Άγιος Νικόλαος στα Καλύβια. Ένας άγνωστος ναός, σε ένα άγνωστο χωριό και ένα συγκλονιστικό ιστορικό γεγονός  στην ιστορία των Κυθήρων.

Η τοπική μας ιστορία έχει ακόμα πολλά άγνωστα περιστατικά, πολλά από τα οποία καλύπτονται από ένα νέφος εξ αιτίας της ένδειας ιστορικών στοιχείων στις γραπτές πηγές, που σπανίζουν, ειδικά  για τα χρόνια του Μεσαίωνος.

Ένα από αυτά τα σχεδόν άγνωστα περιστατικά, το οποίο έγινε γνωστό από τις εργασίες της ακαδημαϊκού κυρίας Χρ. Μαλτέζου (Τα Κύθηρα τον καιρό που κυριαρχούσαν οι Βενετοί) διαδραματίστηκε σε ένα ναό που βρισκόταν σε χωριό στο κέντρο του νησιού. Ο ναός του Αγίου Νικολάου για τον οποίο μιλάμε είναι εντελώς άγνωστος στη συντριπτική πλειοψηφία των Κυθηρίων και βρίσκεται στο επίσης άγνωστο σήμερα χωριό Καλύβια. Επειδή δεν είναι εύκολο να αναφέρουμε όλα τα σχετικά στο σημείωμα αυτό θα αναγκασθούμε να κάνουμε παραπομπές για όσους έχουν ξεχωριστό ενδιαφέρον για επιπλέον πληροφορίες.

Ας ξεκινήσουμε από το ναό, ο οποίος μας οδήγησε και στα υπόλοιπα. Σήμερα ένα πλέον ερείπιο και βρίσκεται σε μία ευθεία από τη διασταύρωση του κεντρικού δρόμου με αυτόν που οδηγεί στα Φράτσια με κατάληξη Δυτικά περίπου στα Σκουλαντριάνικα. Αν και απέχει ελάχιστα από τον κεντρικό δρόμο, η πρόσβαση είναι δύσκολη έως αδύνατη από εκεί και η μόνη δυνατότητα είναι από τη Δυτική πλευρά κοντά στη θέση Κάψαλος. Στο εξαίρετο βιβλίο Μ. Χατζηδάκη-Ι. Μπίθα, Ευρετήριο  Βυζαντινών τοιχογραφιών των Κυθήρων, ο ναός αναφέρεται Βυζαντινός και τοποθετείται στο 13^ο αι. Όταν έφθασαν εκεί οι αρχαιολόγοι πριν πολλές δεκαετίες βρήκαν υπέροχες τοιχογραφίες, πολλές από τις οποίες διέσωσαν και αποτοίχισαν και μπορεί να τις δει κανείς στη Συλλογή στο Κάτω Λειβάδι. Ανάμεσα σ’ αυτές και ένα μικρό εκφραστικό δείγμα από το πρόσωπο του Αγ. Νικολάου. Από λανθασμένη πληροφόρηση των ντόπιων που είχαν ερωτηθεί τότε ο ναός αναφέρεται στη θέση «Μολιγκάτες», η οποία όμως είναι σε εντελώς διαφορετικό σημείο ΝΔ. Σήμερα ο ναός ίσα-ίσα που διακρίνεται μέσα στην άγρια βλάστηση και είναι σχεδόν όλος ένα ερείπιο.

Σύμφωνα με τα αναφερόμενα στο βιβλίο που αναφέρθηκε παραπάνω, ο ναός βρισκόταν σε έρημη περιοχή, κάτι όχι ασυνήθιστο την εποχή της ανέγερσης. Όμως, όπως θα δούμε, αυτό δεν είναι ακριβές. Υπήρχε εκεί ένα μεσαιωνικό χωριό με το όνομα Καλύβια (Βλ. ΕΔΩ) και εκεί ήταν ο ναός του Αγίου Νικολάου. Σύμφωνα με μαρτυρίες γερόντων από τα γειτονικά Φράτσια, στις δεκαετίες πριν το Β’ Παγκόσμιο διακρίνονταν εκεί ίχνη παλαιού νεκροταφείου, τα οποία σήμερα δεν είναι ορατά, πιθανόν εξ αιτίας της βλάστησης. Κατ’  άλλες πληροφορίες περίπου την ίδια εποχή αναφέρεται ακόμη περιορισμένη κατοίκηση στο χώρο από κατοίκους με επώνυμα του Μυλοποτάμου, ενώ μία πληροφορία αναφέρει και ένα γάμο με μία γυναίκα από τα Πιτσινιάνικα.  Έχουμε όμως σαφείς και αδιαμφισβήτητες μαρτυρίες για την ύπαρξη του χωριού από πολύ παλιά από ένα περιστατικό που έγινε εκεί, μέσα στο ναό, το μακρινό 1329.

Το 1328 αναφέρεται μία επιδρομή Καταλανών στα Κύθηρα (βλ. ΕΔΩ τη σχετική μνεία στο βιβλίο ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ). Μετά τη λεηλασία χωριών και το φόνο ενός Κυθηρίου τότε (του Νικ. Φατσέα) και την αδιαφορία της Ενετικής φρουράς να προστατεύσει τον πληθυσμό, μία ομάδα Κυθηρίων με ορμητήριο τα Μητάτα επιτέθηκε και εξεδίωξε τους Καταλανούς φονεύοντας κάποιους από αυτούς και λεηλατώντας τα πλοία τους με το εμπόρευμα, κυρίως δούλους, τους οποίους απελευθέρωσαν. Ο βασιλιάς της Καταλωνίας ζήτησε αποζημίωση από το Δόγη της Βενετίας και ο τελευταίος διέταξε το Δούκα της Κρήτης να κάνει ανακρίσεις.  Αυτές έγιναν από τον ίδιο μέσα στο ναό του Αγίου Νικολάου και στη δικογραφία αναφέρεται ότι αυτό έγινε στο χωρίο Καλύβια και αναφέρονται και οι μάρτυρες που εξετάστηκαν, τα χωριά τους, τι είπαν και ποίοι ήταν τα θύματα από τους κατοίκους διαφόρων χωριών του νησιού (Αβλέμονας, Κεραμουτό, Μαγγουνάδες, Παλιόκαστρο, Θολάρι, Δρυμώνας, Σπανοχωριό κλπ).

Στο φωτογραφικό αφιέρωμα θα δείτε την κατάσταση του ναού πριν λίγα χρόνια (Αρχ. εφημερίδας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ) και μερικές τοιχογραφίες από τη Συλλογή στο Κάτω Λειβάδι.