Το επώνυμο “Χάρος”

Επώνυμο με αρκετά μεγάλη διασπορά στα Κύθηρα από το 16ο αι. μέχρι σήμερα. Η ετυμολογική του προέλευση είναι άγνωστη και μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν. Κατά μία άποψη προέρχεται από το χαρά, κατά άλλη δε από το Xάρος (=θάνατος, από το αρχαίο Χάρων και μετατροπή της κατάληξης, όπως τα δράκων-δράκος, γέρων-γέρος). Θεωρείται πάντως μάλλον απίθανο να επέλεγε κάποιος ένα επώνυμο με την έννοια αυτή, ειδικά μάλιστα αν ληφθούν υπόψη οι προλήψεις του παρελθόντος.

Σε μία απόπειρα προσέγγισης του θέματος είναι χρήσιμες μερικές παλαιότερες αναφορές. Το 1368 σε έγγραφο από τη Κρήτη αναφέρεται ο Charus Mocenigo και ο Elias q. Chari. Στην πρώτη περίπτωση φαίνεται το Χάρος να έχει τη θέση βαφτιστικού, ενώ πιθανόν να συμβαίνει το ίδιο και στη δεύτερη περίπτωση, παρά το γεγονός ότι εδώ φαίνεται να έχει τη θέση επωνύμου.

Υπάρχει όμως και παλαιότερη αναφορά από την Κρήτη. Στη Συνθήκη Ενετών-Καλλέργη (1299) μεταξύ των απελευθερωθέντων βιλάνων αναφέρεται ένας Joanes Caro f.q. Jano Caro. Εδώ υπάρχει σαφής αναφορά σε Caro–Χάρο. Αν ληφθεί υπόψη η πρώτη περίπτωση, τότε υπάρχει πιθανότητα το Χάρος να είναι βαφτιστικό, καθώς, όπως αναφέρθηκε, είναι μάλλον απίθανο να προέρχεται από το χάρος.

Όμως, παρ’ όλο που όλες οι αναφορές στο επώνυμο στα Κύθηρα είναι με τον τύπο Χάρος, υπάρχει και μία, όταν, ανάμεσα στους μαθητές της αλληλοδιδακτικής σχολής Λειβαδίου, περιλαμβάνεται ένας Ανδρέας Ι. Χάρων!  Η πιθανότερη εξήγηση είναι ότι πρόκειται για γραφή που οφείλεται σε επίδραση της λογίας και απόδοση του επωνύμου στην αρχαία από συνειρμό με το χάρος-Χάρων-θάνατος.

Στην Κρήτη το επώνυμο δεν αναφέρεται μετά το 13ο-14ο αι., αλλά μόλις το 16ο. Το 1521 ο Mathio Caro είναι πλοίαρχος σε πλοίο που κινείται από τα Χανιά στην Κωνσταντινούπολη. Το 1552 υπάρχει αναφορά για έναν Vizzamano-Caropulo (Χαρόπουλο), χωρίς να είναι δυνατόν να συσχετισθεί αυτό με το Χάρος.

Στα Κύθηρα οι αναφορές για το επώνυμο έρχονται από το 16ο αι., οπότε σε νοταριακά έγγραφα της εποχής αναφέρονται οι Γεώργης Χάρος του Ιωάννη, Μάμας Χάρος του Μανόλη, Μάρκος Χάρος του Γεώργη και Νικολός Χάρος. Οι αναφορές αυτές επιτρέπουν το συμπέρασμα ότι οι Χάροι βρίσκονται στο νησί από πολύ παλαιότερα, τουλάχιστον από τον προηγούμενο αιώνα. Σύμφωνα με τα συμβόλαια της εποχής, αναφέρεται να έχουν περιουσιακά στοιχεία στο Κάτω Λειβάδι, το Λαγγάδι του Μύλου (αταύτιστη περιοχή) και πιθανόν στο Δρυμώνα.

Είναι γνωστό από οικογενειακές παραδόσεις ότι οι Χάροι κατοικούν αρχικά στο Μανιτοχώρι, απ’ όπου εξαπλώνονται αργότερα στο Φυρόι, τον Κάλαμο, τη Χώρα, το Λειβάδι κ.α. Στις απογραφές του 18ου αι., απ’ όπου είναι οι επόμενες αναφορές στο επώνυμο, οι Χάροι όντως κατοικούν στο Μανιτοχώρι, κατά κύριο λόγο. Εκεί όμως αναφέρεται να κατοικούν πρώτη φορά κάτοικοι που προέρχονται από τη Μάνη.

Για τους Χάρους δεν είναι δυνατόν να προσδιορισθεί η προέλευση, καθώς οι αναφορές από την Κρήτη δεν επαρκούν. Στις απογραφές του 18ου αι. πάντως, παρατηρείται σημαντική παρουσία του επωνύμου και στα Μελιτιάνικα, στα οποία κατοικούν δύο οικογένειες Χάρου από το 1721, δεν υπάρχει όμως συνέχεια στις αναφορές αυτές. Δεν είναι γνωστό αν πρόκειται για άλλο κλάδο ή αν έχουν σχέση με αυτόν του Μανιτοχωρίου. Πιθανόν να πρόκειται για παρωνύμιο που έγινε επώνυμο με μικρή παρουσία στην περιοχή.

Στο Λειβάδι υπάρχει από το 18ο αι. κλάδος με το επώνυμο και το παρωνύμιο Βλαστός, ο οποίος υπάρχει μέχρι σήμερα και διατηρεί το βασικό βαφτιστικό Νικόλαος. Το 1745 ένας Νικολός Χάρος-Βλαστός αναφέρεται στα κατάστιχα της Παναγίας της Κοντελετούς.

Στην κυθηραϊκή διασπορά αργότερα, στο τέλος του 20ού αι., αναφέρονται στη Σμύρνη οικογένειες Χάρου από τα Κύθηρα. Ο Ιωάννης Χάρος είναι βιομήχανος κελεμκεριών και ο Γεώργιος Χάρος ή Χαρίδης, έχει το καφενείο «Αλάμπρα» και είναι ένας από αυτούς που μετατρέπουν το επώνυμό τους προσθέτοντας μια κατάληξη που θεωρούσαν «ελληνικότερη». Tο 1908 αναφέρεται ότι πέθανε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ο Γ. Χάρος ή Χαρίδης (μάλλον ο ίδιος), ο οποίος είχε διατελέσει και πρόεδρος στην εκεί Κυθηραϊκή Αδελφότητα.

Σημαντική παρουσία έχει στα Κύθηρα ο Γαβριήλ Χάρος, ο οποίος μετεγκαθίσταται από το Μανιτοχώρι στο Λειβάδι στις αρχές του 20ού αι., χτίζει εκεί το γνωστό μεγάλο, για τα τοπικά δεδομένα, συγκρότημα από ελαιουργείο, αλευρόμυλο, παγοποιείο και δημιουργεί την αρχή της συγκρότησης του οικισμού που ακμάζει στη συνέχεια.

Το επώνυμο Χάρος, εκτός από τα Κύθηρα, αναφέρεται και στη Θεσσαλία, ενώ σε οβελίσκο για τους πεσόντες των πολέμων 1912-13 στη Σύρο αναφέρεται ένας Ανδρέας Χάρος, κάτι που σημαίνει παρουσία του επωνύμου και στις Κυκλάδες, ενώ υπάρχει αναφορά και από τη Λήμνο.

Τα νέα στοιχεία από το βιβλίο ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ

Σε όσα σχετικά με το επώνυμο είχαμε αναφέρει στην προηγούμενη έκδοση θα πρέπει να προσθέσουμε και τα εξής. Όσον αφορά την ετυμολογική προέλευση του επωνύμου. Φαίνεται ότι αυτό έχει όντως καταγωγή από το Χάρων – Χάρος, που στην Ελληνική Μυθολογία είναι ο γιος του Ερέβους και της Νυκτός και πορθμέας των ψυχών των νεκρών, που μεταφέρονται στον Άδη μέσω της Αχερουσίας λίμνης. Οι περισσότεροι ετυμολογούν το Χάρων-Χάρος από το χαίρω, το οποίο χρησιμοποιήθηκε κατ’ ευφημισμόν. Το Χάρων αναφέρεται και ως ανθρωπωνύμιο ήδη από τα αρχαία χρόνια. Αυτό, σύμφωνα με νεότερες απόψεις, έχει την προέλευση από το επίθετο χάρων, λόγω του άγριου, σπινθηροβόλου βλέμματος του χάροντα 183.

Το βαφτιστικό Χάρων τώρα αναφέρεται ότι εδόθη ως επώνυμο στον πατέρα της Άννας Δαλασσηνής το 12ο αι., ο οποίος αναφέρεται ως Αλέξιος Χάρων και το επίθετό του λέγεται ότι μαρτυρά την ανδρεία του 184. Επομένως ερμηνεύεται με τον τρόπο αυτόν το γιατί ένα επώνυμο, το οποίο στη σημερινή εποχή θεωρείται τουλάχιστον παράξενο, εξ αιτίας της αποτρεπτικής σημασίας του, δόθηκε, κατά τα Βυζαντινά χρόνια, σε έναν άνθρωπο που θεωρείτο εξέχουσας ανδρείας.

Παράλληλα παύει, νομίζουμε, η αναζήτηση κάποιας άλλης ερμηνείας για το σύγχρονο επώνυμο, αφού δεν φαίνεται, σύμφωνα με τα παραπάνω, να υπάρχει καμία πιθανότητα να έχει την προέλευσή του από τη χαρά ή τη χάρη.

Από το Βυζάντιο στη συνέχεια η πορεία του επωνύμου προς την Κρήτη και στη συνέχεια στα Κύθηρα είναι ιδιαίτερα πιθανή, όπως συμβαίνει με πλήθος άλλων βυζαντινών επωνύμων, ενώ και ο εντοπισμός διαφόρων μορφών του στην Κρήτη δίνει πρόσθετα στοιχεία για τη σκέψη αυτήν.

Στα Κύθηρα δεν βρέθηκε κατά τις νεότερες έρευνες το επώνυμο πριν το 16ο αι., όπως όμως είχαμε επισημάνει στην α’ έκδοση, η πληθώρα αναφορών τον αιώνα αυτόν δίνει τη βεβαιότητα ότι το επώνυμο προϋπάρχει στο νησί και απλά αναμένει τον εντοπισμό του στις πενιχρές, πριν το 16ο αι., πηγές. Αντίθετα στην Κρήτη εμφανίζεται το επώνυμο με τη μορφή Χάρος από τις αρχές του 16ου αι185.

181 Ελένη Χάρου-Κορωναίου Εμμ. Δρακάκης, Δημ. Φάναρης…. σελ. 122.
182 Μιχ. Μαράς, κατάστιχο 148, τόμ. Γ΄, σελ. 579.
183 Εγκ. Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τ. 60, σελ. 461. Και ερμηνευτικό και ετυ-
μολογικό λεξικό της Ελληνικής γλώσσας της ίδιας εγκυκλοπαίδειας, τόμ. 60, σελ.554.
184 Evelyn Patlagean, Ο Ελληνικός Μεσαίωνας…. σελ. 127.
εσωτ.1-98 12/7/2016 00:23 Page 81

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.