Ο Θ. Κολοκοτρώνης στα Κύθηρα και η Αγία Μόνη

Πριν μερικά χρόνια η εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ δημοσίευσε ένα αφιέρωμα στο Θ. Κολοκοτρώνη, στο οποίο αναφερόταν ότι κατά την επίσκεψή του στα Κύθηρα είδε το ερειπωμένο μοναστήρι της Αγίας Μόνης και έκανε τάμα να το αποκαταστήσει, όταν ελευθερωθεί η πατρίδα, όπως και έγινε. Λίγο αργότερα στην ίδια εφημερίδα, δημοσιεύθηκε η άποψη (Νικ. Παπαγεωργίου) ότι το τάμα του Κολοκοτρώνη δεν αφορούσε τα Κύθηρα, αλλά το μοναστήρι της Αγίας Μονής στη Μεγαλόπολη Αρκαδίας, στο χωριό Εκκλησούλα (πρώην Μερζέ). Στα Κύθηρα και στη διασταύρωση προς Αγία Μόνη, κατασκευάστηκε πριν μερικά χρόνια ένα μνημείο αφιερωμένο στο Θ. Κολοκοτρώνη σε ανάμνηση αυτού του τάματος. Ποία είναι όμως η πραγματικότητα; Τι ακριβώς ιστορικά στοιχεία υπάρχουν πάνω στο θέμα αυτό; Ας δούμε τις πηγές. Τι λέει ο ίδιος ο Θ. Κολοκοτρώνης στο βιβλίο που υπαγόρευσε «Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής», το οποίο είναι αφήγηση της ζωής του και των αγώνων του; Λέει για την άφιξή του στα Κύθηρα: «Επήγαμε τέλος πάντων εις το Τσιρίγο με  μια μεγάλη φουρτούνα και αράξαμε εις ένα χωριό, Ποταμό λεγόμενον………… επήγαμε εις τον διοικητήν του Τσιρίγου, Αρβανιτάκην λεγόμενον · ………….» και, συνεχίζει, αφού κάνει μικρή αναφορά στις συναντήσεις που είχε στο νησί:

……«Μία φορά επήγα εις το μοναστήρι της Αγίας Μονής. Αυτό το μοναστήρι ήτον μεγάλο και εχαλάσθη εις την πρώτη Τουρκιά· όταν επέρασα ήτον μία μάνδρα χαλασμένη και σκεπασμένη εκκλησιά με κλάδους δένδρων· τότε έταξα, ότι: «Παναγιά μου, βοήθησέ μας να ελευθερώσωμεν την Πατρίδα μας από τον τύραννο, και να σε φκιάσω καθώς και ήσουν πρώτα» (1803) Με εβοήθησε, και εις τον δεύτερον χρόνον της Επαναστάσεώς μας επλήρωσα το τάμα μου, και την έφκιασα……».

Πότε όμως πέρασε ο Κολοκοτρώνης από τα Κύθηρα; Στην επόμενη –και ξεχωριστή- παράγραφο από αυτήν που περιγράφει την επίσκεψή του στο νησί, υπάρχει η χρονολογία 1803. Όμως αποκλείεται να ήταν τότε η άφιξή του στα Κύθηρα, αφού ο «διοικητής» των Κυθήρων, Αρβανιτάκης έφθασε στο νησί το Σεπτέμβριο  1805 και έφυγε τον Ιούνιο του 1807. Μέσα σε αυτό επομένως το χρονικό διάστημα ήταν η αναφερόμενη επίσκεψή του στο νησί, άρα η επόμενη παράγραφος αναφέρεται σε άλλο γεγονός και πρέπει να εξετασθεί ανεξάρτητα από την προηγούμενη. (Στη Διήγηση δεν ακολουθείται πάντα χρονολογική σειρά, συνήθως δεν αναφέρονται χρονολογίες για όλα τα γεγονότα και η γραφή είναι συνεχής, χωρίς πολλά κεφάλαια και μόνο με αλλαγές παραγράφων). Υπάρχουν όμως και άλλα δύο ερωτήματα. Αναφέρεται ότι η Μονή καταστράφηκε στην «πρώτη Τουρκιά». Στα Κύθηρα όμως δεν είχαμε πρώτη και δεύτερη και ουσιαστικά είχαμε μία μόνο βραχύχρονη τουρκική παρουσία (1715-1718) και, δεύτερον, αναφέρει ότι όταν πέρασε από την Αγία Μονή (ας προσέξουμε και τον τονισμό στη λήγουσα) ήταν μία μάνδρα χαλασμένη και η εκκλησιά σκεπασμένη με κλάδους δένδρων. Ποία όμως ήταν η πραγματική κατάσταση στην Αγία Μόνη των Κυθήρων τότε; Ασφαλώς  θα ήταν απίθανο να ήταν η εκκλησία σκεπασμένη με κλαδιά δένδρων, αφού είναι γνωστό ότι στην Αγία Μόνη δύσκολα επιβίωναν δένδρα με τους ανέμους στην περιοχή. Εδώ να αναφέρουμε ακόμη ότι η αναγραφή του Κολοκοτρώνη για «πρώτη Τουρκιά» έχει σχέση ασφαλώς με την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1461. Η δεύτερη Τουρκιά, που ακολουθεί την Ενετοκρατία στην Πελοπόννησο που κράτησε 120 χρόνια, αρχίζει το 1715 και φθάνει στα 1821. Στα Κύθηρα είδαμε ότι η «Τουρκιά» ήταν μία και κράτησε λιγότερο από τρία χρόνια!

 Όμως την επόμενη απάντηση στις απορίες μας την δίνει ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης σε δύο άλλα κείμενά του, το ένα από το ίδιο βιβλίο, στο οποίο αναφέρει:

 (το 1833) «επήγα εις την Τριπολιτζά, αποκεί επήγα εις ένα πανηγύρι της Αγίας Μονής, όπου επήγαινα κάθε χρόνο, ότι είναι ιδιοκτησία μου». Ασφαλώς, αν πήγαινε κάθε χρόνο στα Κύθηρα αυτό δεν θα είχε περάσει απαρατήρητο την εποχή αυτή για την οποία υπάρχει σχετική αφθονία στοιχείων στις πηγές. Η δε προσθήκη ότι η Αγία Μονή είναι «ιδιοκτησία» του δεν αφήνει αμφιβολία ότι πρόκειται για το τάμα του. Άρα κάπου αλλού ήταν η Αγία Μονή. Πριν λίγα χρόνια, βρέθηκε αναφορά του ίδιου του Κολοκοτρώνη προς την Ιερά Σύνοδο, γραμμένη το 1835, η οποία λύνει οριστικά την απορία, καθώς αναφέρει:

Προς την Σεβ. και Ιεράν Σύνοδον του Βασιλείου της Ελλάδος.

Εις την πεδιάδα της Μεγαλουπόλεως ήτον ερείπιον εκκλησίας, επ’ ονόματι της υπεραγίας Θεοτόκου τιμώμενης, και Αγίας Μονής καλούμενης.

Ο υποφαινόμενος κατά τα 1823 ανήγειρεν αυτήν δι’ ιδίων εξόδων εκ βάθρων, οικοδομήσας και μικρόν οικίσκον, και προς καθημερινήν δοξολογίαν της Θεοτόκου διόρισα και τακτικόν Ιερέα, τον εις τα πέριξ χωρία ενορευόντα.

Κατά τα 1825 ότε οι Άραβες εις την Πελοπόννησον εισέβαλον, όχι μόνο την εκκλησίαν έκαυσαν, αλλά τα πάντα κατέστρεψαν, ώστε ηναγκάσθην και αύθις να τα οικοδομήσω, προσθέσας και μικρόν, νεόφυτον εξ ιδίων μου αμπελώνα.

Κατά τα 1833, ότε διά διατάγματος Βασιλικού, και της Ιεράς Συνόδου διελύθησαν πολλά Μοναστήρια, απεδίωξαν και τον παρ’ εμού εις την ρηθείσαν εκκλησίαν, διορισθέντα Ιερέα, όθεν επειδή και τα ρηθέντα οικοδομήθησαν δι’ εξόδων μου, και ως εκ τούτου λογίζονται ιδιοκτησία μου, παρακαλώ την Σεβ. και Ιεράν Σύνοδον να διατάξη όπου ανήκει, διά να εγκριθή ο παρ’εμού παρουσιασθησόμενος Ιερεύς, όστις τρεφόμενος εξ ιδίων μου θέλει εύχεται εις τον Θεόν, και την υπεραγίαν Θεοτόκον υπέρ των ψυχών των τεθνηκότων Γονέων μου.

Εύελπις εις την εκπλήρωσιν της δίκαιας ταύτης αιτήσεώς μου, υποσημειούμαι ευσεβάστως

                                                        Ο ευπειθέστατος                                                       

Θ. Κολοκοτρώνης

Την 15^ην Αυγούστου 1835

Δύο χρόνια ενωρίτερα έχουμε άλλη μία ακόμη σημαντική μαρτυρία.  Σε αναφορά του ηγούμενου της Αγίας Μονής, ιερομόναχου Γαλακτίωνα προς τον έπαρχο Γορτύνης με ημερομηνία 27 Οκτωβρίου 1833, καταγράφονται πολύτιμες πληροφορίες για τη Μονή και την περιουσία της από το έτος 1798 έως το έτος 1833, ενώ πληροφορούμαστε ότι ο ηγούμενος της Αγίας Μονής «εδωρίζετο από τον κτίτορα αυτής Θ. Κολοκοτρώνη».

Έτσι, εκτός του παραπάνω, έχουμε και  το γραμμένο από το χέρι πάλι του Κολοκοτρώνη για το μέρος που ήταν η (δική του) Αγία Μονή, αφού αναφέρει ρητά ότι ήταν στην κοιλάδα της Μεγαλουπόλεως. Εκεί, στο χωριό Μερζέ, που μεταφέρθηκε λόγω κατολισθήσεων σε άλλη θέση και μετονομάστηκε το 1927 σε Εκκλησούλα, από την Αγία Μονή, έχουμε την πραγματική θέση του Τάματος του Γέρου του Μοριά. Εκεί, είναι ένα μέρος γεμάτο δένδρα, στο οποίο υπάρχει μέχρι σήμερα η Αγία Μονή. Σε αυτήν έχουν ενδιαφέρον δύο εντοιχισμένες επιγραφές. Η μία, στο θύρωμα της εισόδου, γράφει:

 «εόδωρος κοΛοκοτροΝις 1804».

Αργότερα από το 1835, το 1842, ο Κολοκοτρώνης αναφέρει ότι είχε στείλει χρήματα στους μοναχούς προ διετίας για τη συντήρηση της Μονής και εκείνοι εντοίχισαν τότε νέα επιγραφή, που υπάρχει ακόμη και γράφει:

ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΟΥΤΟΣ Ο ΘΕΙΟΣ, ΚΑΙ ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΣ ΗΜΩΝ ΘΕΟΤΟΚΟΥ Η ΑΓΙΑ ΜΟΝΗ, ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΕΚΛΑΜΠΡΟΤΑΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ ΕΝ ΜΗΝΗ ΙΟΥΛΙΟΥ 10 1841

Τι λένε όμως οι Κυθηραϊκές πηγές για την (δική μας!) Αγία Μόνη; Από τον Κώδικα του Επισκόπου Νικηφόρου Μόρμορη διαβάζουμε ότι η εικόνα της Παναγίας βρέθηκε από ένα βοσκό στις 23 Σεπτεμβρίου 1766 και τότε άρχισε η προσπάθεια για ανοικοδόμηση ναού, αφού προφανώς αυτός που υπήρχε είχε καταστραφεί. Οι προσπάθειες φαίνεται να συνεχίστηκαν και να ανεγείρεται μικρός ναός, αφού αναφέρεται αργότερα ως «εξωμόνιον». Περί το 1840 όμως αρχίζει νέα προσπάθεια για ανέγερση μεγαλύτερου ναού, μάλλον από «ανταγωνισμό» όπως αναφέρουν οι πηγές, για την ανέγερση τότε της Μυρτιδιώτισσας, που είχε ξεκινήσει λίγο ενωρίτερα από τον Αγαθάγγελο Καλλίγερο. Το 1850 πλέον ολοκληρώθηκαν οι εργασίες και, σύμφωνα με επιγραφή στο ιερό, στην οποία διαβάζουμε μεταξύ άλλων: «Ήρξατο η ανακαίνισις του ιερού Ναού του επονομαζομένου Αγίας Μόνης κατά το έτος 1840 από εξωμόνιον όπου ήτον πρότερον,…….». Άρα, το 1805-1807 εκεί υπήρχε εξωμόνιον, το οποίο αποκλείεται να ήταν κατεστραμμένο, αφού είχε κτιστεί μετά το 1767, δηλαδή, ούτε έναν αιώνα ενωρίτερα από την αναφορά. Όσον και ευτελώς να είχε κατασκευασθεί σίγουρα δεν θα ήταν «μία μάνδρα χαλασμένη» το 1803. Σε όλα τα σχετικά έγγραφα και στις αφιερωματικές επιγραφές στην Αγία Μόνη δεν αναγράφεται πουθενά για «τάμα» ή «δωρεά» κτήτορος Θ. Κολοκοτρώνη, κάτι ασφαλώς που δεν θα είχαν παραλείψει όσοι βοήθησαν στην ανέγερση της Αγίας Μόνης των Κυθήρων.

Υπάρχουν και πολλά ακόμη στοιχεία, τα οποία συνηγορούν στην άποψη ότι ο Θ. Κολοκοτρώνης δεν έκανε κανένα τάμα στα Κύθηρα, ούτε η Αγία Μόνη των Κυθήρων είχε την παραμικρή σχέση με την Αγία Μονή, που ήταν το τάμα του και ήταν στη Μεγαλόπολη της Αρκαδίας, δηλαδή στην ευρύτερη περιοχή του γενέθλιου τόπου του.

Συμπέρασμα. Ο Θ. Κολοκοτρώνης ήρθε ασφαλώς στα Κύθηρα (και μάλιστα όχι μόνο μία φορά) αλλά δεν έκανε στο νησί μας κανένα τάμα. Τώρα, εμείς αν φτιάξαμε αργότερα ένα μνημείο (αρκετά κακόγουστο, όπως λένε) σε ανάμνηση αυτού του τάματος, κακό ασφαλώς δεν κάναμε, αφού την ελευθερία της Ελλάδος από τον Τουρκικό ζυγό την οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό και στο Γέρο του Μοριά. Άρα σωστά υπάρχει και στο νησί μας ένα μνημείο γι’  αυτόν. Απλά κάποτε πρέπει να αποκαθίσταται η ιστορική αλήθεια σε όλα τα συμβάντα της πορείας κάθε τόπου.

Βιβλιογραφία

Ι.Π.Κασιμάτης, Από την παλαιά και σύγχρονη Κυθηραϊκή ζωή

Θ. Κολοκοτρώνης, Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής.

Μιχ. Πετρόχειλος. Ιστορία των Κυθήρων.

Γεώργ. Πραχαλιάς, Ομιλία σε ημερίδα για τη μονή του Κολοκοτρώνη στην Εκκλησούλα (2014)

Παν. Τσιτσίλιας. Η Ιστορία των Κυθήρων.

 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη έκδοση Φ. 318 – Νοέμβριος 2016