Αι από εκατονταετίας θεατρικαί εν Κυθήροις παραστάσεις. Ομιλία του καθηγητή Σπ. Στάθη στο Β’ Πανιόνιο Συνέδριο της Ιθάκης του 1938.

Το Φεβρουάριο του 1995 στην εφημερίδα ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ δημοσιεύθηκε το παρακάτω κείμενο, το οποίο είναι πολύτιμο και το επαναδημοσιεύουμε εδώ για να παραμείνει πνευματική υποθήκη στον πολιτισμό του τόπου μας. Το κείμενο είναι πολύτιμο για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, γιατί όλα τα αντίτυπα με τις ανακοινώσεις στο συνέδριο αυτό κάηκαν κατά το βομβαρδισμό της Κέρκυρας από τους Ιταλούς και μαζί με αυτά και η σημαντική ανακοίνωση του Σπ. Στάθη.

Δεύτερον γιατί στην ανακοίνωση αυτήν αναφέρεται ότι οι πρώτες παραστάσεις του Μολιέρου στην Ελλάδα έγιναν στα Κύθηρα το 1831, τα οποία βέβαια τότε βρίσκονταν υπό Βρετανική κυριαρχία είχαν όμως μία αξιόλογη πνευματική ζωή. Το κείμενο της ανακοίνωσης σώθηκε σε χειρόγραφο στα κατάλοιπα του Σπ. Στάθη και δόθηκε από το γιο του, αείμνηστο φιλόλογο, Εμμ. Στάθη στα «Κ» και δημοσιεύτηκε αυτούσια για πρώτη φορά το 1995. Η ανακοίνωση αυτή είναι η παρακάτω.

Η «Εφημερίς του Ενωμένου Κράτους των Ιονίων Νήσων» εις το υπ’ αρ. 16 φύλλον της 4^ης Απριλίου 1831 μετά την αναγραφήν της θεατρικής εν Κερκύρα κινήσεως, αναγράφει:

«Μας γράφουν από την νήσον του Τσιρίγου ότι και εκεί παρομοίως εσυστήθη θέατρον φιλοκάλων, το οποίον άρχισε το εσπέρας των 12 του απερασμένου μηνός, κάμνοντας την παράστασιν του «αληθινού φίλου» του Γολδόνη». Η έκβασίς του εστάθη ευτυχεστάτη. Ο Μαγγιόρος Λόγγλευ, ο τοποτηρητής της νήσου και η σύζυγός του αξιεπαίνως έδειξαν την καλλιτέραν διάθεσιν εις το να εμψυχώσουν αυτό το διδακτικόν έργον. Αυτοί, μετά την παράστασιν εκάλεσαν εις πολυτελή δείπνον τους ειρημένους φιλοκάλους, τους αξιωματικούς της φρουράς και πολλούς άλλους επαγγελματικούς και κυρίους της Νήσου».

ΕΝΩ την 12^ην λοιπόν Μαρτίου του 1831 γίνεται πανηγυρική έναρξις των εν Κυθήροις θεατρικών ερασιτεχνικών  παραστάσεων, αι οποίαι με διαλείμματα μικρά ή μεγάλα εξακολουθούν μέχρι σήμερον. Αι πρώται εκείναι παραστάσεις οφείλονται εις δύο εξαιρετικάς προσωπικότητας. Εις τον εν τη Νήσω τοποτηρητήν Άγγκον ταγματάρχην Λόγγλευ, ο οποίος με το κύρος της υψηλής του θέσεως ενισχύει και εμψυχώνει τους εργάτας της ιδέας και εις τον ακάματον «καθηγητήν της Ελληνικής γλώσσης και των Μαθηματικών επιστημών και διευθυντήν του εν Κυθήροις Γυμνασίου» Ιωάννην Οικονομίδην.

Ο Ιωάννης Οικονομίδης, υιός του ιερέως Αντωνίου και της Μαργαρίτας, εγεννήθη εις την Χίον και απέθανεν εις τα Κύθηρα την 27^ην Ιανουαρίου 1872 εις ηλικία 72 ετών, σύμφωνα με την ληξιαρχικήν πράξιν του θανάτου του. οι γεροντότεροι Κυθήριοι διατηρούν ζωηρά εις την μνήμην των ένα θαλερώτατον γερόντιον, κοντόν το ανάστημα, με το διδασκαλικόν σάλι ριγμένον εις τους ώμους, με ξυρισμένας παρειάς αλλ’  αφησμένας τα κάτωθι του πώγωνος και εις όλην την έκτασιν του λαιμού γένεια, να κατέρχεται καθημερινώς κατά τας ημέρας του χειμώνος εις το λιμάνι του Καψαλιού και να παίρνη το μπάνιο του. κάποιαν ημέραν του Ιανουαρίου του 1872 εκάμφθη, ως ήτο επόμενον, το γεροντικόν του σώμα, προσεβλήθη εκ πνευμονίας και μετ’ ολίγον απέθανε.

Εκηδεύθη με τας εκδηλώσεις γενικού Κυθηραίκού πένθους και ετάφη εντός του ναΐσκου του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου εις το Μέσα Βούργον κάτωθι του φρουρίουτης Πόλεως Κυθήρων. Ανε΄λαβεν ως καθηγητής των Ελληνικών και των Μαθηματικών την διεύθυνσιν του Λυκείου Κυθήρων τον Απρίλιος του 1829, επί 39 ολόκληρα χρόνια ήτοι μέχρι του Ιουλίου του 1868.

Διεπαιδαγώγησε τας προ της Ενώσεως γενεάς των Κυθηρίων και υπήρξε πάντοτε ο πρωτοπόρος και ακούραστος αγωνιστής και εργάτης κάθε ευγενούς και υψηλής ιδέας.

Επιδοθείς εις την εξυπηρέτησιν του αναγεννωμένου ήδη εν Κυθήροις θεάτρου μεταφράζει ο ίδιος εκ του Γαλλικού κωμωδίας του Μολιέρου και αναβιβάζει ταύτας από της Κυθηραϊκής σκηνής. Κατά το 1831 αναβιβάζει τον «Άκοντα ιατρόν», κατά το αυτό έτος 1831 και κατά το επόμενον 1832 τον «Βεβιασμένον γάμον», κατά το 1833 τον «Φανταστικόν άρρωστον». Κατά το 1834 ιδρύει με την ενίσχυσινυοθυ Άγγλου τοποτηρητή Λόγγλευ την «Θατρικήν Εταιρείαν», η οποία εμφανίζεται προ του κοινού της πόλεως Κυθήρων την 17^ης Φεβρουαρίου1834 με τον «Φιλάργυρον» του Μολιέρου κατά την υπό τον τίτλον «Ο Εξηννταβελόνης» γνωστήν μετάφρασιν του Κ. Οικονόμου των εξ Οικονόμων. Προ της ενάρξεως της παραστάσεως ο Οικονομίδης εκφωνεί ένα θαυμάσιον λογίδριον διά του οποίου εξυμνεί τα εκ του θεάτρου αγαθά και αναιρεί τα επιχειρήματα των συντηρητικών, των οπισθοδρομικών, των διστακτικών, των «μισοθεάτρων», όπως τους αποκαλεί.τούτο διεκνύει ότι ουχί άνευ πάλης σκληρής τον αγώνα τον καλόν ¨ηγώνιστο». Το λογίδριον αυτό θα σας παρακαλέσω να ακούσητε αναγιγνωσκόμενον εις το τέλος της ομιλίας μου.

ΚΑΤΑ το 1838 αποφασίζει να εκδώση εις  βιβλίον τας μεταφράσεις του των κωμωδιών του Μολιέρου. Το βιβλίον, μη εκτυπωθέν δι’  οικονμικούς προφανώς λόγους μας το αφήνει χειρόγραφον. Ο εν Κυθήροις εργοστασιάρχης Γαβριήλ Χάρος το ανευρίσκει εις την βιβλιοθήκην του Ιθακησίου πενθερού του του Αθανασίου Καρατζά και μου το προσφέρει κατά το 1925. Φέρει τον τίτλον «Κωμωδίαι του Μολιέρου», ο «άκων ιατρός», «ο φανταστικός άρρωστος», «ο βεβιασμένος γάμος» μεταφρασθείσαι εκ του Γαλλικού με τινας σποράδην μετασκευάς υπό Ι. Οικονομίδου, καθηγητού της Ελληνικής γλώσσας και των Μαθηματικών Επιστημών και Διευθυντού του εν Κυθήροις Γυμνασίου. Ακολουθεί εις την γ’ σελίδα ο εξής σύντομος πρόλογος.

«Προς τους Φιλοθεάμονας

Την της πατρίδος έλλειψιν από κωμικά δράματα προθυμούμενος ν’  αναπληρώσω το κατά δύναμιν, μετέφρασα εκ του Γαλλικού τρεις κωμωδίας του αθανάτου  Μολιέρου, τον άκοντα ιατρόν, τον φανταστικόν άρρωστον και τον βεβιασμένον γάμον.

Αύται πολλάκις εις το εν Κυθήροις θέατρον παρεστάθησαν από φιλομούσους νέους μ’  όχι μικράν επιτυχία. Διό και ενεθαρρύνθην να τας δημοσιεύσω διά του τύπου, φρονών ότι εμπορούν οπωσούν να ωφελήσωσι την Ελληνικήν Νεολαίαν.

Διά να τας καταστήσω ευαρμοστέρας εις το γένος, αλλού μεν επρόσθεσα τινάς σκηνάς, πολλάς δε άλλας διά συντομίας αφήρεσα και διά τας μετασκευάς ταύτας εξαιτούμαι ευμενή κρίσιν παρά των φιλοθεαμόνων.

Την α’ Σεπτεμβ. 1838.

Ι. Οικονομίδης

 

ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ εις την σελίδα δ’ του χειρογράφου βιβλίου το λογίδριον περί του οποίου ανωτέρω εγένετο λόγος και μετά τούτο εις ιδίαν σελίδα αναγραφή των γενησομένων παραστάσεων των εκδοθησομένων κωμωδιών. Ο «άκων ιατρός» παρεστάθη κατά το 1831 και  διά μεταγενεστέρας γραφής προσετέθη παρά του ιδίου η φράσις «και 1855». Ο «βεβιασμένος γάμος» παρεστάθη κατά το 1831 και κατά το 1832 και διά μεταγενεστέρας γραφής προσετέθη παρά του ιδίου κει εδώ η φράσις «όπως και κατά το 1855 δις και 1856»Ο «φανταστικός άρρωστος» παρεστάθη μόνον κατά το 1832. Μετά την αναγραφήν των παραστάσεων τούτων ακολουθεί η μετάφρασις  του «άκοντος ιατρού» καταλαμβάνουσα τας σελίδας 1-113 και μετά τούτων η του «φανταστιού αρρώστου» καταλαμβάνουσα τας σελίδας 119-214. Η αναγραφομένη εν τω τίτλω του βιβλίου μετάφρασις του «βεβιασμένου γάμου» δεν ακολουθεί των δοθέντι χειρογράφω βιβλίω.

Έχομεν λοιπόν δύο εξικριβωμένας σειράς θεατρικών εν Κυθήροις παραστάσεων από τον Οικονομίδην: την σειράν του 1831-1834 κι την σειράν του 1855-1856.

ΜΕΤΑ 20ετίαν περίπου από της τελευταίας σειρά και καθ’ ο έτος απέθανεν ο Οικονομίδης, ήτοι κατά την χειμερινήν περίοδον του 1872-1873, όμιλος νέων ερασιτεχνών έπαιξε σκηνήν εις την αίθουσαν του άνω ορόφου της οικίας Ιω.Π Μασσέλου διαστάσεων 5χ6,50 και ύψους 3,50μ και έδωσε σειράν παραστάσεων. Επαίχθησαν δράματα τινα και κωμωδίαι της εποχής μεταξύ των οποίων ο «Οδοιπόρος», ο «Αγνωστος», η «Νόρμα», ο «Αρχοντοχωριάτης» η «Βαβυλωνία» και ο «Πεινασμένος Ποιητής». Πρωταγωνίστησαν εις μεν τα δράματα ο Τζανάκης Αποστολίδης, ο και οργανωτής των παραστάσεων, εις δε τα κωμικά ο Στέλιος Σαγιάνος, Η συνδρομή δι’ όλην την σειράν των παραστάσεων είχε ορισθεί πεντάδραχμος δι’ έκαστον άτομον. Η παράδοσις με εξαιρετική ζωηρότητα αναφέρει ότι ο Αποστολίδης με τόσον αίσθημα και πάθος υπεδύθη τον οδοιπόρον, ώστε επάνω εις την κρισιμοτέραν στιγμήν του ρόλου κατά την οποία ο ήρως αυτοκτονεί, παραφερθείς ενέπηξε το μαχαίρι εις το στήθος του πραγματικά. Η πτώσις του, εκ του φυσικού γενομένη,υπήρξεν επιτυχής και το κοινόν έξαλλον εχειροκρότει, ότε ασθενής φωνή του πληγένος  «κατεβάστε την αυλαίαν» συνοδευομένη υπό ασθενούς σχετικής χειρονομίας έδωσε εις το «νοήμον» κοινόν να εννοήση ότι κάτι συμβαίνει.  Η αυλαία κατεβάσθη, η παράστασις διεκόπη και ο Αποστολίδης μετά μηνιαίαν νοσηλείαν ηδυνήθη να εγερθή της κλίνης του και να εξακολουθήσει τας διακοπείσας παραστάσεις. Αλλά δεν υπήρξεν μόνον ο εκ του παιξίματος ενθουσιασμός εκείνος που έκαμε  των ρωμαντικόν μας  νέον να παραφερθή μέχρι του σημείου να πλήξει αληθινά τον εαυτόν του. εις τας πρώτας σιεράς των καθισμάτων παρηκολούθη την παράστασιν ωραία δεσποσύνη. Της δεσποσύνης αυτής την προσοχήν, την ευμένειαν,τα βλέμματα τα συμπαθή ήθελε να ελκύση ο νέος μας πληγωμένος από τα βέλη του πτερωτού μικρού θεού. Η τότε ωραία δεσποσύνη σήμερον είναι σεβαστή δέσποινα μητέρα δύο υιών. Ο εις καθηγητής εις το Ωδείον Αθηνών ευρίσκεται εις την πρώτην γραμμήν της μουσικής εν Ελλάδι κινήσεως, ο έτερος από της ιστορικής καλλιτεχνικής «μάνδρας» του σκορπίζει κάθε βράδυ την χαράν και την τέρψιν εις τους αγαπώντας και τιμώντας αυτόν Αθηναίους*.

Με τας ανωτέρω θεατρικάς παραστάσεις ανεπτύχθη και εκαλλιεργήθη σημαντικά φιλοθεατρικόν παρά τη κοινωνία  της πόλεως Κυθήρων αίσθημα. Μετημφιεσμένοι μεμονωμένοι ή καθ’ ομάδας διέρχονται καά παλαιόν έθιμον εξ όλων των ανοιχτών σαλονιών  της πόλεως κάθε βράδυ από της 9^ης εσπερινής μέχρι του μεσονυκτίου και από της ενάρξεως του Τριωδίου μέχρι της Κυριακής της Τυροφάγου. Πολλοί εκ των ομίλων τούτων  δίδουν προχείρους εις τα σαλόνια μιμικάς αυτοσχεδίους παραστάσεις λαμβάνοντες τα θέματά των εκ του καθ’ ημέραν βίου ή επιτυχώς απομιμούμενοι σκηνάς εις τας οποίας πρωταγωνιστούν ωρισμένοι κωμικοί τύποιτης συγχρόνου Κυθηραϊκής  κοινωνίας. Η εν λόγω καλλιέργεια εδημιούργησε το έθιμον να δίδωνται παρά των ειρημένων ομίλων εις τα σαλόνια και μονόπρακται κατά το πλείστον κωμωδίαι. Σκηναί από φάρσες και τώρα τελευταία νούμερα επιθεωρήσεων. Όλα αυτά διασκευάζονται και περικόπτονται καταλλήλως καθ’  όσον εις τρίωρον ή τετράωρον διάστημα θα πρέπει να παιχθούν εικοσάκις περίπου εις ισάριθμα ανοιχτά σαλόνια. Ωραίας αναμνήσεις έχει αφήσει η από του 1900-1905 εποχή κατά την οποίαν όμιλος ερασιτεχνών εκ των Δημ. Αρώνη, Γ. Αλβανάκη, Ιω. Κασιμάτη-Καρνώ, Δημ. Μ. Πετροχείλου, και των αποθανόντων, Τζώρτζη Βοστιτσάνου, Ανδρ. Παστού, Σπυρ. Λεονταράκη και Τζάρτζη Καβαλλίνη έπαιξαν επανειλημμένως και μετ’ επιτυχίας το «κοκκαλάκι της νυχτερίδας», το «ενοικιάζεται», το «Ζητείται υπηρέτης» και πολλάς άλλας γνωστάς μονοπράκτους κωμωδίας. Κατά το 1921 υπηρετώνως σχολάρχης εις τα Κύθηρα ηθέλησα να δώσω θεατρικάς παραστάσεις υπέρ του σχολικού μου ταμείου. Δεν συνήντησα δυσχερείας μεγάλας εις την προσπάθειάν μου. Αι δεσποινίδες τα οποίας παρεκάλεσα να συμμετάσχουν του ερασιτεχνικού θιάσου εδέχθησαν ευχαρίστως υπό τον όρον να αναβή πρώτη επί της σκηνής η αδελφή μου καθ’ όσον ουδέποτε είχεν αναβή γυναίκα επί της σκηνής  τους δε γυναικείους ρόλους υπεδύοντο πάντοτε άνδρες.

Επαίζαμεν το πρώτον εκείνο έτος τρία μονόπρακτα: το «σκάνδαλον του δήμου Βουπρασίων”, του Λάσκαρη, την «Γυναίκα» του Ι. Πολέμη και το «Ζητείται υπηρέτης» του Άννινου.

(Ακολουθεί περιγραφή των μετέπειτα προσπαθειών από το Γιάννη Μιχαλέτο και προαναγγέλεται η ανάγνωσις του λογιδρίου του Οικονομίδη).

 

*Αναφέρεται φυσικά στον Κίμωνα Τριανταφύλλου και τον αδελφό του Κλέωνα τον περίφημο Αττίκ, ενώ η …πέτρα του σκανδάλου ήταν η Εριθέλγη Ραπτάκη-Τριανταφύλλου, για την οποία έχουμε κάνει αρκετά αφιερώματα.

 

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1995.