ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΚΥΘΗΡΑ: Η υπεροχή των εναλλακτικών μεθόδων για την απόκτηση πόσιμου νερού έναντι της γεώτρησης και η περίπτωση των Κυθήρων

Το νερό είναι βασικός πόρος για όλες τις μορφές ζωής και η διασφάλιση της πρόσβασης σε καθαρό, πόσιμο νερό είναι μια θεμελιώδης πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες παγκοσμίως. Παραδοσιακά, η γεώτρηση ήταν μια κοινή μέθοδος για την εξαγωγή νερού από το έδαφος. Ωστόσο, με τις αυξανόμενες περιβαλλοντικές ανησυχίες, τη μείωση των αποθεμάτων υπόγειων υδάτων και την πρόοδο της τεχνολογίας, εναλλακτικές μέθοδοι για την απόκτηση πόσιμου νερού προσφέρουν πολυάριθμα πλεονεκτήματα σε σχέση με τη γεώτρηση, συμπεριλαμβανομένης της βιωσιμότητας, της οικονομικής απόδοσης και των μειωμένων περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Βιωσιμότητα: Ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα των εναλλακτικών μεθόδων για την απόκτηση πόσιμου νερού είναι η βιωσιμότητά τους. Σε αντίθεση με τη γεώτρηση, η οποία βασίζεται στην εξάντληση των αποθεμάτων υπόγειων υδάτων, αυτές οι εναλλακτικές λύσεις επικεντρώνονται στην αξιοποίηση και διατήρηση των υπαρχόντων φυσικών πόρων. Η συλλογή όμβριων υδάτων είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Με τη συλλογή και αποθήκευση του βρόχινου νερού, οι κοινωνίες μπορούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από τα υπόγεια ύδατα και να μετριάσουν την πίεση στους υδροφόρους ορίζοντες. Επιπλέον, μπορούν να εφαρμοστούν συστήματα ανακύκλωσης γκρίζου νερού για την επεξεργασία και επαναχρησιμοποίηση νερού από οικιακές πηγές, όπως ντους και νεροχύτες. Αυτές οι βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις προάγουν τη μακροπρόθεσμη διαθεσιμότητα νερού, ενώ ελαχιστοποιούν την εξάντληση των βασικών υπόγειων πηγών νερού.

Οικονομική αποδοτικότητα: Οι εναλλακτικές μέθοδοι για την απόκτηση πόσιμου νερού συχνά προσφέρουν σημαντική εξοικονόμηση κόστους σε σύγκριση με τη γεώτρηση. Η γεώτρηση απαιτεί εξειδικευμένο εξοπλισμό, εκτεταμένη συντήρηση και τακτικές δοκιμές για τη διασφάλιση της ποιότητας του νερού, τα οποία συμβάλλουν σε υψηλό αρχικό και συνεχές κόστος. Αντίθετα, εναλλακτικές μέθοδοι όπως η συλλογή όμβριων υδάτων και η αφαλάτωση μπορούν να προσφέρουν οικονομικές λύσεις. Τα συστήματα συλλογής βρόχινου νερού μπορούν να εφαρμοστούν με σχετικά χαμηλό κόστος, χρησιμοποιώντας απλούς μηχανισμούς συλλογής και δεξαμενές αποθήκευσης. Οι τεχνολογίες αφαλάτωσης, αν και ιστορικά δαπανηρές, έχουν μειώσει το κόστος με την πρόοδο στις μονάδες αφαλάτωσης αντίστροφης όσμωσης και ηλιακής ενέργειας. Αυτές οι εναλλακτικές λύσεις προσφέρουν βιώσιμες και οικονομικά ευνοϊκές λύσεις για περιοχές που αντιμετωπίζουν λειψυδρία.

Μειωμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις: Ένα άλλο κρίσιμο πλεονέκτημα των εναλλακτικών μεθόδων είναι ο μειωμένος περιβαλλοντικός αντίκτυπός τους. Οι εργασίες γεώτρησης μπορούν να προκαλέσουν διαταραχές στα οικοσυστήματα, να οδηγήσουν σε καθίζηση της γης και να εξαντλήσουν τα αποθέματα υπόγειων υδάτων. Επιπλέον, η εξόρυξη υπόγειων υδάτων μέσω γεωτρήσεων μπορεί να διαταράξει τη φυσική ισορροπία των υδροφορέων, οδηγώντας σε διείσδυση και μόλυνση αλμυρού νερού. Αντίθετα, εναλλακτικές μέθοδοι όπως η συλλογή όμβριων υδάτων, που περιλαμβάνουν τη συλλογή και τη χρήση φυσικών όμβριων υδάτων, έχουν ελάχιστες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Επιπλέον, οι σύγχρονες τεχνολογίες αφαλάτωσης χρησιμοποιούν βελτιωμένη ενεργειακή απόδοση και περιβαλλοντικές διασφαλίσεις, διασφαλίζοντας ότι η διαδικασία είναι περιβαλλοντικά υπεύθυνη.

Προσαρμοστικότητα: Οι εναλλακτικές μέθοδοι για την απόκτηση πόσιμου νερού προσφέρουν μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα σε σύγκριση με τη γεώτρηση. Τα συστήματα συλλογής βρόχινου νερού και ανακύκλωσης γκρίζου νερού μπορούν να εφαρμοστούν σε διάφορα περιβάλλοντα, συμπεριλαμβανομένων των αστικών περιοχών, των αγροτικών κοινοτήτων, ακόμη και σε μεμονωμένα νοικοκυριά. Αυτές οι μέθοδοι είναι ιδιαίτερα προσαρμόσιμες στις τοπικές ανάγκες και μπορούν εύκολα να ενσωματωθούν στην υπάρχουσα υποδομή. Οι μονάδες αφαλάτωσης, από την άλλη πλευρά, είναι ιδιαίτερα πολύτιμες για τις παράκτιες περιοχές όπου οι πηγές γλυκού νερού είναι περιορισμένες. Αξιοποιώντας την αφθονία του θαλασσινού νερού, η αφαλάτωση παρέχει μια επεκτάσιμη λύση που μπορεί να προσαρμοστεί για να καλύψει τις ειδικές απαιτήσεις νερού των διαφορετικών κοινοτήτων.

Συμπερασματικά, οι εναλλακτικές μέθοδοι για την απόκτηση πόσιμου νερού παρουσιάζουν μια πληθώρα πλεονεκτημάτων έναντι της γεώτρησης. Αυτές οι μέθοδοι προσφέρουν βιωσιμότητα μειώνοντας την εξάρτηση από τα υπόγεια ύδατα, οικονομική αποδοτικότητα μέσω των χαμηλότερων λειτουργικών τους εξόδων, μειωμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις και αυξημένη προσαρμοστικότητα. Καθώς η παγκόσμια λειψυδρία συνεχίζει να κλιμακώνεται και οι περιβαλλοντικές ανησυχίες εντείνονται, είναι απαραίτητο να εστιάσουμε και να επενδύσουμε σε αυτές τις εναλλακτικές λύσεις. Δίνοντας προτεραιότητα σε πρακτικές βιώσιμων υδάτων, οι κοινωνίες μπορούν να εξασφαλίσουν μακροπρόθεσμη ασφάλεια στο νερό, ενώ παράλληλα να μετριάσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον.

 

Τα Κύθηρα.

Ειδικά στα Κύθηρα, με ένα ικανοποιητικό μέσο ετήσιο ύψους υετού 58εκ, το έντονο ανάγλυφο και τις βαθιές ρεματιές οι γεωτρήσεις θα ήταν πραγματικά η λιγότερο βιώσιμη μέθοδος (ίσως μόνο για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης) για την εξασφάλιση πόσιμου νερού. Γιατί άραγε επικράτησε τόσο κυριαρχικά;

Κατ’αρχήν υπάρχει τεχνογνωσία και έτοιμος μηχανισμός, ένας στόλος γεωτρύπανων που ψάχνουν δουλειά. Επίσης, αποτελεί ένα ανώδυνο παιχνίδι για όσους διαχειρίζονται δημόσια κονδύλια καθώς, ακόμα και να μην βρεθεί νερό δεν αποδίδονται κάπου ευθύνες για το άστοχο της επένδυσης (πρβλ τη δήλωση του αντιδημάρχου στο τελευταίο Δημοτικό Συμβούλιο: «αυτά είναι τζόγος»). Ακόμα, η μέθοδος (ή σωστότερα στα Κύθηρα, η τακτική) των γεωτρήσεων δεν απαιτεί επίπονες μηχανολογικές και στατικές μελέτες,  παρά μόνο μια απλή υδρογεωλογική εκτίμηση για το που θα βρεθεί υπόγειο νερό. Μετά, οι υπέργειες εγκαταστάσεις των γεωτρήσεων έχουν μικρό αισθητικό αποτύπωμα στο τοπίο και καταλαμβάνουν ελάχιστη έκταση, άρα ελαχιστοποιούν τις αντιδράσεις ιδιοκτητών γης. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί οτι παρέχουν νερό έτοιμο για κατανάλωση.

Από όλες τις παραπάνω απόψεις, οι γεωτρήσεις φαίνεται οτι αποτελούν την πιο ελκυστική βραχυπόθεσμη λύση για όπου δεν ακολουθείται κάποιο σχέδιο διαχείρισης υδατικών πόρων. Μοιραίο αποτέλεσμα η υπεράντληση, το διαδοχικό στέρεμα των γεωτρήσεων και νέες γεωτρήσεις για την αποστράγγιση και των τελευταίων υπόγειων υδάτινων αποθεμάτων. Κι ύστερα τι; Σαν να δανείζεσαι για να καλύψεις το δάνειο.

 

Το Σχέδιο Διαχείρισης Υδατικών Πόρων (ΣΔΥΠ). Μα, θα έλεγε κάποιος, ο Δήμος Κυθήρων έχει καταρτίσει masterplan για το νερό και μάλιστα φαίνεται οτι αρκετές από τις δράσεις του ακολουθούν τις κατευθυντήριες του σχεδίου. Αν προσέξει κανείς όμως θα δει οτι ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Οτι δηλαδή το masterplan που εγκρίθηκε το 2020 καταγγέλει σαφέστατα την μέχρι σήμερα τακτική για το νερό και όχι μόνο δεν προβλέπει αλλά καταγγέλει την διάνοιξη νέων γεωτρήσεων: “Η ανεπάρκεια των έργων αξιοποίησης, όπως για παράδειγμα επιφανειακής ταμίευσης, σε συνδυασμό με τη μη ορθολογική διαχείριση των υφιστάμενων γεωτρήσεων αλλά και τις σημαντικές απώλειες κατά μήκος υδρευτικού δικτύου, αναγκάζει σε υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδάτων, με συνέπεια την ταπείνωση της στάθμης του υδροφορέα και την ποιοτική υποβάθμισή του.” Εντούτοις, 3 νέες γεωτρήσεις εκτελούνται αυτή τη στιγμή και η Δημοτική Αρχή «ευχήθηκε» να βρούμε νερό. Είναι σαφές οτι ο Δήμος Κυθήρων δεν ακολουθεί το masterplan που ο ίδιος κατήρτισε.

Η τηλεμετρία και οι αφαλατώσεις που πρόσφατα τοποθετήθηκαν παρόλο που περιλαμβάνονται, δεν υπαγορεύτηκαν από το ΣΔΥΠ αλλά μάλλον συμπεριλήφθηκαν σε αυτό καθ’υπόδειξιν ως προαποφασισμένες (εξάλλου είχαν δρομολογηθεί πριν την εκπόνηση του ΣΔΥΠ). Υπάρχουν και προτάσεις βέβαια που δεν προχωρούν: το φράγμα στις Όχελλες (του οποίου όμως η κατασκευή μετατέθηκε για όταν «αλλάξει η ροή των πραγμάτων όσον αφορά τις κλιματικές αλλαγές») και οι υδρομαστεύσεις. Σε κάθε περίπτωση το ΣΔΥΠ είναι ένα σχέδιο, ένα σχέδιο όμως πρόχειρο και ελλιπές, από το οποίο απουσιάζουν εντελώς προτάσεις όπως η ανακύκλωση του γκρίζου νερού, ο εμπλουτισμός της υδροφορίας σε υφιστάμενες γεωτρήσεις, η συλλογή βρόχινου νερού, τα μικροφράγματα κλπ..

Συλλογή βρόχινου νερού. Με έμμεσο τρόπο (μέσω των γεωτρήσεων) αυτό το νερό χρησιμοποιούμε, αφού πρώτα η γη το έχει καθαρίσει και εμπλουτίσει. Λιγότερο από το 0,5% των 160.000.000κμ νερού που πέφτουν ετησίως στα Κύθηρα χρησιμοποιείται για ύδρευση. Μαζεύουμε δηλαδή μόνο το νερό από αυτή την μπλε περιοχή, το υπόλοιπο πάει χαμένο. Νερό λοιπόν περνάει από το νησί μας, πρέπει απλά να αυξήσουμε την ποσότητα του βρόχινου νερού που συλλέγουμε. Εάν πχ συλλέγαμε από τα δώματα όλων των κτιρίων των Κυθήρων το νερό της βροχής, θα συγκεντρώναμε περισσότερο από το 50% του νερού που καταναλώνουμε.

 

Ανακύκλωση/επαναχρησιμοποίηση. Φυσικά η ιδιωτική παραγωγή νερού δεν αποτελεί αποδεκτή λύση για μια οργανωμένη κοινωνία για πολλούς λόγους (έλλειψη πιστοποίησης, απαίτηση επεξεργασίας για να καταστεί πόσιμο, απαίτηση μεγάλων δεξαμενών, πιεστικών μηχανημάτων κλπ) όμως σε συνδυασμό με ανακύκλωση των γκρίζων νερών μπορεί να μειώσει την απαίτηση για δημοτικό πόσιμο νερό σε ποσοστό άνω του 75%. Μια κατοικία που ανακυκλώνει το νερό από το ντους και τον νιπτήρα, μειώνει την κατανάλωση κατά 30-50%. Είναι κρίμα να σπαταλάται καθαρό πόσιμο νερό για τα καζανάκια, το πλύσιμο και το πότισμα. Πόροι για εγκατάσταση συστημάτων εξοικονόμησης νερού κατά καιρούς διοχετεύονται από την ΕΕ, πρέπει απλά ο Δήμος να τους κυνηγήσει είτε μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων είτε μέσω εθνικής επιχορήγησης (με προγράμματα αντίστοιχα του «Εξοικονομώ» κλπ) είτε ακόμα με την παρέμβαση για νομοθετικές ρυθμίσεις που πχ θα καθιστούσαν τα συστήματα επανάχρησης του νερού υποχρεωτικά σε κάθε νέα οικοδομή, θα επιδοτούσαν την κατασκευή δεξαμενών και διπλών δικτύων σε υφιστάμενα κτίρια κλπ.

 

Δημόσιος τομέας. Όμως οφείλει η λογική της συλλογής του βρόχινου νερού να εμποτίσει εκτός από τα ιδιωτικά και τα δημόσια έργα, έστω κι αν φαινομενικά δεν πρόκειται για έργα ύδρευσης. Υπάρχουν και μπορούν να εφευρίσκονται διαρκώς έξυπνες, προσιτές λύσεις υδατοσυλλογής, πχ κατά την ασφαλτόστρωση ή τσιμεντόστρωση ενός δρόμου, όπου ήδη προβλέπονται τεχνικά έργα όπως φρεάτια, γεφυράκια και τοιχεία αντιστήριξης, μπορούν αυτά να σχεδιάζονται ώστε με σχετικά μικρή αύξηση κόστους να κατασκευάζονται μικρές ή μεγαλύτερες δεξαμενές που να γεμίζουν με τα νερά από το οδόστρωμα. Από την επιφάνεια πχ του δρόμου για το Μελιδόνι θα μπορούσαν ετησίως να συλλεχθούν 10.000 κυβικά μέτρα νερού, από τον δρόμο του Μόρμορη 8.500 κμ. (που ακόμα και χωρίς έργα σκυροδέματος θα μπορούσαν απλά να τροφοδοτήσουν ένα μικρό φράγμα ή τη λίμνη στο Σκαφίδι). Μόνο η συλλογή βρόχινου νερού από την επιφάνεια του αεροδρομίου θα αντιστοιχούσε στο 1/7 της ετήσιας συνολικής κατανάλωσης ολόκληρου του νησιού! Φυσικά αυτό το νερό είναι ακατάλληλο για πόση, σκεφτείτε όμως πόσο μπορεί να ανακουφίσει το δημοτικό δίκτυο για χρήσεις όπως η άρδευση, η πυρόσβεση ή ο εμπλουτισμός του υδροφόρου ορίζοντα.

 

Μονάδες Επεξεργασίας Λυμάτων (βιολογικοί καθαρισμοί). Άλλη μια μέθοδος ανακύκλωσης του νερού που περιλαμβάνει και τα λεγόμενα «μαύρα» νερά (της τουαλέτας) είναι μέσω μονάδων βιολογικού καθαρισμού, των οποίων το νερό δεν είναι βέβαια έτοιμο για να επαναδιοχετευτεί απευθείας στο δίκτυο ύδρευσης, δεν παύει όμως να είναι χρήσιμο για πολλές χρήσεις.

 

Προσαρμοστικότητα – ένα παράδειγμα. Οφείλουμε να σχεδιάζουμε έξυπνες λύσεις προσαρμοσμένες στις ανάγκες κάθε τόπου. Ας πάρουμε ως παράδειγμα το Μυλοπόταμο με ετήσια κατανάλωση της τάξης των 35.000κμ. Σήμερα δρομολογείται η αποχέτευση αυτού του νερού από την περιοχή με αντλιοστάσια που θα το προωθούν ως την μονάδα του βιολογικού καθαρισμού στο Καψάλι. Απλή ερώτηση: αφού το επεξεργασμένο νερό είναι καθαρό, γιατί να φύγει από το Μυλοπόταμο; Μια εναλλακτική πρόταση μιας τοπικής μονάδας επεξεργασίας λυμάτων με μεγάλη διακύμανση της παροχής, θα συγκρατούσε στον τόπο (που τόσο έχει ανάγκη) αυτό το νερό, όχι φυσικά για να μπει με άμεσο τρόπο στο δίκτυο ύδρευσης αλλά τουλάχιστον για να τονώσει τον υπεραντλημένο υδροφόρο ορίζοντα. Αυτό επιτυγχάνεται με τη διάθεση του επεξεργασμένου νερού σε μια λίμνη (κάπου στους πρόποδες του Μερμηγκάρη, πχ κάτω από τα Λαζαριάνικα) όπου με φυσικό (αργό) τρόπο θα γίνεται απονιτρίωση και κατόπιν με την απορροή στο ρέμα, σε διαδοχικά μικροφράγματα ή και με εμπλουτισμό μέσω εγκαταλελειμένων ή άλλων γεωτρήσεων. Με αυτό τον τρόπο 1. θα διαθέταμε ανά πάσα στιγμή μια ικανοποιητική ποσότητα για πυρόσβεση ή άρδευση, 2. θα επιστρέφαμε στη γη μια ποσότητα αυτού που αντλούμε και 3. θα ξαναζωντανεύαμε το ρέμα – μιας και εάν διοχετεύαμε έστω το ¼ των 35.000κμ κατά τους 5 θερινούς μήνες η ροή (χωρίς ανακυκλοφορία!) θα ήταν της τάξης των 3κμ/ώρα (διπλάσια δηλαδή από το ρέμα του Καραβά σήμερα). Μια τέτοια μονάδα στο εμπόριο κοστίζει λιγότερο από 100.000Ε με σχεδόν μηδενικό κόστος λειτουργίας, ενώ το κόστος του συνόλου αυτής της πρότασης μαζί με δίκτυα, αντλιοστάσιο, λίμνη κλπ δεν υπερβαίνει τις 400.000Ε, ποσό που αποτελεί ένα μικρό κλάσμα της δρομολογούμενης σήμερα λύσης (η συμπερίληψη του Μυλοποτάμου στο αποχετευτικό του νοτίου νησιού αυξάνει το κόστος κατά σχεδόν 3.000.000Ε).

Αυτή είναι μια δοκιμασμένη και τεχνικά απλούστατη λύση. Κι όμως, σε κατ’ιδίαν συζητήσεις μου στο νησί, έχω διαπιστώσει οτι πλανώνται διάφορα ατεκμηρίωτα επιχειρήματα. Πχ οτι ένας επιπλέον βιολογικός απαιτεί επιπλέον υπαλλήλους ελέγχου της λειτουργίας τους. Φυσικά αυτό δηλώνει άγνοια, οι compact μονάδες απαιτούν μόνο έναν τακτικό έλεγχο λειτουργίας και ακόμα και οι υπεύθυνοι λειτουργίας των ανοικτών βιολογικών δεν κάθονται όλη μέρα να κοιτούν τα μικρόβια που δουλεύουν. Μα ακόμα και έτσι να ήταν, η οικονομία από το κόστος εγκατάστασης θα αρκούσε για τη μισθοδοσία για τα επόμενα 100 χρόνια. Εξάλλου, πόσο κοστολογείται το όφελος από το ξαναζωντάνεμα του καταρράκτη και της διαδρομής του μυλαύλακου, του πάλαι ποτέ σημαντικότερου αξιοθέατου του νησιού; Ή, άκουσα οτι «η αρχαιολογία δεν επιτρέπει την κατασκευή βιολογικού». Ένα αστείο επιχείρημα δεδομένου οτι δεν έχει υποβληθεί καν ερώτημα στο ΥΠΠΟ, αφετέρου ο πολύ μεγαλύτερος βιολογικός του Καψαλίου έχει κατασκευαστεί και φωταγωγείται περήφανα στην πιο περίοπτη θέση του  κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου του Κάστρου της Χώρας.

Αυτές οι ανεδαφικές αντιρρήσεις έχουν ως σκοπό να μεταθέσουν την ευθύνη μας για το ότι αναζητούμε τις εύκολες βραχυπρόθεσμες λύσεις, που όμως συσσωρεύουν λίγο-λίγο το βάρος της αναποτελεσματικότητάς τους. Κι όμως, το μόνο που απαιτείται είναι μια στοιχειώδης εφευρετικότητα κι εμπιστοσύνη στην κοινή λογική διότι οι ορθές λύσεις είναι μπροστά στα μάτια μας και είναι πάντα λιγότερο κοστοβόρες, περισσότερο αποδοτικές και μακροπρόθεσμα βιώσιμες.

 

Για την ομάδα ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΚΥΘΗΡΑ

Ανδρέας Μαριάτος