Μετά τη μεταμόσχευση οφθαλμού, και θεραπεία της τύφλωσης;

Το καλοκαίρι του 2021, ο Ααρον Τζέιμς χτυπήθηκε από 7.200 βολτ ενώ εργαζόταν σε γραμμές υψηλής τάσης στο Αρκανσο των Ηνωμένων Πολιτειών. Επέζησε, χάνοντας σχεδόν όλη την αριστερή πλευρά του προσώπου του, συμπεριλαμβανομένης της μύτης, των χειλιών, των μπροστινών δοντιών και του ματιού του, καθώς και το αριστερό του χέρι.

Τον Μάιο του 2023 έγινε ο «ασθενής μηδέν», λαμβάνοντας το πρώτο στην ιατρική Ιστορία μόσχευμα ολόκληρου ματιού. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό επίτευγμα στον τομέα των μεταμοσχεύσεων, παρότι η πρώτη μεταμόσχευση δεν αποκατέστησε και την όραση του ματιού.

Στη συνδυαστική μεταμόσχευση προσώπου και οφθαλμού –η οποία διήρκεσε 21 ώρες και έλαβε χώρα στο Ιατρικό Κέντρο Langone Health του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης– συμμετείχαν συνολικά 140 γιατροί πολλών διαφορετικών ειδικοτήτων.

Στις 9 Σεπτεμβρίου, ύστερα από έναν χρόνο παρακολούθησης του ασθενούς, οι γιατροί δημοσίευσαν τις λεπτομέρειες και τα αποτελέσματα αυτής της πρωτοποριακής επέμβασης στο διάσημο ιατρικό περιοδικό JAMA (Journal of the American Medical Association).

Σύμφωνα με τη δημοσίευση, το μεταμοσχευμένο μάτι διατηρεί φυσιολογική πίεση και ροή αίματος, ενώ ο αμφιβληστροειδής αντιδρά στο φως! Αυτό το τελευταίο ανοίγει ένα παράθυρο ελπίδας για μελλοντική θεραπεία της τύφλωσης μέσω της μεταμόσχευσης οφθαλμού.

Μετά την πολύωρη μεταμόσχευση, το πρώτο πράγμα που θυμήθηκε ο Ααρον ήταν η μυρωδιά. Μπορούσε να μυρίσει και πάλι ύστερα από δύο χρόνια χωρίς μύτη – και καθόλου δεν τον ένοιαζε που ήταν η μυρωδιά του νοσοκομείου.

Μιάμιση εβδομάδα αργότερα είδε για πρώτη φορά το νέο του πρόσωπο, που τον κάνει ακόμη και σήμερα να κοντοστέκεται κάθε φορά που περνά μπροστά από καθρέφτη. Υστερα από δύο χρόνια μπορεί και πάλι να κυκλοφορεί χωρίς μάσκα και κάλυμμα ματιού.

«Είμαστε πραγματικά έκπληκτοι από την ανάρρωση του Ααρον, χωρίς επεισόδια απόρριψης του μοσχεύματος. Η μεθοδική προσέγγισή μας στη διαδικασία αντιστοίχισης του δότη, σε συνδυασμό με το μοναδικό σχήμα ανοσοκαταστολής που εφαρμόσαμε, θέτει τα πρότυπα για την εξάλειψη και την αποφυγή πρώιμων επεισοδίων απόρριψης» δηλώνει ο καθηγητής Εντουάρντο Ροντρίγκεζ, πρόεδρος του Τμήματος Πλαστικής Χειρουργικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και διευθυντής του προγράμματος μεταμόσχευσης προσώπου, ο οποίος ηγήθηκε της χειρουργικής ομάδας που ανέλαβε τον Ααρον.

Κατά την επέμβαση χρησιμοποιήθηκαν καινοτόμες μικροχειρουργικές τεχνικές, προσαρμοσμένες χειρουργικές συσκευές και κυτταρικές θεραπείες. Η επέμβαση αυτή περιλάμβανε και την πρώτη προσπάθεια έγχυσης βλαστικών κυττάρων σε ανθρώπινο οπτικό νεύρο, με στόχο την ενίσχυση της νευρικής αναγέννησης. Εξάλλου η χειρουργική του ματιού καθαυτή είναι τόσο πολύπλοκη που η μεταμοσχευτική ομάδα εξασκήθηκε τουλάχιστον 15 φορές σε πτώματα.

Η παροχή αίματος στα μάτια προέρχεται από μια αρτηρία διαφορετική από εκείνη που τροφοδοτεί το υπόλοιπο πρόσωπο. Για να διασφαλίσουν ότι το δωρηθέν μάτι θα συνέχιζε να αιματώνεται για μεγάλο διάστημα, οι χειρουργοί συνέδεσαν την αρτηρία που τροφοδοτούσε το μάτι με έναν κλάδο της καρωτίδας του δότη και στη συνέχεια μεταμόσχευσαν αυτή τη «σύνθεση». Μια άλλη καινοτομία της συνδυαστικής μεταμόσχευσης ήταν η δημιουργία ενός ζεύγους τρισδιάστατα εκτυπωμένων χειρουργικών οδηγών, που επέτρεψαν στους χειρουργούς να χρησιμοποιήσουν ακριβώς την ποσότητα οστού που χρειαζόταν για να ταιριάζει στο πρόσωπο του Ααρον.

Ετσι κατακτήθηκε η μεγάλη πρόκληση, που δεν ήταν άλλη από το να διατηρηθεί η ροή του αίματος στο μάτι και στους ευαίσθητους ιστούς του. Σήμερα ο ασθενής μπορεί να έχει μια αίσθηση φαγούρας βαθιά στην οφθαλμική κόγχη, ενώ η αίσθηση γύρω από το μάτι έχει αρχίσει να επανέρχεται.

Οι γιατροί δεν περίμεναν βέβαια ότι ο ασθενής θα ανακτούσε την όρασή του στο μεταμοσχευμένο μάτι, δήλωσε στο Nature ο Ντάνιελ Τσεραντίνι, πλαστικός χειρουργός στο NYU Langone Health και πρώτος συγγραφέας της παραπάνω μελέτης. Εξαρχής δεν υπήρχαν ενδείξεις ότι το οπτικό νεύρο του δότη θα μπορούσε να επανασυνδεθεί επιτυχώς με τον εγκέφαλο.

Το οπτικό νεύρο είναι μέρος του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ) και παραμένει μυστήριο ο τρόπος αναγέννησης του μηχανισμού μέσω του οποίου στέλνει πληροφορίες από τον αμφιβληστροειδή στον εγκέφαλο.

Δεν είναι εύκολο να πει κανείς αν μια μεταμόσχευση οφθαλμού που θα αποκαθιστά και την όραση, πέρα από την αισθητική, θα είναι κάποτε εφικτή. Κάποιοι επιστήμονες θεωρούν ότι αυτό μπορεί να συμβεί και μάλιστα σύντομα, άλλοι διαφωνούν.

Το μυστικό είναι για την ώρα καλά κρυμμένο στο οπτικό νεύρο.