Ελλαδα – ΗΠΑ – Τουρκία: οι ισορροπίες αλλάζουν

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία άλλαξε τα δεδομένα για την αμερικανική διπλωματία, η οποία έως τις αρχές του 2022 επέμενε ότι προτεραιότητα για την εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτείων ήταν ο Ειρηνικός, εχθρός ήταν Κίνα και στόχος ο περιορισμός της. Τώρα, όμως, η Ανατολική Μεσόγειος επανέκτησε την κομβική σημασία της, όχι απλώς σε γεωστρατηγικό, αλλά και σε ενεργειακό επίπεδο.

Χωρίς, όμως, την απαραίτητη σύγκλιση με την Τουρκία, η επαναφορά της Ουάσινγκτον στην ευρύτερη περιοχή χάνει ένα από τα ισχυρά ερείσματά της κι έτσι τίθεται σε κίνδυνο η αμερικανική επιχείρηση με στόχο τη δημιουργία ακόμα μιας ζώνης ισχυρής άμυνας κατά του ρωσικού επεκτατισμού – του τείχους, δηλαδή, που με κόπο χτίστηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Μπλίνκεν και Τσαβούσογλου δεν κατέληξαν σε συμφωνία για κανένα από τα ζητήματα που τους χωρίζουν. Οι Τούρκοι δεν συναινούν στη διεύρυνση του ΝΑΤΟ – επιμένουν να έχουν, ειδικά από τη Σουηδία, απαιτήσεις που δύσκολα ικανοποιούνται. Οι Αμερικανοί είναι σφοδρά ενοχλημένοι με τη στάση της Αγκυρας στο ρωσοουκρανικό ζήτημα.

Ο Ερντογάν ενοχλείται όσο τίποτε άλλο από την αναβάθμιση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων και τη συμπερίληψη της Αθήνας στο πρόγραμμα των F-35. Ισχυρίζεται, λοιπόν, ότι η Τουρκία δεν πρόκειται να αποδεχθεί αμερικανικούς όρους σχετικά με την αγορά των αναβαθμισμένων F-16. Ο δε Τσαβούσογλου δεν δίστασε να συνδέσει το παράλογο αίτημα της αποστρατιωτικοποίησης του Αιγαίου με την αμερικανική εξωτερική πολιτική. «Οι Ελληνες εξοπλίζουν τα νησιά με αμερικανικό στρατιωτικό υλικό», είπε, κατηγορώντας την Ουάσινγκτον, ευρισκόμενος μάλιστα επί αμερικανικού εδάφους.

Ο Μενέντεζ, όμως, διαθέτοντας το «όπλο» του βέτο, επιβάλλει προϋποθέσεις οι οποίες ξεπερνούν την εγκατάλειψη του αναθεωρητισμού – συμπεριλαμβάνουν θέματα που άπτονται στο εσωτερικό της Τουρκίας, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι πολιτικές ελευθερίες. Αγνωστο μέχρι πού μπορεί να αντέξει ο πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας απέναντι στην πίεση του Λευκού Οίκου. Το πιθανότερο είναι, πάντως, ότι η διαδικασία της διαπραγμάτευσης για τα F-16 θα τραβήξει μακρύτερα από τις 14 Μαΐου, όταν και θα στηθούν οι κάλπες στη γείτονα.

Ομως, αμερικανική επαναφορά στην Ανατολική Μεσόγειο με την Τουρκία απέναντι δεν νοείται, καθώς, είτε μας αρέσει είτε όχι, το ισχυρό πάτημα προς Ανατολάς περνά από τουρκικό έδαφος. Αυτό που δεν νοείται, επίσης, είναι μια αποτυχία στη στρατηγική επιλογή της Ουάσινγκτον να αυξήσει τη συνοριογραμμή του ΝΑΤΟ με τη Ρωσία, συμπεριλαμβάνοντας τη Σουηδία και τη Φινλανδία στη Δυτική Συμμαχία. Οι ισορροπίες είναι λεπτές, αλλά φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο οι δύο πλευρές να μην καταλήξουν σε συμφωνία – ειδικά σε περίπτωση επανεκλογής του Ερντογάν, όταν εκ των πραγμάτων τα πάθη στην Τουρκία θα έχουν καταλαγιάσει.

Με βάση αυτά τα δεδομένα, το ταξίδι του Μπλίνκεν σε Αθήνα, Αγκυρα και Ιερουσαλήμ, προγραμματισμένο άνευ απροόπτου για τις 20-22 Φεβρουαρίου, αποκτά πραγματικά ξεχωριστή σημασία. Οσον αφορά την Ελλάδα, τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα. Τόσο η ανανέωση της αμυντικής συμφωνίας με τις ΗΠΑ, όσο και η γεωστρατηγική αναβάθμιση της Σούδας και ακόμα περισσότερο της Αλεξανδρούπολης, η οποία εξελίσσεται σε κόμβο μεταφοράς νατοϊκών δυνάμεων προς την Ανατολική Ευρώπη, αποτελούν απτές αποδείξεις του γεγονότος ότι η Ουάσινγκτον στηρίζεται στην Αθήνα σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι συνέβαινε στο πρόσφατο παρελθόν. Η Ελλάδα είναι ο πλέον σταθερός παράγοντας της ευρύτερης περιοχής.

Οι υπουργοί Εξωτερικών των ΗΠΑ Αντονι Μπλίνκεν (αριστερά) και Μεβλούτ Τσαβούσογλου (δεύτερος από δεξιά) στη συνάντησή τους στην Ουάσινγκτον (Murat Gok/Anadolu Agency via Getty Images)

Προφανώς, προτεραιότητα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής είναι η αντιμετώπιση του τουρκικού επεκτατισμού, τόσο στο Αιγαίο, όπου αμφισβητείται η κυριαρχία των νησιών, όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου διά του τουρκολιβυκού μνημονίου αμφισβητούνται τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας. Και στα δύο θέματα η Ελλάδα έχει εξασφαλίσει –τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο– τη στήριξη σύσσωμης της διεθνούς κοινότητας και δη των Αμερικανών.

Πλην αυτών, όμως, η Ελλάδα στην τρέχουσα χρονική συγκυρία έχει μια σημαντική ευκαιρία: Υπάρχουν οι προϋποθέσεις να αναπτύξει τη δική της ατζέντα στην Ανατολική Μεσόγειο. Την ώρα που τις τελευταίες ημέρες καταγράφεται αξιοσημείωτη κινητικότητα στη Λιβύη, με πλέον πρόσφατο παράδειγμα την επίσκεψη του επικεφαλής της CIA στην Τρίπολη, η αμερικανική διπλωματία στηρίζει ανοικτά τις έρευνες στα νοτιοανατολικά της Κρήτης – άλλωστε αυτές διεξάγονται από την αμερικανική ExxonMobil.

Αυτή η στήριξη, όμως, σημαίνει κατ’ επέκταση ότι Ελλάδα και ΗΠΑ συμπλέουν στα εξής δύο σημεία: Η Ουάσινγκτον υποστηρίζει τη διάθεση της Αθήνας να διευθετήσει το ζήτημα των θαλασσίων ζωνών με τη Λιβύη – αξίζει να σημειωθεί ότι τα ελληνικά «οικόπεδα» είναι οριοθετημένα πίσω από τη μέση γραμμή που χωρίζει την Κρήτη από τη βορειοαφρικανική χώρα. Αμφότερες συμφωνούν ότι το τουρκολιβυκό μνημόνιο είναι παράτυπο και εκτός κάθε νομικής λογικής. Και αν κάποιος μπορεί να τραβήξει τη Λιβύη έξω από τον μετεμφυλιακό όλεθρο και μακριά από τη διαδικασία μετατροπής της σε προτεκτοράτο της Τουρκίας, αυτές είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Κατά γενική ομολογία, δε, τις τελευταίες εβδομάδες η κατάσταση στη Λιβύη δεν εξελίσσεται καλά για την Τουρκία. Επίσης, αν επιβεβαιωθούν οι πληροφορίες για την ύπαρξη εξαιρετικά μεγάλων ποσοτήτων φυσικού αερίου στα ελληνικά «οικόπεδα», τότε θα αλλάξουν συνολικά τα δεδομένα στην ευρύτερη περιοχή. Η Ελλάδα ενδέχεται έτσι, εντός του 2025, να βρεθεί στο επίκεντρο της επιχείρησης απεξάρτησης από τη ρωσική ενέργεια.

Με την παρουσία του Μπλίνκεν σε Αθήνα και Ιερουσαλήμ αναμένεται και η αναβίωση του σχήματος 3+1 – με συμμετοχή Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ, υπό την αιγίδα των ΗΠΑ, σε μια σύμπραξη που πρωτίστως διακρίνεται από την ενεργειακή πτυχή της. Το έργο ηλεκτρικής διασύνδεσης της Ευρώπης με την Ασία (InterAsia Interconnector) δια Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, ενώ απομένει να ρυθμιστούν οι τελευταίες λεπτομέρειες για την έναρξη των εργασιών διασύνδεσης Ελλάδας- Αιγύπτου. Οι ΗΠΑ στηρίζουν και τα δύο έργα.

Με την τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα είναι φανερό ότι η ισορροπία των δυνάμεων στο τρίγωνο Ουάσινγκτον – Αθήνα – Αγκυρα μπορεί να μην ανατρέπεται πλήρως, αλλά αλλάζει. Οπως αλλάζει και ο σύγχρονος κόσμος, υπό τους νέους όρους που δημιουργεί η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Στα επόμενα χρόνια θα κριθεί το πώς θα διαμορφωθούν οι συσχετισμοί στην Ανατολική Μεσόγειο και συνολικότερα στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Η Ελλάδα πρέπει να δηλώσει παρούσα και να αυτοτοποθετηθεί στο επίκεντρο των εξελίξεων.