Αμεση ανάλυση: Μύθοι και πραγματικότητες για τις ελληνο-ρωσικές σχέσεις

ΜΥΘΟΣ 1: Η Ρωσία αποτελεί ιστορικό σύμμαχο της Ελλάδας.

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ: Η ελληνική ανεξαρτησία οφείλεται στην παρέμβαση της Ρωσίας, της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας διότι αυτό επέβαλλαν τότε τα συμφέροντά τους. Στην Μικρασιατική Εκστρατεία, η Σοβιετική Ενωση συμμάχησε με τον Κεμάλ Ατατούρκ (αφού βεβαίως και η Ελλάδα είχε στείλει εκστρατευτικό σώμα στο πλευρό των Λευκορώσων). Στον ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο, η ΕΣΣΔ στήριξε την κομμουνιστική πλευρά. Σήμερα η Ρωσία έχει αναπτύξει πολύ στενές σχέσεις με την Τουρκία (βλέπε και Μύθο 4). Χρήσιμη υπενθύμιση: τα σοβαρά κράτη, και ιδιαίτερα οι μεγάλες δυνάμεις, κινούνται με αποκλειστικό γνώμονα τα συμφέροντά τους.

ΜΥΘΟΣ 2: Η ελληνορωσική φιλία βασίζεται και στους ισχυρούς δεσμούς της Ορθοδοξίας.

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ: Η δύσκολη σχέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου με αυτό της Μόσχας, λόγω της διεκδίκησης των πρωτείων στον κόσμο της Ορθοδοξίας, ανάγεται στο παρελθόν. Επιπλέον, δεν αποτελεί μυστικό η προσπάθεια της Μόσχας για αύξηση της επιρροής της στη μοναστική πολιτεία του Αγίου Ορους.

ΜΥΘΟΣ 3 (ελληνικός και ευρωπαϊκός): Υφίσταται εδώ και καιρό μια προνομιακή σχέση Ελλάδας Ρωσίας. Η δε Ελλάδα αποτελεί Δούρειο Ιππο της Ρωσίας εντός ΕΕ.

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ: Οι σχέσεις Ελλάδας-Ρωσίας είναι επιφανειακά θερμές, αλλά στερούνται στρατηγικού βάθους και οικονομικού εύρους. Η Αθήνα δεν θεωρεί την επιβολή οικονομικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο άσκησης πίεσης, αλλά δεν είναι σε καμία περίπτωση η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που έχει αυτή τη θέση. Εχει όμως αποφύγει κάθε ενέργεια που θα υπονόμευε την κοινή ευρωπαϊκή πολιτική έναντι της Μόσχας, ενώ δεν έχει δημιουργήσει προβλήματα στον ενεργειακό τομέα (σε αντίθεση, π.χ., με τη Γερμανία και τον αγωγό Nord Stream).

ΜΥΘΟΣ 4: Η Ρωσία μπορεί να βοηθήσει Ελλάδα και Κύπρο έναντι της Τουρκίας

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ: Η Τουρκία έχει αναπτύξει πολύ στενές διπλωματικές, οικονομικές και ενεργειακές σχέσεις με τη Ρωσία, ενώ τις δύο χώρες φέρνουν εγγύτερα και οι δύσκολες σχέσεις με τις ΗΠΑ (χωρίς αυτό να σημαίνει υποχρεωτικά ότι η ρωσο-τουρκική σχέση έχει επαρκές στρατηγικό βάθος και στοιχεία μονιμότητας). Επιπλέον, η Ρωσία δεν επιθυμεί την ανάδειξη της Ανατολικής Μεσογείου σε (ανταγωνιστικό) ενεργειακό προμηθευτή και δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι θα στήριζε μια λύση του Κυπριακού που θα περιόριζε σημαντικά τη δική της επιρροή.

ΜΥΘΟΣ 5 (δυτικός): Είναι ξεκάθαρη η ρωσική επιθετικότητα και προσπάθεια ανατροπής του status quo.

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ: Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Βλάντιμιρ Πούτιν προσπαθεί με κάθε τρόπο και μέσο να αποκαταστήσει τη ρωσική επιρροή στο «εγγύς εξωτερικό» και να επαναφέρει τη χώρα του στο επίπεδο της παγκόσμιας δύναμης. Δύσκολα, επίσης, μπορεί να αμφισβητηθεί η ρωσική χρήση fake news, η ανάμιξη στα εσωτερικά άλλων κρατών και η προσπάθεια βίαιης φίμωσης αντιπάλων, ακόμη και σε ξένο έδαφος. Από την άλλη πλευρά, αυτές οι δραστηριότητες δεν αποτελούν ρωσικό μονοπώλιο (βλέπε «παρέλαση» και δηλώσεις Αμερικανών και άλλων δυτικών αξιωματούχων πριν το δημοψήφισμα στην ΠΓΔΜ, δολοφονία Κασόγκι, κλπ.)

Η δε ρωσική εμπλοκή στην ουκρανική κρίση θέτει επίσης ερωτήματα για την αδυναμία δυτικών αξιωματούχων να εκτιμήσουν σωστά τη ρωσική αντίδραση σε ένα ζήτημα για το οποίο η Μόσχα είχε δηλώσει ξακάθαρα ότι είναι υπαρξιακής σημασίας για τα ρωσικά συμφέροντα. Είναι αρκετά πιθανό ότι καλύτεροι χειρισμοί θα είχαν προστατεύσει τον ουκρανικό λαό από αυτή τη σοβαρή ταλαιπωρία. Θα πρέπει να σημειωθεί, πάντως, ότι η παραβίαση από ρωσικής πλευράς μιας βασικής αρχής της λεγόμενης «δυτικής τάξης πραγμάτων», αυτή της μη βίαιης αλλαγής συνόρων, είναι κάτι που επηρεάζει αρνητικά τα ελληνικά συμφέροντα, καθώς παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με την τουρκική εισβολή και κατοχή της Κύπρου. Η δημιουργία ενός προηγουμένου όπου μια ισχυρή χώρα θα μεταβάλλει τα σύνορα με τη χρήση βίας και με αφορμή την προστασία των ομοεθνών της είναι κάτι που θα πρέπει να σνησυχήσει την Ελλάδα (στο πλαίσιο αυτό, και παρά τις σημαντικές διαφορές, η νατοϊκή επέμβαση στο Κόσοβο αξιοποιήθηκε από άλλους ενδιαφερόμενους).

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, και παρά το σαφή ευρω-ατλαντικό προσανατολισμό της χώρας μας, η Ρωσία παραμένει μια σημαντική ευρω-ασιατική δύναμη. Η δύσκολη σχέση των τελευταίων μηνών δεν αποτελεί φυσιολογική ή μη αναστρέψιμη κατάσταση και η εύρεση τρόπων βελτίωσης των διμερών σχέσεων θα πρέπει να απασχολήσει σοβαρά και τις δύο πλευρές. Σε αυτή ακριβώς τη λογική εντάσσεται και η επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στη Ρωσία.

Όσον αφορά σε συγκεκριμένα αποτελέσματα της επίσκεψης, πέραν της –σημαντικής- συμβολικής διάστασης, υπάρχουν ασφαλώς περιθώρια συνεργασίας σε επιλεγμένους τομείς (π.χ. υποστήριξη συστημάτων αντιαεροπορικής άμυνας, τουρισμός, επενδύσεις, συνεργασία για τη διάσωση της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφαλείας, κ.α.). Στον ενεργειακό τομέα, η κατασκευή του ελληνικού τμήματος του αγωγού μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου Turkish Stream, παρότι ενδιαφέρει πολύ την Ελλάδα, θα προχωρήσει μόνο κατόπιν έγκρισης από τις Βρυξέλλες και την Ουάσιγκτον (καθόλου απλή υπόθεση σε μια περίοδο στενότατων ελληνικών σχέσεων με τις ΗΠΑ, που ενδιαφέρονται και για την πώληση δικού τους –σχιστολιθικού- φυσικού αερίου, σε βαλκανικές χώρες μέσω Αλεξανδρούπολης).

Εν κατακλείδι, υπάρχουν καλές προοπτικές βελτίωσης των ελληνο-ρωσικών σχέσεων, που φαίνεται να έχουν βρεθεί στο χαμηλότερο σημείο των τελευταίων πολλών ετών. Αρκεί οι όποιες επιδιώξεις να στηρίζονται σε ρεαλιστικές προσδοκίες.

*Ο Θάνος Π. Ντόκος είναι Γενικός Διευθυντής στο Ελληνικό Ιδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)