Ουκρανία: H αρχή του τέλους ή το τέλος της αρχής;

Oλοι, και πρώτα απ’ όλα ο σκληρότατα δοκιμαζόμενος ουκρανικός λαός, θα θέλαμε να πιστέψουμε ότι η πολύ περιορισμένη προσέγγιση στις διαπραγματεύσεις της Κωνσταντινούπολης, την περασμένη Τρίτη, σηματοδοτεί την αρχή του τέλους για τον πόλεμο που άλλαξε την Ευρώπη και τον κόσμο προς το χειρότερο. Ωστόσο τίποτα δεν φαίνεται περισσότερο αβέβαιο, καθώς η αιματοχυσία συνεχίζεται με αμείωτη ένταση, ενώ καμία από τις δύο πλευρές δεν μετακινήθηκε στα πιο δύσκολα προβλήματα που εμποδίζουν την ειρήνευση. Οσο κι αν η Τουρκία, για τους δικούς της, προφανείς λόγους πάσχισε να μεγεθύνει την όποια πρόοδο, γεγονός παραμένει ότι οι υποχωρήσεις των εμπολέμων δεν ήταν τίποτα περισσότερο από την επίσημη αναγνώριση της ήδη διαμορφωμένης επί του πεδίου κατάστασης.

Η μόνη ουσιώδης υποχώρηση της ουκρανικής αντιπροσωπείας ήταν η αποδοχή του καθεστώτος ουδετερότητας, με απόσυρση του αιτήματος για ένταξη στο ΝΑΤΟ. Αλλά αυτό είχε ήδη κριθεί με την κατάκτηση και νέων εδαφών από τη Ρωσία και προαναγγελθεί από τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Επιπλέον, το Κίεβο συναρτά το καθεστώς ουδετερότητας όχι μόνο με διεθνείς εγγυήσεις, αλλά και με δέσμευση της Μόσχας ότι δεν θα αντιταχθεί στην ένταξη της χώρας στην Ε.Ε., κάτι καθόλου αυτονόητο. Ας θυμηθούμε ότι η διαμάχη για την ένταξη της Ουκρανίας στην Ε.Ε. ή στην «Ευρασιατική Ενωση» του Βλαντιμίρ Πούτιν πυροδότησε την εξέγερση του Μαϊντάν και τον ουκρανικό εμφύλιο του 2014.

Από ρωσικής πλευράς, η μόνη χειρονομία καλής θέλησης ήταν η υπόσχεση για «δραστικό περιορισμό» των στρατιωτικών επιχειρήσεων στη βόρεια Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένου του Κιέβου. Αλλά και σε αυτή την περίπτωση, η ανάγκη μεταμφιέστηκε σε αρετή. Τα ρωσικά στρατεύματα είχαν ούτως ή άλλως καθηλωθεί στις πύλες του Κιέβου και άλλων πόλεων, στο βόρειο και το βορειοανατολικό μέτωπο, αντιμετωπίζοντας σθεναρή αντίσταση αρχικά και πετυχημένες αντεπιθέσεις των αμυνομένων στη συνέχεια. Ολοι κατάλαβαν (και οι Ρώσοι δεν έκρυψαν) ότι επρόκειτο για αναδιάταξη δυνάμεων, που προμηνύει σε πρώτο χρόνο όχι εξασθένιση, αλλά εντατικοποίηση των ρωσικών επιχειρήσεων στο στρατηγικής σημασίας νοτιοανατολικό μέτωπο, δηλαδή στο ρωσόφωνο Ντονμπάς.

Ηδη οι θύλακοι αντίστασης των Ουκρανών στη Μαριούπολη συρρικνώνονται από μέρα σε μέρα και η άλωση της πόλης φαίνεται αναπότρεπτη. Παρόμοια είναι η εικόνα στο Ιζιούμ, μεγάλης σημασίας κόμβο ανάμεσα στο Ντονέτσκ και το Χάρκοβο. Εάν ολοκληρώσουν την κατάληψη των δύο πόλεων, οι Ρώσοι θα έχουν τη δυνατότητα να εξαπολύσουν διμέτωπη επίθεση, από Βορρά και Νότο, για να περικυκλώσουν και να εξασθενίσουν σοβαρά τον βασικό όγκο των πιο μάχιμων ουκρανικών δυνάμεων, που είναι συγκεντρωμένος ακριβώς σε αυτή την περιοχή. Παράλληλα θα έχουν έρθει πιο κοντά στον βασικό, διακηρυγμένο στόχο τους, που είναι η «απελευθέρωση» ολόκληρου του Ντονμπάς, δηλαδή της βιομηχανικής καρδιάς της Ουκρανίας και λίκνου πολλών από τους ισχυρότερους ολιγάρχες της.

Σε αυτή την περίπτωση, το πιθανότερο είναι ότι ο Πούτιν δεν θα αρκεστεί στην αναγνώριση των αυτόκλητων Δημοκρατιών του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ, κάτι που έχει κάνει ήδη, αλλά θα προσαρτήσει τις δύο περιοχές στη Ρωσική Ομοσπονδία, όπως έκανε με την Κριμαία. Προ ημερών οι Αρχές του Λουγκάνσκ προανήγγειλαν δημοψήφισμα γι’ αυτόν τον σκοπό, για να βρουν μιμητές από τους ηγέτες της Νότιας Οσετίας, περιοχής της Γεωργίας που βρίσκεται υπό ντε φάκτο ρωσικό έλεγχο. Το Κίεβο επισήμως μένει στη θέση ότι δεν πρόκειται να παραδώσει το Ντονμπάς, αλλά ο Ζελένσκι δήλωσε πρόσφατα ότι «είμαστε ρεαλιστές και αναγνωρίζουμε ότι δεν μπορούμε να διώξουμε τα ρωσικά στρατεύματα από όλη την Ουκρανία», προσθέτοντας ότι είναι πρόθυμος να συζητήσει ένα «συμβιβασμό» για το Ντονμπάς.

Η Δύση καλείται να αποφασίσει εάν προτεραιότητά της είναι η ειρήνευση στην Ουκρανία ή η ανατροπή του Βλαντιμίρ Πούτιν.

Μπορεί να υποθέσει κανείς, όμως, ότι η μεγάλη διαπραγμάτευση δεν θα γίνει τελικά –αν γίνει ποτέ– ανάμεσα στους προέδρους των εμπολέμων, αλλά ανάμεσα στον Πούτιν και τον Μπάιντεν. Ο Ρώσος πρόεδρος πιθανόν να προσφέρει γη για κυρώσεις: απόσυρση από ουκρανικές περιοχές εκτός Ντονμπάς (εννοείται και Κριμαίας) με αντάλλαγμα την άρση αν όχι όλων, τουλάχιστον μέρους των δυτικών κυρώσεων, που πλήττουν με πολύ επώδυνο τρόπο τη ρωσική οικονομία.

Εάν έτσι εξελιχθούν τα πράγματα, η Δύση θα πρέπει να ξεκαθαρίσει γρήγορα αν βασική προτεραιότητά της είναι η ειρήνευση στην Ουκρανία ή η ανατροπή του Πούτιν μέσα από έναν μακρύ πόλεμο. Οι δηλώσεις Μπάιντεν το περασμένο Σαββατοκύριακο ότι ο Ρώσος πρόεδρος είναι «χασάπης» και «δεν μπορεί να μένει στην εξουσία» έδειξαν ότι κλίνει προς τη δεύτερη επιλογή, κάτι εξαιρετικά παρακινδυνευμένο. Πρώτα απ’ όλα, βέβαια, για την ίδια την Ουκρανία, αλλά όχι μόνο.

Δοκιμασία

Ενας παρατεταμένος πόλεμος θα θέσει σε δεινή δοκιμασία την ενότητα του δυτικού στρατοπέδου, που νεκραναστήθηκε μέσα από τις στάχτες της ρωσικής εισβολής, όπως επισημαίνει στους Financial Times ο Γκίντεον Ράχμαν. Γιατί όλοι αναρωτιούνται πόσο θα αντέξουν οι ελίτ και ο λαός της Ρωσίας αυτόν τον πόλεμο, αλλά το ίδιο ερώτημα αρχίζει να τίθεται επί τάπητος και για τους δυτικούς. Ηδη η Γερμανία εξετάζει το ενδεχόμενο επιβολής δελτίου στο φυσικό αέριο, ενώ ο πληθωρισμός κινείται σε ετήσια βάση προς το 7,3% – και όλοι ξέρουν τι σημαίνει αυτό για μια χώρα που φέρει στη συλλογική της συνείδηση το βαρύ τραύμα από τον υπερπληθωρισμό του μεσοπολέμου. Ενεργειακό, ακρίβεια και έκρηξη του μεταναστευτικού (όχι μόνο από Ουκρανία, αλλά και από Μέση Ανατολή και Αφρική λόγω της προϊούσας επισιτιστικής κρίσης) μπορεί να δημιουργήσουν καταστάσεις πολιτικής αποσταθεροποίησης στην Ευρώπη, ακόμη και σε μεγάλες χώρες όπως η Γαλλία, όπου ο Εμανουέλ Μακρόν θα κερδίσει μεν τις εκλογές αυτού του μήνα, αλλά με πολύ λιγότερες ψήφους από το άθροισμα της ακροδεξιάς και της ριζοσπαστικής Αριστεράς του Μελανσόν.

Δεν είναι τυχαίο ότι τόσο ο Εμανουέλ Μακρόν όσο και ο Ολαφ Σολτς αποστασιοποιήθηκαν από τις δηλώσεις Μπάιντεν για τον Πούτιν, κρατώντας ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας με το Κρεμλίνο, παρά τη βαθύτατη και δικαιολογημένη μνησικακία που τους άφησαν ο πόλεμος και η εξαπάτηση από την πλευρά του Ρώσου προέδρου. Ακόμη και η Βρετανία, διά στόματος της υπουργού Εξωτερικών Λιζ Τρας, έκρινε ότι εκτός από το ρόπαλο πρέπει να υπάρχει και κάποιο καρότο, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο να αρθούν κυρώσεις κατά της Ρωσίας αν αποχωρήσουν τα στρατεύματά της από την Ουκρανία.

Νέο Ελσίνκι;

Σε αυτό το φόντο, μερίδα των αμερικανικών ελίτ θεωρεί ότι όσο δυσκολοχώνευτος κι αν είναι οποιοσδήποτε συμβιβασμός με τον Πούτιν, οι εναλλακτικές θα ήταν χειρότερες. O αναλυτής της RAND Σάμιουελ Σαράπ έγραψε στο Foreign Affairs ότι ένας παρατεταμένος πόλεμος μπορεί να κάνει τη Ρωσία ανεξέλεγκτη, κάτι σαν μια τεράστια Βόρεια Κορέα, προκαλώντας παγκόσμιο γεωπολιτικό χάος. Κεντρική του ιδέα είναι ότι αυτό που απαιτείται είναι όχι μια πρόσκαιρη ειρήνευση, που θα διαιωνίζει το δυναμικό της σύγκρουσης στην Ουκρανία, αλλά μια συνολική συμφωνία ασφαλείας Δύσης – Ρωσίας κατά το πρότυπο του Ελσίνκι, επί Ψυχρού Πολέμου, όπου τα δύο στρατόπεδα θα αναγνωρίζουν ότι είναι πλέον αντίπαλα, αλλά με εγγυήσεις ασφαλείας ώστε να μη φθάσουν οι αντιθέσεις τους στο όριο της ρήξης.