H Αρετή: Ανεπαρκής και ανέφικτη. Ας την κάνουμε και περιττή. Πώς;

Το λέει ο Μπρεχτ: “Φτιάξτε έναν κόσμο, όπου η καλοσύνη και η εντιμότητα θα είναι περιττή…”  Και… εμείς, παραφράζοντας τον Ντοστογιέφσκι: “Δεν μας λείπουν οι κανόνες που ορίζουν την καλοσύνη και την εντιμότητα, αλλά οι κανόνες, οι φραγμοί, οι θεσμοί που θα μας προτρέπουν –υποχρεώνουν σ’ αυτές”.

Ασφαλώς και ο τίτλος αναφέρεται στην ανάγκη για θεσμική θωράκιση της πολιτικής και δημόσιας ζωής της χώρας, ώστε η σωστή λειτουργία τους να εξασφαλίζεται ανεξάρτητα από την αγαθή προαίρεση, τις προθέσεις, τις επιθυμίες και βεβαίως τα συμφέροντα των πάσης φύσεως και επιπέδου λειτουργών τους.

Όπως μια ομάδα έξυπνων και ικανών ανθρώπων δεν κάνουν, από μόνοι τους, έναν  αποτελεσματικό και καλοδιοικούμενο οργανισμό, έτσι και μια ομάδα ηθικών ατόμων δεν κάνουν έναν ηθικό και ευνομούμενο οργανισμό.

Το ίδιο: Όπως η γνώση, η επάρκεια και η ικανότητα των στελεχών και εργαζομένων, έτσι και η όποια ηθική συμπεριφορά τους για να γίνει αποτελεσματική σε επίπεδο καθημερινότητας, πρέπει να ενταχθεί, να δομηθεί, σε επίπεδο κουλτούρας, μέσα από περίπλοκες διαδικασίες, κανόνες και εθισμούς, πριν τεθεί στη διάθεση και υπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος.

Η αναζήτηση έντιμων δημόσιων λειτουργών είναι βεβαίως απαραίτητη. Όχι όμως και αρκετή. Η μόνιμη λύση είναι να σχεδιάσουμε θεσμούς παντός καιρού, οι οποίοι θα θωρακίζουν την εξουσία από ανθρώπινες, φυσικές αδυναμίες. Kαι όπου η ανθρώπινη μεγαλομανία, η αδυναμία, η ανικανότητα, το τυχαίο γεγονός και (κυρίως) ο δόλος και η ιδιοτέλεια δεν θα βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για ζημιά ή ατομική επωφέλεια.

Η εμπειρία υποδεικνύει: Από μόνη της μια ηθική οργανωτική δομή μπορεί να προωθήσει τη λήψη ηθικών αποφάσεων, ακόμα και από στελέχη και εργαζόμενους όχι και τόσο υψηλού επιπέδου ηθικής. Αντίθετα  άνθρωποι με υψηλό επίπεδο ηθικής αποτυγχάνουν να συμπεριφερθούν ηθικά, σε ένα οργανωτικό περιβάλλον που δεν ευνοεί την ηθική συμπεριφορά.

Μόνο αυξάνοντας τον βαθμό λογοδοσίας και διαφάνειας οδηγούμαστε σε μια υψηλότερης ποιότητας δημοκρατία, όπου ο δημόσιος λειτουργός, αφενός μαθαίνει να ελέγχεται και να λογοδοτεί  και πάνω απ’ όλα να νιώθει χρήσιμος, υπεύθυνος και περήφανος. Να χαίρεται το αξίωμά του. Να είναι, δηλαδή, σε θέση να αντιληφθεί ότι: “όπου δεν μπορεί να φέρεται ηθικά, εκεί δεν έχει καμία εξουσία”.

Νομίζω ότι ο Churchill είχε πει: “Πρώτα εμείς διαμορφώνουμε τους θεσμούς και μετά οι θεσμοί διαμορφώνουν εμάς”. Σαφέστερα, ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι ενώ οι διανοητικές αρετές διδάσκονται, οι ηθικές, αντίθετα, αποκτώνται με τη συνήθεια. Με τη συστηματική και επί μακρόν άσκηση και σφυρηλάτησή τους. Μόνο εφαρμόζοντας από νέοι τους κανόνες της πολιτείας γίνονται οι άνθρωποι καλοί πολίτες και, πολλώ μάλλον, καλοί πολιτικοί. Απώτερο ζητούμενο η δόμηση ενάρετης και αποτελεσματικής καλής Δημόσιας Διοίκησης: Αγέραστος πόρος, ανώτερος και του καλύτερου Συντάγματος.

Το ίδιο ισχύει και για τη μικρογραφία, τα υποστυλώματα των θεσμών: τα συστήματα, την οργάνωση, τον προγραμματισμό, τον εσωτερικό και εξωτερικό  έλεγχο, τις διαδικασίες, τα άγνωστα ακόμη σε μας manuals και τα προχωρημένα συμμορφωτικα προαπαιτούμενα (compliance reports).

Πρώτα τα επεξεργαζόμαστε όλα αυτά, τα στήνουμε και μετά τα αφήνουμε να δουλεύουν για μας. Τόσο από πλευράς (και ηθικής) δεοντολογίας όσο και  από πλευράς επαγγελματικής επάρκειας και αποτελεσματικότητας.

Μόνο με την καθιέρωση π.χ. καταγραμμένων λειτουργικών διαδικασιών μπορούμε να καθορίσουμε μετρήσιμους ποσοτικούς και ποιοτικούς στόχους, ανάγκες σε ανθρώπους και μέσα, να κοστολογήσουμε και κυρίως να ασκήσουμε έλεγχο, να αποκλείσουμε παρεκκλίσεις να επιβραβεύσουμε επιδόσεις και βεβαίως να αξιοποιήσουμε αποτελεσματικά την πληθώρα των συνηθισμένων ανθρώπων –εργαζομένων που συνωστίζονται γύρω  από τον μέσο όρο.

Και ενώ στον ιδιωτικό τομέα τα παραπάνω αποτελούν αυστηρά προαπαιτούμενα αποτελεσματικότητας, πειθαρχίας, συμμόρφωσης και καλής λειτουργίας, στο δημόσιο τομέα, με την απουσία τους, τα πάντα επαφίενται στις καλές προθέσεις (επάρκειας, αποτελεσματικότητας και τιμιότητας) των κυβερνώντων, πολιτικών, διευθυνόντων λειτουργών και των υφισταμένων τους.

Θεσμική θωράκιση λοιπόν της πολιτικής και δημόσιας ζωής, έναντι των φυσικών, ιδιοτελών ανθρώπινων ορμέμφυτων, είναι ό,τι χρειαζόμαστε. “Οι άνθρωποι δεν αλλάζουν. Οι Αθηναίοι ήταν ίδιοι και πριν και μετά από τον Κλεισθένη και τον Σόλωνα, το ίδιο και οι Σπαρτιάτες πριν και μετά τον Λυκούργο. Με τα ίδια ελαττώματα και αδυναμίες. Είχαν όμως αλλάξει οι νόμοι”.

Στο επόμενο θα επιχειρήσω να απαντήσω και στο “Πώς” του τίτλου. Με την εισφορά έξη ιδεών- πρακτικών προτάσεων επί του προκειμένου.

*Τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα gcostoulas@gmail.com