδίου τους πραγματοποίησαν πολλές και αλληλεπικαλυπτόμενες επιχειρήσεις, με επιθέσεις και αντεπιθέσεις σε μεγάλη έκταση και σε πολλά μέτωπα, προκειμένου οι Γερμανοί να αδυνατούν να αντιδράσουν προβάλλοντας ισχυρή αντίσταση.

Στις 9 Φεβρουαρίου οι σοβιετικές δυνάμεις κατέλαβαν το Κουρσκ, και λίγες ημέρες αργότερα, στις 15-16 του μήνα, κατέλαβαν το Χάρκοβο. Η προώθηση των Σοβιετικών μέχρι τον Δνείπερο έπληξε καίρια την συνοχή των γερμανικών δυνάμεων. Ωστόσο, η ταχύτατη προέλαση εξουθένωσε τις δυνάμεις του Κόκκινου Στρατού, οι οποίες ήταν επικίνδυνα εκτεθειμένες σε μια γερμανική αντεπίθεση. Η τροπή των εξελίξεων στο ανατολικό μέτωπο ανάγκασε τον Χίτλερ να δώσει την άδειά του στον στρατηγό Έριχ φον Μάνσταϊν στις 19 Φεβρουαρίου να σχεδιάσει την αντεπίθεση των γερμανικών δυνάμεων. Οι Γερμανοί κατάφεραν να ανακαταλάβουν το Χάρκοβο στις 16 Μαρτίου, έπειτα από σκληρές οδομαχίες.

Μετά τη γερμανική αντεπίθεση, οι Σοβιετικοί βρέθηκαν να κατέχουν μια προκεχωρημένη θέση στο μέτωπο του πολέμου με επίκεντρο την πόλη Κουρσκ. Το γεγονός αυτό έδινε, σε θεωρητικό επίπεδο, την ευκαιρία στους Γερμανούς να σχεδιάσουν μια επιχείρηση «τανάλιας», προκειμένου να αποκόψουν την πόλη από το κύριο σώμα των σοβιετικών δυνάμεων. Εντούτοις, η επιχείρηση προβλεπόταν να είναι πολύ δύσκολη, δεδομένης της άσχημης κατάστασης που επικρατούσε στις γερμανικές δυνάμεις: οι στρατιώτες ήταν εξαντλημένοι, ο εξοπλισμός δεν ήταν αρκετός για την κάλυψη της επίθεσης και οι εφεδρείες ελάχιστες. Κυριευμένος από τη μεγαλομανία του, ο Χίτλερ διέταξε την κατάρτιση σχεδίων για την επιχείρηση μη λαμβάνοντας υπόψη αυτούς τους παράγοντες. Γενικότερα, οι Γερμανοί επιζητούσαν μια μεγάλη νίκη σε κάποιο από τα πολεμικά μέτωπα για την ενίσχυση του γοήτρου τους, καθότι η υποχώρηση στη Βόρεια Αφρική και κυρίως η ήττα στο Στάλινγκραντ είχε αυξήσει τη δυσαρέσκεια μεταξύ των συμμάχων του, ιδιαίτερα της Ρουμανίας και της Ουγγαρίας.

Οι Σοβιετικοί πληροφορήθηκαν μέσα στον Μάρτιο τα σχέδια των Γερμανών και προχώρησαν αμέσως στην κατάρτιση σχεδίων για την άμυνά τους. Γύρω από το Κουρσκ, οι Σοβιετικοί στρατιώτες έσκαψαν επτά επάλληλες σειρές χαρακωμάτων, συνολικού μήκους 9.000 χιλιομέτρων. Σκάφθηκαν ακόμη 500 περίπου χιλιόμετρα αντιαρματικών τάφρων, στήθηκαν 700 γέφυρες και διανοίχθηκαν 2.000 δρόμοι. Κυρίως στην πρώτη γραμμή άμυνας οι Σοβιετικοί τοποθέτησαν 450.000 νάρκες για το πεζικό και 500.000 αντιαρματικές νάρκες. Συνολικά, οι Σοβιετικοί παρέταξαν δύο εκατομμύρια άνδρες, 30.000 πυροβόλα, κανόνια και όλμους, 6.000 τεθωρακισμένα οχήματα και άρματα μάχης, καθώς και 3.500 αεροπλάνα. Από την πλευρά τους οι Γερμανοί παρέταξαν περίπου 900.000 στρατιώτες, 10.000 πυροβόλα και όλμους, 1.081 άρματα μάχης και περισσότερα από 2.000 αεροπλάνα.

Στις αρχές Ιουλίου 1943, οι δύο αντίπαλοι στρατοί ήταν έτοιμοι για την επικείμενη μάχη. Η μάχη του Κουρσκ ξεκίνησε τις πρώτες πρωινές ώρες της 5^ης Ιουλίου και διήρκεσε επτά εβδομάδες. Οι απώλειες της μάχης και για τις δύο πλευρές ήταν τεράστιες. Οι Γερμανοί έχασαν περίπου 120.000 άνδρες, συμπεριλαμβανομένων των αγνοούμενων, 3.000 πυροβόλα και άρματα μάχης και 100 αεροσκάφη, ενώ οι Σοβιετικοί έχασαν 450.000 άνδρες, 8.000 πυροβόλα και άρματα μάχης καθώς και περίπου 3.000 αεροπλάνα. Μετά την ήττα τους, οι γερμανικές δυνάμεις υποχώρησαν δυτικά του Δνείπερου, στην αμυντική γραμμή Βόταν.

Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης