Οι Αστρολάβοι – μια σύντομη παρουσίαση λόγω της έκθεσής τους στο Βρετανικό Μουσείο

Δεν είναι καθημερινή υπόθεση να κρατάτε το σύμπαν στο χέρι σας. Το πιο κοντινό που, οι περισσότεροι από εμάς, φτάνουν σε αυτή την αίσθηση είναι να ψάξουμε κάτι στα τηλέφωνα μας, αλλά για την πραγματική αίσθηση, δεν υπάρχει τίποτα σαν ένα αστρολάβο. Αυτές οι συσκευές – οι οποίες κυμαίνονται από μεγέθους τσέπης και πρακτική έως βαριά κομμάτια παρουσίασης – δεν είναι μόνο επιστημονικά όργανα, αλλά και αριστουργήματα της τέχνης και του σχεδιασμού.

Πριν δυο μήνες, το Βρετανικό Μουσείο άνοιξε δύο νέες γκαλερί – τις γκαλερί Albukhary Foundation του ισλαμικού κόσμου. Στην έκθεση παρουσιάζονται μια σειρά επιστημονικών στοιχείων. Προετοιμάζοντας αυτή τη συναρπαστική νέα εξέλιξη, έριξα μια νέα ματιά στην αστρονομία και την αστρολογία και ήθελα να μοιραστώ μαζί σας μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα εκθέματα.

Σήμερα έχουμε μια πληθώρα συσκευών, εφαρμογών και άλλων πληροφοριών που μας βοηθούν να γνωρίζουμε πού είμαστε, πότε είναι και ποια άλλα βασικά στοιχεία της καθημερινής ζωής. Πριν από όλα αυτά, όμως, το μοναδικό ήταν ο αστρολάβος.

Οι αστρολάβοι είναι σύνθετες συσκευές, που χρησιμοποιούν διάφορα κινούμενα μέρη για να μετατρέψουν τα ακατέργαστα δεδομένα που παρέχει ο χρήστης σε πρακτικές πληροφορίες – με πολλούς τρόπους, ήταν οι υπολογιστές της εποχής τους, που χρησιμοποιούνται για την επίλυση προβλημάτων που σχετίζονται με τη θέση του ήλιου, των αστεριών, των πλανητών και της χρονομέτρησης .

Τον 10ο αιώνα, ένας αστρονόμος εκτίμησε ότι υπήρχαν περίπου χίλιες πιθανές χρήσεις για ένα αστρολάβο, που κυμαίνονται από τη θέση των αστεριών ή βρίσκουν την κατεύθυνση της Μέκκας στον καθορισμό του ύψους ενός κτιρίου. Το όνομα προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις astro labos (star-taker), το οποίο υποδηλώνει ότι πιθανότατα εφευρέθηκε στην αρχαία Ελλάδα, πριν μεταδοθεί στον ισλαμικό κόσμο από τον 7ο αιώνα μ.Χ. και μετά.

Η γνώση του ουρανού, που σήμερα ονομάζεται αστρονομία, ήταν μια σημαντική πτυχή του ισλαμικού πολιτισμού από τους πρώτους χρόνους. Οι επιστήμονες και οι στοχαστές στον ισλαμικό κόσμο που χτίστηκαν σε Βαβυλωνιακές, Ελληνικές, Ινδικές και προ-Ισλαμικές πηγές της Αραβίας μεταφράστηκαν στα αραβικά, για να κάνουν τεράστιες προόδους στη μελέτη των ουρανών.

Η αστρονομία σήμερα είναι η επιστημονική μελέτη ουράνιων αντικειμένων και φαινομένων – αστέρια, πλανήτες, φεγγάρι, κομήτες και εκλείψεις. Οι Μουσουλμάνοι αστρονόμοι, που καθοδηγούνται από τέτοιες ανάγκες, όπως ο καθορισμός των χρόνων προσευχής και η κατεύθυνση της Μέκκας, ανέπτυξαν και επεξεργάστηκαν επιστημονικά εργαλεία για να καλύψουν αυτές τις απαιτήσεις, συμπεριλαμβανομένου του αστρολάβου.

Ένας αστρολάβος αποτελείται από τέσσερα βασικά στοιχεία – το σταθερό, δίσκους, μητέρα και το γωνιόμετρο. Το «σταθερό» κάθεται στο μπροστινό μέρος της συσκευής, ενεργώντας ως χάρτης των ουρανών με κάθε δείκτη να διαλέγει ένα συγκεκριμένο αστέρι. Αυτό μπορεί να περιστραφεί για να αντικατοπτρίζει αυτό που βλέπει ο χρήστης στον ουρανό – ένα συγκεκριμένο αστέρι, ή ο ήλιος, για παράδειγμα. Ένας αστρολάβος θα έχει συνήθως αρκετές πλάκες μέσα σε αυτό, οι οποίες μπορούν να αντικατασταθούν ανάλογα με το πόσο βόρεια ή νότια είναι ο χρήστης.

Το πλέγμα και οι δίσκοι κάθονται μέσα στην πλάκα, το πίσω μέρος της οποίας είναι χαραγμένο για να επαληθεύει τους χρόνους, τις ημερομηνίες, τα σημάδια του ζωδιακού κύκλου και άλλες πληροφορίες. Αυτό γίνεται χρησιμοποιώντας το γωνιόμετρο, ένα είδος χάρακα στο πίσω μέρος του αστρολάβου το οποίο χρησιμοποιείται για την επεξεργασία πληροφοριών.

Αυτό το παράδειγμα (1), έντονα διακοσμημένο με ασημί και χαλκό, χαρακτηρίζει τις εντυπωσιακές απεικονίσεις στο μπροστινό και το πίσω μέρος του. Υπογράφεται από τον Abd al-Karim al-Asturlabi (ο αστρολάβος) και οι τίτλοι των τριών πιθανών βασιλικών προστατών του – al-Malik, al-Mu’izz και Shihab al-Din – είναι επίσης χαραγμένοι στην πλάτη. Αυτή η υπεροχή, το μεγάλο μέγεθος και η εκτεταμένη διακόσμηση δείχνουν ότι ήταν ένα κομμάτι παρουσίασης που προοριζόταν για να θαυμάζεται παρά να χρησιμοποιείται.

Κατασκευασμένο (2)για τον τελευταίο ιεραπόστολο Safavid του Ιράν, Shah Sultan Husayn (1694-1722), αυτό είναι ένα εξαιρετικά μεγάλο εργαλείο. Αν και οι αστρολόγοι σχεδιάστηκαν συνήθως για να είναι φορητοί, αυτό είναι τόσο βαρύ που πιθανότατα προοριζόταν μόνο για χρήση σε ένα μέρος – πιθανώς ένα τζαμί που χτίστηκε ή ανακαινίστηκε από τον ίδιο τον άρχοντα. Το φυλλώδες σχέδιο των αστεριών μπορεί να αναφέρεται στους κήπους του παραδείσου, που συνδέουν τον ουρανό με τον ουρανό. Αρχικά στη συλλογή του Sir Hans Sloane, αυτό ήταν ένα από τα πρώτα ισλαμικά αντικείμενα στη συλλογή του Βρετανικού Μουσείου.

Έχοντας περάσει από την αρχαία Ελλάδα στον ισλαμικό κόσμο, οι αστρολάβοι έγιναν τελικά μέρος της ευρωπαϊκής επιστημονικής κουλτούρας. Αυτός εδώ (3) είναι φτιαγμένος για χρήση σε ισπανικές τοποθεσίες από την Ίμπιζα προς τη Σαραγόσα, ο αστρολάβος διαθέτει αραβικά και λατινικά κείμενα.

Τα λατινικά προστέθηκαν σε μεταγενέστερη ημερομηνία – μια σαφή μεταφορά για την Ευρώπη βασίζοντας τις επιστημονικές της γνώσεις σε ισλαμικά θεμέλια, πολλά από τα οποία πέρασαν στα βόρεια κατά μήκος των Πυρηναίων και στη Δυτική Ευρώπη γύρω στην εποχή που έγινε αυτό το όργανο. Στην πραγματικότητα, το πρώτο τεχνικό εγχειρίδιο στα αγγλικά – που γράφτηκε το 1391, από κανένα άλλο παρά από τον Geoffrey Chaucer, συγγραφέα των ιστοριών του Canterbury – είναι μια πραγματεία για τη χρήση των αστρολάβων.

Ο ιστορικός της τέχνης William Greenwood είναι ο επιμελητής του ιδρύματος Albukhary στο Βρετανικό Μουσείο. Υπήρξε πρώην επιμελητής των Κεντρικών Ισλαμικών Χωρών στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης στη Ντόχα.

Οι νέες γκαλερί Albukhary Foundation του ισλαμικού κόσμου του Βρετανικού Μουσείου άνοιξαν στις 18 Οκτωβρίου 2018.