Τα τρένα που φύγαν

Η Μαίρη Λεοντσίνη, αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΤΕΑΠΗ-ΕΚΠΑ, είναι υποψήφια για την Ευρωβουλή με το Ποτάμι.

Η Ελλάδα συνυπέγραψε τη συνθήκη της Μπολόνια ήδη το 1999, αλλά προσαρμόστηκε εν μέρει στα προτάγματα του ενιαίου χώρου εκπαίδευσης. Από το 2000 και μετά, σημαντική αλλαγή στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια ήταν η διαμόρφωση τριών κύκλων σπουδών, διάρκειας 3 (προπτυχιακό), 2 (μεταπτυχιακό) και 3 (διδακτορικό) χρόνων αντίστοιχα. Αυτό σήμανε τον εκ νέου σχεδιασμό των προγραμμάτων σπουδών, άρα μια εις βάθος ανάλυση της εκάστοτε κατάστασης, προτάσεις για ανταπόκριση στις συμφωνημένες αρχές και συνακόλουθη προσαρμογή. Οι αντιρρήσεις που διατυπώθηκαν στη διάρκεια της δεκαετίας (2000-2010) ήταν πολλές, προέρχονταν από διαφορετικούς χώρους γνώσης, αφορούσαν την ποιότητα των εκπαιδευτικών υπηρεσιών τόσο ως προς τη διδασκαλία και την έρευνα όσο και ως προς τις πολιτιστικές διαστάσεις της φοιτητικής ζωής, όπως η σχέση με τις τέχνες, οι καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες στις πανεπιστημιουπόλεις ή τα ζητήματα στέγασης. Εμείς πού ήμασταν τότε;

Στην Ελλάδα, αυτή η συζήτηση δεν έγινε ποτέ και ελάχιστα πράγματα άλλαξαν. Οι σπουδές συνεχίζουν να διαρκούν 4 χρόνια στο προπτυχιακό επίπεδο, οι αλλαγές στα προγράμματα σπουδών να σχετίζονται με τη διαθεσιμότητα του διδακτικού προσωπικού και τις εμβαλωματικές λύσεις όταν αυτό μειώνεται. Η τεράστια αλλαγή που αφορούσε τη δημιουργία νέου τρόπου διδασκαλίας και οι νέες απαιτήσεις στην εκπόνηση των διδακτορικών διατριβών με τον περιορισμό της διάρκειας (και του περιεχομένου) των διδακτορικών σπουδών δε μας άγγιξαν. Είναι δύσκολο να αποτιμήσουμε τις αλλαγές και να συγκρίνουμε το παλαιότερο σύστημα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τα πανεπιστήμια μετά το 2000. Τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια μπορούν ωστόσο να το κάνουν. Οι προτεινόμενες αλλαγές ευνόησαν διεργασίες, συνεργασίες, προκάλεσαν ανακατατάξεις, πριμοδότησαν αλλαγές στον τρόπο δουλειάς, αναδιοργάνωσαν τις ερευνητικές δομές και τη συνεχή τροφοδότηση της διδασκαλίας. Εμείς δε συζητήσαμε, δεν αλλάξαμε, επιμείναμε άλλοτε αδρανώντας και άλλοτε προσπαθώντας να τα βγάλουμε πέρα, όπως μπορούσαμε.

Στην τελευταία δεκαετία, η συζήτηση για την αυτονομία των πανεπιστημίων έχει μετατραπεί σε ένα από τα πιο ακανθώδη πεδία του ευρωπαϊκού διαλόγου για την εκπαίδευση. Συνδέεται με τις περικοπές στις κρατικές χρηματοδοτήσεις, το αίτημα για σύνδεση του πανεπιστημίου με την αγορά (ποια είναι άραγε η ελληνική αγορά;) και κρυσταλλώνεται σε ένα ενιαίο σύστημα κανονικοποιημένης ποσοτικοποίησης, λεπτομερές και τυποποιημένο.

Ως προς την τυποποίηση, περίπου προσαρμοστήκαμε, χωρίς διάλογο, χωρίς αμφισβήτηση, χωρίς προτάσεις. Η πολυθρύλητη (και απαραίτητη) πιστοποίηση από την ΑΔΙΠ που επιβάρυνε ξανά το διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό με χρονοβόρα συλλογή στοιχείων χωρίς επαρκή τεκμηρίωση, ενδεχομένως να αποτυπώσει μια εκδοχή της κατάστασης στα πανεπιστήμια. Δεν ευνοεί όμως την ανταλλαγή απόψεων, ιδεών και εν τέλει τη διατύπωση ευφάνταστων προτάσεων.

Με τον πρόσφατα ψηφισθέντα νόμο Γαβρόγλου, η αυτονομία των πανεπιστημίων δεν καταργείται μόνο ως αίτημα ή ως πεδίο συζήτησης, αλλά κάνουμε σα να μην υπάρχει, σα να μην αφορά κανένα και καμία μας. Νέα τμήματα χωρίς προσωπικό, χωρίς πλάνο λειτουργίας, χωρίς σοβαρή διαβούλευση και συχνά εν αγνοία πολλών πανεπιστημιακών, που προσπαθούν όπως μπορούν να κάνουν τα πανεπιστήμια να μοιάζουν με αυτό που οφείλουν να είναι: δηλ. χώροι παραγωγής και επεξεργασίας γνώσης, χώροι ευμάθειας και καλλιέπειας. Αν η αξία της εκπαίδευσης στη διαμόρφωση της ιδιότητας του πολίτη, η σημασία της γενικής κουλτούρας και η πριμοδότηση του φιλέρευνου πνεύματος απειλούνται από την «αυτονομία» των πανεπιστημίων, εμείς συνεχίζουμε να αποφεύγουμε το διάλογο και να αποδεχόμαστε τη συνεχή υποβάθμισή μας. Είμαστε άλλωστε ΟΙ καλύτεροι (για καλύτερες, δε συζητώ…).

Η Μ.Λ. είναι αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΤΕΑΠΗ-ΕΚΠΑ, υποψήφια για την Ευρωβουλή με το Ποτάμι