Άγιος Δημήτριος στα Καμπιάνικα και το επώνυμο Κυριάκης

Άγιος Δημήτριος

Με την ευκαιρία του εορτασμού του Αγίου Δημητρίου παρουσιάζουμε και το σχετικά άγνωστο στους περισσότερους ναό του Αγίου Δημητρίου στον οικισμό Καμπιάνικα, που βρίσκεται ανάμεσα σε Άγιο Ηλία και Αλεξανδράδες. Ο οικισμός, δηλαδή δύο-τρία παλαιά σπίτια που σήμερα είναι ερείπια έχει εγκαταλειφθεί εδώ και πολλά χρόνια, καθώς οι τελευταίοι του κάτοικοι μετώκησαν στα γειτονικά χωριά του Αγίου Ηλία και των Καρβουνάδων. Δεν γνωρίζουμε τίποτα για τον οικισμό αυτόν, ούτε την προηγούμενη ονομασία του, ίσως δε να πρόκειται για ένα σπιτότοπο κλάδου της οικογενείας Κυριάκη, καθώς σε αυτήν την οικογένεια ανήκαν όλοι οι κάτοικοι των λίγων οικιών του οικισμού. Από το παρωνύμιο μάλιστα ενός κλάδου των Κυριάκη, αυτού με το παρωνύμιο Καμπέας προέρχεται και το όνομα του οικισμού. Το παλαιότερο γνωστό παρωνύμιο των Κυριάκη, που ήταν μία παλαιότατη, πιθανόν Βυζαντινής καταγωγής, οικογένεια των Κυθήρων ήταν Φιλάρετος και αυτό έχει μείνει σήμερα στο ρέμα του Φιλάρετου που ξεκινά από τα Φράτσια. (Άλλα παρωνύμια, επίσης ξεχασμένα σήμερα, είναι τα, Τρουλάφτης, Μαργαρίτης και  Πατερημός). Για το Κυριάκης θα διαβάσετε παρακάτω το σχετικό κομμάτι από το βιβλίο ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ.

Όσον αφορά το ναό του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος είναι ένας από αυτούς που «είχαν την τύχη» να συντηρηθούν από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, αυτός είναι ναός που χτίστηκε το 13ο αι. πιθανόν δεν να ανήκει και αυτός στους ναούς που χτίστηκαν κατά την πρόσκαιρη ανάκαμψη του Βυζαντινού κράτους μετά το 1275, έχει δε μία σημαντική ιδιαιτερότητα. Να σώζονται σε αυτόν τοιχογραφίες, αν και όχι σε καλή κατάσταση οι περισσότερες, από πέντε διαφορετικές περιόδους που ξεκινούν από το 13ο αι και φθάνουν στη μεταβυζαντινή εποχή, δηλαδή στο 16ο αι και έπειτα. Δυστυχώς δεν έχουν διασωθεί τα ονόματα των κτητόρων, καίτοι υπάρχουν αφιερωματικές επιγραφές σε κακή κατάσταση, ενώ έχουμε και την εικονογραφία του αφιερωτή, του οποίου το όνομα επίσης δεν γνωρίζουμε.

Επισημαίνουμε ότι στα Κύθηρα είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις που διασώθηκαν τοιχογραφίες με εικονογραφήσεις των κτητόρων ή των ανακαινιστών των ναών. Άλλη ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια είναι ότι ο ναός αυτός ανήκει στην κατηγορία των μονόχωρων, τετράγωνων, με πυργοειδές τύμπανο, δηλαδή ναός που χαρακτηρίζεται Κυθηραϊκού τύπου σύμφωνα με την αναφορά για το ναό αυτόν στο βιβλίο ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΩΝ ΚΥΘΗΡΩΝ των Μανώλη Χατζηδάκη και Ιωάννας Μπίθα, που εξέδωσε η Ακαδημία Αθηνών.

Το επώνυμο “Κυριάκης”

Παλαιότατο επώνυμο και ιδιαίτερα διαδεδομένο στα Κύθηρα μέχρι τα πρόσφατα χρόνια που εξέλιπε τελικά από το νησί.

Ετυμολογικά προέρχεται από το βαφτιστικό Κυριακός ή Κυριακή.

Σύμφωνα με την παράδοση της παλαιάς, βυζαντινής κερκυραϊκής οικογενείας, που σήμερα έχει πολλούς κλάδους στρατιωτικούς στην υπηρεσία των Παλαιολόγων, οι οποίοι, μετά την πτώση του Μυστρά (1460) διασκορπίστηκαν στην Κόρινθο, την Κέρκυρα, την Κρήτη και τα Κύθηρα. Οι παλαιότερες αναφορές συμπίπτουν όντως με μια ευρύτατη διασπορά του επωνύμου το 16ο αι., που δικαιολογείται από έναν ξαφνικό εκπατρισμό τα αμέσως προηγούμενα χρόνια.

Το 1499 ο Ζουάν Κυριάκης του Στεφάνου από την Κέρκυρα αναφέρεται στη Βενετία. Το 1579 ο Nichiforo Chiriachi είναι επίσης κερκυραϊκής καταγωγής. Το 1619 σε κατάλογο επιτάκτων του προβλεπτή Κερκύρας Δαν. Γραδενίγου αναφέρεται και το επώνυμο Κυριάκης. Το 1716 ο Στυλ. Κυριάκης του Θεοδ. αναφέρεται σε πιστοποίηση του προβλεπτή Δα-Μόστου. Από το 15ο αι. μέχρι σήμερα το επώνυμο αναφέρεται αδιάλειπτα στην Κέρκυρα, απ’ όπου πολλές οικογένειες διασκορπίζονται σε διάφορα μέρη της Ελλάδος, κυρίως όμως στην Αθήνα.

Στην Κρήτη, σε κατάλογο στρατευσίμων των Χανίων του 1536, αναφέρεται ο Vassili Chiriachi, αλλά και πολλοί άλλοι με το επώνυμο αυτό (Manoli, Paulo, Leo, mastro Giorgi, mastro Nicola). Οι νοτάριοι Χριστόφορος Κυριάκης (1564-1572) και παπα Εμμανουήλ Κυριάκης (1562-1577) αναφέρονται επίσης στην Κρήτη. Ο Πέτρος Κυριάκης από τον Χάνδακα αναφέρεται το 1713.

Εκτός από την Κρήτη πολλοί με το επώνυμο αυτό αναφέρονται και στη Βενετία, καταγόμενοι από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Ο Ιάκωβος Κυριάκης από την Κύπρο (1600), ο Στέλιος Κυριάκης από τα Χανιά (1667), ο Αλμπέρτης Κυριάκης Μπουσαλής (1800), ο Κυρίτζης Κυριάκης (1806) και μία ενδιαφέρουσα περίπτωση, ο Μιχαήλος Κυριάκης το 1649. Ενδιαφέρουσα, γιατί λίγα χρόνια νωρίτερα (28 Νοεμβρίου 1628) χρονολογείται αφιερωματική επιγραφή στον Άγιο Ανδρέα Λειβαδίου, που αναφέρει ότι είναι δέηση του παπά Μιχαήλου Κυριάκη.

Στα Κύθηρα το επώνυμο αναφέρεται από το 16ο αι. και υπάρχουν αρκετές οικογένειες με το επώνυμο αυτό τότε, κάτι που δείχνει ότι οπωσδήποτε βρίσκεται εκεί πολύ παλαιότερα, τουλάχιστον από τον προηγούμενο αιώνα. Αναφέρονται, μεταξύ άλλων, οι Αθανάσιος, Αλουμπάς, Γεώργης του Αθανάση, Γεώργης παπάς του π. Παύλου, Νικόλας του Αλουμπά, Γεώργης του Μανέα, Νικήτας του Παύλου, Παύλος του Γεώργη, Παύλος, παπάς του Δημητρίου κ.ά.

Σύμφωνα με τα συμβόλαια στα οποία αναφέρονται μεταβιβάσεις ακινήτων, κάποιοι από τους παραπάνω έχουν κτήματα στο Λειβάδι και στο Φυρόϊ. Το 1571 ένας Γεώργης Κυριάκης αναφέρεται μεταξύ των δανειστών του προβλεπτή Pietro Suriano. Το 1582 αναφέρεται σε συμβόλαιο επίσης ένας Γεώργης Κυριάκης. Το 1624 οι Αθανάσιος Κυριάκης και παπά Μιχάλης Κυριάκης είναι στιμαδόροι (=εκτιμητές), ο Παύλος Κυριάκης μάρτυρας και το 1628 ο Γεώργης Κυριάκης ιερομνήμος. Το 1666 ένας Γεώργης Κυριάκης είναι ανάμεσα σ’ αυτούς που υπογράφουν την έκκληση των Κυθηρίων χωρικών προς τις ενετικές αρχές ζητώντας βοήθεια για την πείνα που είχε ενσκήψει την εποχή αυτή στα Κύθηρα. Ο παπά Μιχάλης Κυριάκης είναι νοτάριος στα Κύθηρα (1632-1636) και το 1690, μεταξύ των πανωλόπληκτων στο νησί ένας Dimitri Chiriachi.

Το επώνυμο Κυριάκης αναφέρεται και στην Πελοπόννησο στις αρχές του 18ου αι., στην περιοχή Ζαρνάτας (Μεσσηνιακή Μάνη) και συγκεκριμένα το 1704.

Στις απογραφές του 18ου αι. στα Κύθηρα, το επώνυμο Κυριάκης αναφέρεται στην περιοχή Λειβαδίου, όπου φαίνεται ότι είναι και η παλαιότερη εγκατάσταση, και στα Κυριακάδικα, κοντά στο ναό του Αγίου Δημητρίου (περιοχή Αγίου Ηλία), στην περιοχή όπου κατοικούν μέχρι σήμερα. Υπάρχει αναφορά και στα Μητάτα. Η συνοικία αυτή αναφέρεται και ως Καμπιάνικα από το παρωνύμιο ενός κλάδου των Κυριάκη, που ήταν Καμπέας.

Το επώνυμο αναφέρεται στην κυθηραϊκή διασπορά της Σμύρνης και εκεί ο κλάδος με το παρωνύμιο Καμπέας.  Σήμερα το επώνυμο δεν αναφέρεται σε κανένα από τα χωριά των Κυθήρων, σ’ αυτά που υπήρχε μέχρι το 19ο αι., στην Αθήνα όμως υπάρχουν ακόμα οικογένειες κυθηραϊκής καταγωγής με το επώνυμο αυτό, με περιουσίες και δεσμούς με το νησί.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.