Αν δεν έχουν τον έπαινο της πόλεως, ας έχουν τουλάχιστον τον δικό μας

Μπορεί ο άνθρωπος να ζήσει χωρίς τον  Έπαινο; Ναι μπορεί, όταν παραιτηθεί από κάθε φιλοδοξία, από κάθε προσπάθεια να καταφέρει κάτι  που θα ήταν άξιο να επαινεθεί.

Αυτή είναι η περίπτωση που χαρακτηρίζει  τη  χώρα μας και την ελληνική κοινωνία, σήμερα. Ό,τι χειρότερο θα μπορούσε να μας συμβεί. Τι να προηγήθηκε, άραγε;  Η έλλειψη επαίνου  ή η ισοπεδωτική μετριότητα; Ένας φαύλος κύκλος που κρατά το κατά κεφαλήν ηθικό μας καθηλωμένo, για χρόνια, στο ναδίρ.

Κι αυτό γιατί, μια από τις πιο ζωτικές, τις πιο αρχετυπικές ανάγκες του ανθρώπου είναι η επιθυμία του να τον θεωρούν άξιο. Ο καθένας, ακόμα και ο πιο απλοϊκός, ζητά να καθρεπτισθεί στο πρόσωπο των άλλων. Οι γνώσεις μας, οι γνώμες μας, οι απόψεις μας, οι αντιλήψεις μας δεν έχουν από μόνες τους καμιά αξία. Παίρνουν υπόσταση μόνο όταν τις εξωτερικεύουμε με το σκοπό και την ελπίδα να επιστρέψουν σ’ εμάς, μέσα από την κατάφαση της ανταπόκρισης του άλλου.

Όταν αυτά που καταφέρνει ένα άτομο δεν επιδοκιμάζονται από κανέναν, τότε απλώνεται παντού η αίσθηση της ματαιοπονίας. Σε ακραίες περιπτώσεις, το χρήμα ή η βία αναλαμβάνουν να εκμαιεύσουν την προσοχή της κοινωνίας.

Ακόμα  και οι υποδεέστερες του επαίνου έννοιες, όπως η αναγνώριση, η αποδοχή, η επιδοκιμασία, ιδιαίτερα στις σχέσεις των μεγαλύτερων με τους νέους, είναι ανεξάντλητες πηγές κουράγιου και ενθάρρυνσης, ενώ, πολλές φορές, απ’ αυτές μπορούν να εκπορευθούν και να κινητοποιηθούν τεράστιες εσωτερικές δυνάμεις. Και, συνήθως, δεν στοιχίζουν και τίποτα.

Ακόμα και το φιλότιμο, αυτό το εξέχον χαρακτηριστικό της κοινωνικής συμπεριφοράς και βασικό στοιχείο της εργατικής μας κουλτούρας, δεν είναι υπεράνω του ευεργετικού επαίνου και θαυμασμού.

Ο Στ. Ράμφος, διεισδυτικότατα επισημαίνει: Φιλοτιμία είναι ο κερδισμένος σεβασμός και η αναγνώριση εκ μέρους τού άλλου της αξίας της πράξεώς μας. Μοιάζει σαν το φιλότιμο να αποτελεί τη θετική όψη της ματαιοδοξίας. Συνεπώς, το φιλότιμο δεν είναι και τόσο ανιδιοτελές, όσο το νομίζουμε.

Σύμφωνα με έναν αγαπημένο αφορισμό: “Οι μεγάλες αποδόσεις, οι ξεχωριστές επιδόσεις δεν επιβάλλονται: υποβάλλονται”:

Η Ελίζα Ντούλιτελ στο έργο του Τζ. Μπέρναρντ Σω, Πυγμαλίων, ή και Ωραία μου Κυρία, λέει σε κάποιο διάλογο, περίπου τα εξής: “Εκτός από τα πράγματα που μπορεί να ξεσηκωθούν, όπως το ντύσιμο, οι χειρονομίες, ο λόγος, τη διαφορά  μεταξύ μιας κυρίας και μιας ανθοπώλιδας την κάνει όχι το πώς η τελευταία συμπεριφέρεται στους άλλους, αλλά το πώς οι άλλοι συμπεριφέρονται σ’ αυτήν”, για να συνεχίσει: “Θα είμαι πάντα μια ανθοπώλις για τον καθηγητή Χίγκινς, γιατί αυτός μού συμπεριφέρεται, συνεχώς, όπως έχει συνηθίσει να συμπεριφέρεται σε μια ανθοπώλιδα. Ξέρω όμως ότι στα μάτια τού Συνταγματάρχη (Πίκερινγκ), μπορώ να είμαι μια κυρία, γιατί αυτός, αντίθετα, μού συμπεριφέρεται πάντα σαν να έχει μπροστά του μια κυρία”.

Ο Β. Καραποστόλης προσθέτει και μια άλλη διάσταση στην προβληματική του επαίνου. Αναφέρει: Η αλήθεια είναι ότι η Δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα που ψαλιδίζει τις εξάρσεις, που παραγκωνίζει πολλές φορές το εξαιρετικό. Φορές φορές μοιάζει να αρέσκεται στην αποσιώπηση, ακόμα και στη μιζέρια της ανωνυμίας.

Πολλοί, εξάλλου, έχουν κατηγορήσει τη Δημοκρατία και για έλλειψη μεγαλείου. Αυτό είναι για πολλούς λόγους αναπόφευκτο. Δεν είναι ωστόσο αναγκαίο. Είναι αντίθετα πολύ επικίνδυνο, να λείψει από τη δημοκρατία ο Έπαινος. Οι άνθρωποι υποφέρουν σήμερα, σιωπηρά, απ’ αυτό. Λείπουν ακόμα και οι πιο απλές απονομές τιμών, οι στοιχειώδεις πράξεις  με τις οποίες μια κοινωνία θα όφειλε να επιδοκιμάζει τους συνεπείς στα καθήκοντα τους, τους δημιουργικούς, τους κοπιώντες αφανείς, που προσθέτουν  το κάτι παραπάνω στο αποτέλεσμα της δουλειάς τους.

Περισσότερο από τις πολυαναμενόμενες επενδύσεις, πρέπει σ’ αυτή τη χώρα, εν είδει υποδομής, να σκεφτούμε πως θα οργανώσουμε νέους και αποτελεσματικούς θεσμούς επιβράβευσης και ενθάρρυνσης, που να μη θυμίζουν παλιές, πομπώδεις τελετές χωρίς αντίκρισμα.

Ας μην ξεχνάμε ότι ο Άγνωστος Στρατιώτης έχει το μνημείο του. Οι τιμές όμως δεν πρέπει να συνδέονται μόνο με τον πόλεμο ή μόνο με την μεγάλη Ιστορία. Άξια τιμής είναι και κάθε πράξη που αποκλίνει γενναία από τις συνηθισμένες, αποθέτοντας κάτι στο κοινό ταμείο.

Και υπάρχουν τέτοιες πράξεις, ό,τι κι αν λέγεται περί του αντιθέτου από τους δικολάβους της ηττοπάθειας και της ισοπέδωσης: Εκπαιδευτικοί του μαυροπίνακα που δίνουν στο μάθημά τους τον καλύτερο εαυτό τους. Ερευνητές που πηγαίνουν κάθε μέρα στο πανεπιστήμιο, συνήθως σε ένα άθλιο περιβάλλον, για να διαπρέψουν σε απαιτητικούς τομείς όπως αυτοί της πληροφορικής, των γεωπονικών επιστημών, της κλινικής ιατρικής, της φυσικής, της χημείας, της βιολογίας, της επιστήμης των  υλικών, των οικονομικών.

Κι από το άλλο μέρος: Ένα πλήθος νέων που ασχολούνται με «έργα ουχί παραδεδεγμένης χρησιμότητος» και που καθημερινά μοχθούν, συχνότατα απλήρωτοι: Ηθοποιοί, μουσικοί, εικαστικοί, χορευτές, που περνούν το μεγαλύτερο μέρος του εικοσιτετραώρου τους σε εργαστήρια, σε πρόβες ορχηστρών, θεάτρων και  χορού, ασκούμενοι σε έναν αυτοαμειβόμενο υψηλό επαγγελματισμό. Έναν επαγγελματισμό, που αναμένει το χειροκρότημα ενός κοινού, που θα καταφέρει να αποσπαστεί, έστω και για λίγο, από το σκουπιδαριό της ευκολίας των καναλιών και τη σαχλαμάρα του life style.

Ας τους επιτρέψουμε, με τον έπαινό μας, να εκτεθούν στα απρόοπτα της διακινδύνευσης, παρασύροντάς μας.

*O κ. Κωστούλας είναι τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου  χρηματοπιστωτικού τομέα gcostoulas@gmail.com