Ηγεσία: “Διδακτόν, ασκητόν ή φύσει παραγίγνεται τοις ανθρώποις”;

Όσοι, φιλόσοφοι, στοχαστές ή τεχνοκράτες, ασχολήθηκαν, διαχρονικά, με την Ηγεσία σκόνταψαν και άφησαν αναπάντητα δύο βασικά ερωτήματα γύρω απ’αυτήν.

Το πρώτο: Τι είναι η Ηγεσία;

Μην ψάξετε για ορισμό. Απάντηση έχουμε μόνο μέσα από περιφραστικές προσεγγίσεις, κυρίως μέσω άλλων εννοιών. Ή παραδειγμάτων.

Ένα παράδειγμα, το ακόλουθο:

“Μια ομάδα κουνελιών, καθοδηγούμενη από ένα λιοντάρι, είναι προτιμότερη από μια ομάδα λιονταριών καθοδηγούμενη από ένα κουνέλι” (Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς σ’ αυτή τη φράση: την αχρήστευση των λιονταριών από ένα κουνέλι ή την αναβάθμιση των κουνελιών από τη παρουσία ενός λιονταριού;)

Ή μέσα από ελκυστικούς αφορισμούς, όπως οι παρακάτω:

“Για να φτάσει κανείς στην πηγή πρέπει να κολυμπήσει ενάντια στο ρεύμα” (έμφαση στην ανάληψη κινδύνων, από τους ηγέτες).

“Πολλοί που έτρεχαν μπροστά από την εποχή τους, χρειάστηκε να την περιμένουν σε πολύ άβολα καταλύματα”.( έμφαση στην πρωτοπορία και τον οραματισμό έως και ρομαντισμό των ηγετών).

“Το επισφαλές του έργου βάζει τους ηγέτες σε πόζα  ηρωική” (έμφαση στην ανταμοιβή των ηγετών από την ανάληψη κινδύνων).

Ή σε φράσεις έντονα ποιητικής προέλευσης, όπως:

“Τη μεγάλη ηγεσία την διαπιστώνουμε οπουδήποτε οι άνθρωποι κατορθώνουν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους και να τον εκφράσουν με πληρότητα, ακόμα και μέσα στο ελάχιστο”.

“Χαρισματικοί όσοι μπορούν να διακρίνουν το Μικρό μέσα στο Μεγάλο και το Μεγάλο μέσα στο Μικρό”. (Άραγε τι είναι  πιο χρήσιμο, πιο πολύτιμο: να μπορούμε να διακρίνουμε το Μικρό μέσα στο Μεγάλο ή το Μεγάλο μέσα στο Μικρό;)

Είναι προφανές, ότι η αδυναμία ορισμού εξηγεί το γιατί “είναι εύκολο να αναγνωρίσουμε έναν ηγέτη, όχι όμως και να τον περιγράψουμε”. Και επίσης γιατί,  όσοι μιλούν για Ηγεσία, “δεν μας λένε πως θα γίνουμε καλοί ηγέτες, αλλά πως δεν θα  γίνουμε κακοί”.

Ακόμα και σε φιλοσοφικά κείμενα που τόσο αρέσκονται σε ορισμούς, η Ηγεσία ορίζεται  και πάλι, μέσω άλλων εννοιών.

Στον Πλατωνικό διάλογο “Μένων”, π.χ., η Ηγεσία -το “οίον τ’είναι άρχειν των ανθρώπων”, όπως αναφέρεται-, ορίζεται ως “υπέρτατη αρετή”. Προφανώς ο συνδυασμός δυσκολίας και σπουδαιότητας του αντικειμένου, ανακηρύσσει “το άρχειν των ανθρώπων”, ως το ακριβό ζητούμενο. (Όσοι έχουν εκτεθεί και ασκηθεί σε διοικητικά έργα και ευθύνες, κυρίως σε  πολυπρόσωπα περιβάλλοντα, δεν  έχουν καμία δυσκολία  να το κατανοήσουν).

Έμμεση είναι και η Θουκυδίδεια συνάρτηση της Ηγεσίας με το “εύδαιμον”, το “ελεύθερον” και το “εύψυχον”. Εδώ εκτός από μια περιφραστική απόπειρα ορισμού της Ηγεσίας, μέσα από τα χαρακτηριστικά της, έχουμε συγχρόνως και το μέτρο τής ποιότητας και των δυσκολιών της. Και σε τελική ανάλυση την απάντηση-αιτία της στατιστικής σπανιότητας των ηγετών. (Πού να βρεθούν τα αναφερόμενα τρία  πολύτιμα συστατικά συγκεντρωμένα, και στη σωστή τους αναλογία, σε έναν άνθρωπο;)

Τα παραπάνω Θουκυδίδεια ηγετικά στοιχεία,( “εύδαιμον”, “ελεύθερον” και “εύψυχον”),  να έχουν άραγε την αντιστοιχία  τους στην Σωκρατική ανάλυση της διαφοράς μεταξύ των ηγετικών ομηρικών ηρώων, Αχιλλέα, Οδυσσέα και Νέστορα, η οποία χαρακτηρίζει ως “άριστον μεν άνδρα τον Αχιλλέα, των εις Τροίαν αφικομένων, σοφότατον δε Νέστορα, πολυτροπότατον δε Οδυσσέα”;

Αναζητείται επίσης κάποια ενδεχόμενη αντιστοιχία του παραπάνω τρίπτυχου με την Πλατωνική ανάλυση των ηγετικών ικανοτήτων περί το “Λογιστικόν”, το “Θυμικόν” και το “Επιθυμητικόν”, όπου αναφέρεται “ως αρετή του Λογιστικού μεν η φρόνησις, του Θυμικού δε η ανδρεία και του Επιθυμητικού η σωφροσύνη”.

Το δεύτερο, περί την Ηγεσία, αναπάντητο ερώτημα έχει να κάνει με την προέλευση και την ανάπτυξη των Ηγετών.

Ως προς την προέλευση: Το ερώτημα του Μένωνα προς τον Σωκράτη, αν είναι “διδακτόν ή ασκητόν ή φύσει παραγίγνεται τοις ανθρώποις ή άλλω τινί τρόπω” παραμένει για πολλές ανθρώπινες ιδιότητες και επιδεξιότητες αναπάντητο. Η κορυφαία απ’ αυτές; Η ηγεσία.

Επικρατέστερο φαίνεται αυτό το “φύσει παραγίγνεται τοις ανθρώποις”. Η εκδοχή, δηλαδή, του θεϊκού χαρίσματος, της σφραγίδος της δωρεάς…

Που σημαίνει ότι, ούτε η μόρφωση, ούτε η γνώση, ούτε οι καλλιεργημένες επιδεξιότητες, μπορούν να αντιπαρατεθούν στον αυθορμητισμό, το ένστικτο, την τόλμη, το όραμα και την προσωπική μεγαλοσύνη  των προικισμένων, των χαρισματικών ανθρώπων.

“Ο ένδον  δαίμων” ή “το φύσημα του Θεού”, όπως έλεγε ο Κολοκοτρώνης. Και ο Μένανδρος επίσης: Η φύση επικρατεί της διδαχής- “η φύσις απάντων των διδαγμάτων κρατεί”.

Ως προς την ανάπτυξη των ηγετών, αδιαφιλονίκητη, μάλλον, παραμένει η άποψη πως μόνο η εξουσία αποκαλύπτει τις ηγετικές αρετές ενός  ανθρώπου. “Αμήχανον δε παντός ανδρός εκμαθείν ψυχήν τε και φρόνημα και γνώμην, πριν αν αρχαίς τε και νόμοισιν εντριβής φανή”, μας λέει ο Σοφοκλής: Είναι αδύνατο να γνωρίσεις καλά την ψυχή, το φρόνημα και τη γνώμη ενός ανθρώπου πριν αυτός δοκιμασθεί στην εξουσία και τους νόμους.

Τα παραπάνω θεωρήθηκαν ως απαραίτητη εισαγωγή-μετάβαση σε ένα δεύτερο κείμενο, που θα απαντούσε πραγματικά στο ερώτημα του τίτλου. Αν, όμως, καταφέρω να το γράψω ποτέ.

*Τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου  χρηματοπιστωτικού τομέα  gcostoulas@gmail.com