Η Μαρία Ελευθερίου-Κατελούζου και τα Κύθηρα

Με την ευκαιρία της κυκλοφορίας πριν δύο χρόνια του βιβλίου με την αλληλογραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου με την πρώτη του σύζυγο Μαρία Ελευθερίου-Κατελούζου επιχειρούμε μία συνολική ανασκόπηση της πορείας και της καταγωγής της για να υπάρχει ως αναφορά στους ασχολούμενους με το θέμα αυτό στο μέλλον.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε ερωτευθεί τη Μαρία στα Χανιά και την παντρεύτηκε το 1890, όταν αυτή ήταν 20 χρόνων. Τρία χρόνια αργότερα η Μαρία κάνει το πρώτο τους παιδί, τον Κυριάκο και ένα χρόνο μετά μένει πάλι έγκυος και πεθαίνει στη γέννα από επιλόχιο πυρετό σε ηλικία 24 χρόνων, ενώ το παιδί που γεννήθηκε επέζησε και ονομάστηκε Σοφοκλής από το όνομα του πατέρα της Μαρίας, εμπόρου στα Χανιά Σοφοκλή Ελευθερίου-Κατελούζου. Ποία ήταν όμως η οικογένεια του Κατελούζου και πώς βρέθηκε στην Κρήτη; Είναι γνωστό και πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η οικογένεια αυτή έφθασε στα Χανιά από τη Σμύρνη και εγκατεστάθη στην Κρήτη για εμπορικούς λόγους, καθώς ήταν οικογένεια γνωστών εμπόρων. Επίσης δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι η αρχική κοιτίδα της οικογένειας ήταν τα Κύθηρα, στα οποία εντοπίζονται οικογένειες με το επώνυμο Λευθέρη και το παρωνύμιο Κατελούζος, από το οποίο υπάρχει και σήμερα ο συνοικισμός Κατελουζιάνικα (παλαιότερα Καψοχειλάδες) στο Λειβάδι. Οι κλάδοι των Λευθέρη στα Κύθηρα εντοπίζονται στο Μυλοπόταμο από τις αρχές του 16^ου αι., ήταν όμως παλιότερη η εγκατάστασή τους στο νησί σύμφωνα με τη μελέτη των πηγών και σίγουρα η οικογένεια υπάρχει στο νησί από το 15^ο αι. ή και παλαιότερα.

Σύμφωνα με τα διαβατήρια για αποδημία από τα Κύθηρα έχουμε αναφορά για τρεις περιπτώσεις Λευθέρη που αποδημούν από τα Κύθηρα το 19^ο αι. με προορισμό τη Σύρο και την Κρήτη. Αυτό βέβαια δεν αποκλείει την περίπτωση κάποιος Λευθέρης από τα Κύθηρα να έφθασε στη Σμύρνη από άλλη περιοχή (Κρήτη;) όπου είχε μεταναστεύσει ενωρίτερα. Ας δούμε όμως τις γνωστές αποδημίες των Λευθέρη από τα Κύθηρα. Το 1847 ένας Γεώργιος Ιω. Λευτέρης-Κατελούζος αποδημεί στην Κρήτη. Το 1859 ένας Εμμανουήλ Ιω. Λευθέρης-Κατελούζος αποδημεί στη Σύρο. Το 1862 ένας Ιωάννης Γεωργ. Λευτέρης –Κατελούζος φεύγει για Ηράκλειο Κρήτης και μαζί ένας Μανόλης Ιω. Λευτέρης -Κατελούζος για Ηράκλειο με τελικό προορισμό τη Σύρο.

Στη Σμύρνη έχουμε αναφορές για δύο ποτοποιούς στην Πούντα, τον Νικ. Λευθέρη και τον Γεώργιο Λευθέρη ή Λευθερίου, πιθανώς στα τέλη του 18^ου αι. Ασφαλώς πρόκειται για συγγενείς και εδώ έχουμε την πρώτη αναφορά για την αλλαγή του επωνύμου από Λευθέρης σε Ελευθερίου. Η συνήθεια να αλλάζουν τα επώνυμα στη Σμύρνη με άλλα που τα θεωρούσαν πιο ….Ελληνικά είναι γνωστή, μερικοί μάλιστα άλλαζαν και τα βαφτιστικά τους με ονόματα από την αρχαία Ελλάδα ή έδιναν αρχαιοελληνικά ονόματα στα παιδιά τους. Αναφέρονται π.χ. τα Λεοντσίνης σε Λεοντσινίδης, Χάρος σε Χαρίδης, Κύπριος σε Κυπριάδης (αυτός άλλαξε και το βαφτιστικό του Μηνάς σε Μίνως!), Σεμιτέκολος σε Σιμιτόπουλος  και πολλά άλλα.

Στον κλάδο των Λευθέρη-Ελευθερίου-Κατελούζου, ο οποίος μας ενδιαφέρει εδώ, η συγκεκριμένη οικογένεια αναφέρεται τουλάχιστον με επτά γόνους. Συγκεκριμένα, έχουμε τους, Αντώνιο, Ιωάννη, Αθανάσιο (σε επιστολή της 4/3/1889 αναφέρεται ως Αναστάσιος, προφανώς από λάθος στην αντιγραφή, αφού οι άρρενες της οικογένειας ήταν 4), Σοφοκλή, Ελισάβετ, Αικατερίνη και Διαμάντα, ενώ δεν αποκλείεται να υπήρχαν και άλλα αδέλφια, καθώς αναφέρεται και μία Σωζόγκα.

Ενδιαφέρον έχει και η πληροφορία ότι η Ελισάβετ έχει παντρευτεί Κυθήριο, τον Κοσμά Κοντολέοντα (πιθανόν από Βιαράδικα). Παρατηρούμε ότι ο Ιωάννης, που παραμένει στην εμπορική επιχείρηση στη Σμύρνη, έχει βαφτιστικό που καταγράφεται στην οικογένεια στα Κύθηρα επί σειρά γενεών, ενώ ο Σοφοκλής πρέπει να έλαβε το όνομα από τη συνήθεια που αναφέρθηκε παραπάνω για να δίνουν αρχαία Ελληνικά ονόματα στα παιδιά τους.

Μάλιστα ο ίδιος έχει γιο με το όνομα Σωκράτης. Και τα δύο βαφτιστικά δεν αναφέρονται σε κανένα κλάδο της οικογένειας στα Κύθηρα θεωρούμε δε πολύ πιθανόν η πολυπρόσωπη αυτή οικογένεια να κατάγεται από τον προαναφερθέντα ποτοποιό Νικόλαο Λευθέρη, γιατί το Νικόλαος εντοπίζεται ως βαφτιστικό σε δύο τουλάχιστον απογόνους της οικογένειας στην Κρήτη. Να αναφερθεί εδώ ότι η πρώτη σύζυγος του Σοφοκλή (Πιπίνα Βαρβαρίδου από τη Σμύρνη) πεθαίνει και αυτή στη γέννα της Μαρίας, η οποία αργότερα θα έχει την ίδια τύχη! Ο Σοφοκλής παντρεύεται σε 2^ο γάμο την Μαργαρώ Δαλμάρου και κάνει άλλα δύο παιδιά, το Σωκράτη και το Δημήτριο. (Να παρατηρήσουμε το επώνυμο της β’ συζύγου του Σοφοκλή. Δαρμάροι ή Δαλμάροι, από πιθανή παραφθορά, είναι μεγάλη Κυθηραϊκή οικογένεια, η οποία όμως αναφέρεται και στην Κρήτη και τη Μονεμβασία. Δεν είναι γνωστό από πού κατάγεται  η Μαργαρώ).

Παρά τα αρκετά κενά, όσον αφορά τους κλάδους των Λευθέρη-Κατελούζου στη Σμύρνη δεν μένει η παραμικρή αμφιβολία ότι πρόκειται για μία οικογένεια με αφετηρία τα Κύθηρα και πορεία προς Σμύρνη και Κρήτη (Κατελούζοι φθάνουν από τη Σμύρνη και στην Αίγυπτο, όπου ως επώνυμο αναφέρεται μόνο το Κατελούζος και από τον κάδο αυτόν έχουμε και σήμερα απογόνους στην Αθήνα). Μάλιστα η οικογένεια που διατηρεί το Ελευθερίου είναι πολύκλαδη με αποτέλεσμα να ανιχνεύονται μέχρι την εποχή μας Κυθηραϊκής καταγωγής Ελευθερίου σε αρκετές περιοχές της Αθήνας (Ν. Σμύρνη, Γλυφάδα, Καισαριανή) με γνώση ότι προέρχονται από τα Κύθηρα, στα οποία είχαν περιουσιακά στοιχεία μέχρι το β’ μισό του 20ού αι.

Ε.Π.Καλλίγερος.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ Φ.360 ΤΟΥ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2020 ΤΗΣ ΕΝΤΥΠΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ