Έργα στο λιμάνι της Αγίας Πελαγίας την 10ετία του 1930. (Φωτογραφία μεγάλης αξίας του πατέρα του καλλιτέχνη φωτογράφου Ντίνου Κορωναίου). Διακρίνονται οι ράγες του βαγονέτου που ξήλωσαν οι κατακτητές για να τις χρησιμοποιήσουν στην κατασκευή των δικών τους πολυβολείων.

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ του Χαράλαμπου Γεωργά (ΜΕΡΟΣ Α΄)

Γράφει ο Κοσμάς Μεγαλοκονόμος

την Μάι 24, 2022

Είχα την πρόνοια και το ενδιαφέρον να μαγνητοφωνήσω, πριν από χρόνια, παλαιότερους συμπατριώτες μας που υπήρξαν μάρτυρες γεγονότων που συνέβησαν στα Κύθηρα κατά τη διάρκεια της Γερμανοϊταλικής κατοχής. Σκοπός μου να διασωθούν οι μαρτυρίες τους για να αποτελέσουν στοιχεία της Ιστορίας μας. Θα κοινοποιήσω τη μαρτυρία του Δικηγόρου Κου Χαράλαμπου Γιωργά, που Γεννήθηκε τον Γενάρη του 1937 στην Παναγία τη Δέσποινα και η παιδική φωτογραφική του μνήμη κατέγραψε ανεξίτηλα εικόνες που είδε στον Καραβά, στην Παναγία τη Δέσποινα και στην Αγία Πελαγία. Ο πατέρας του, ο Γιώργος Γιωργάς – Μένεγας, συνυφασμένος με την ηρωική ιστορία των βαρκάρηδων της Αγίας Πελαγίας, τον έπαιρνε μαζί του κάθε ημέρα στο λιμάνι της εποχής, είτε λόγω άφιξης πλοίου ή καϊκιού, είτε λόγω ψαρέματος και τραβήγματος τράτας, είτε λόγω συντήρησης της βάρκας. Έτσι ο μικρός Γιώργος από το πρωί μέχρι το βράδυ το πέρναγε δίπλα στη θάλασσα. Θυμάται, λοιπόν, πολλά που μας τα λέει ο ίδιος.

Το Δίπλωμα Κυβερνήτη ιστιοφόρου του Γιώργου Γιώργά – Μένεγα.

«Το πρώτο επιταγμένο κτήριο από τους Ιταλούς που συναντάγαμε καθώς κατεβαίναμε από το Βουνό της Παναγίας της Δέσποινας ήταν τα μαγειρεία. Ήταν το σπίτι του Μητσάρα, ένα μακρόστενο κτήριο με θέα στη θάλασσα και μεγάλο περίβολο. Οι Ιταλοί αντικατέστησαν σχεδόν όλη τη στέγη του, γιατί πάνω της ύψωσαν τους καπνοδόχους που απαιτούσαν οι εστίες του μαγειρέματος. Είχαν στημένη και την Ιταλική σημαία. Από εκεί περνούσα συχνά με δύο συνομήλικους μου, τον Παναγιώτη Ζαντιώτη και τον πρώτο ξάδελφό μου τον Τάσο Διακόπουλο. «Γιατί δεν χαιρετήσατε τη σημαία;», μας σταμάταγαν και μας έλεγαν οι Ιταλοί. «Πίκολα τι θέλετε εσείς εδώ;» «Μαντζάρε», απαντούσαμε. «Περιμένετε» μας έλεγαν και όταν τελείωνε το συσσίτιο μας έβαζαν ό,τι περίσσευε σε κάτι κατσαρολάκια που κουβαλούσαμε και φεύγαμε, πότε χαιρετώντας τη σημαία και πότε όχι. Λίγο πιο πέρα, προς τον μόλο, σε ένα άλλο σπίτι ήταν η Κομαντατούρα. Είχε και αυτή μεγάλο περίβολο, βλέπαμε τους στρατιώτες, μα μέσα δεν μπαίναμε. Λίγο πιο πέρα σταματάγαμε σε ένα τεράστιο για τα μάτια μας λάκκο που έριχναν τα απορρίμματα, κυρίως κονσερβοκούτια. Αναδυόταν από τον λάκκο μια περίεργη μυρωδιά. Καθόμασταν και χαζεύαμε προς τη παραλία, γιατί εκεί κοντά κατέληγαν από το ύψωμα που βρισκόταν πίσω μας κάτι σιδερένιες ράγες, που κάθε τόσο κύλαγε πάνω τους ένα άδειο βαγονέτο με τόση φόρα, που στο τέλος πάντα εκτροχιαζόταν. Οι κατακτητές το σήκωναν το ξανατοποθετούσαν στις ράγες, το γέμιζαν με πέτρες και το έσπρωχναν πάνω στο ύψωμα που κατασκεύαζαν αντιαεροπορικά και παράκτια πολυβολεία. (Σ.σ.: Τις ράγες και το βαγονέτο το είχαν πάρει από τον μόλο που ο Παναγιώτης Κορωναίος (Πουλάκης) είχε εγκαταστημένα για τη μεταφορά πέτρας από το γειτονικό λαγκάδι προς επέκταση του λιμανιού).

Από αυτά τα πολυβολεία θυμάμαι βολές προς αεροπλάνα, μα και προς τη θάλασσα. Κυκλοφόρησε η φήμη πως το υποβρύχιο Παπανικολής περνοδιάβαινε από το Φανάρι και αυτό πολυβολούσαν. Μάλιστα έγινε ντόρος γιατί ειπώθηκε πως το «Παπανικολής», για να ξεγελάσει τους Ιταλούς, άφησε ένα μεγάλο βαρέλι και σε αυτό εξάντλησαν όλο το μένος τους οι διώχτες του, ώσπου να εγκαταλείψουν την προσπάθειά τους να το βυθίσουν. Οι Ιταλοί ήταν εγκατεστημένοι διάσπαρτοι σε διάφορα επιταγμένα σπίτια της Αγίας Πελαγίας και κάποτε ένας σκοτώθηκε από μια έκρηξη όπλου. Ήταν και πλιατσικολόγοι. Ανέβαιναν το Λινοβροχείο, το λαγκάδι που έβρεχαν το λινάρι για να γίνει νήμα και ξεκινά από την Παναγία τη Δέσποινα και κατεβαίνει στον όρμο του Αγίου Γεωργίου, που σήμερα καταλήγει ένα από τα υποθαλάσσια καλώδια ηλεκτροδότησης των Κυθήρων. Ακόμα υπάρχει πηγή και περιβόλια. Οι Ιταλοί, λοιπόν, έπαιρναν μερτικό από τα λαχανικά, δίχως να έχουν κοπιάσει. Έρχονταν και στα σπίτια και έδιναν από αυτά που είχαν, μα έπαιρναν, σαν αντάλλαγμα, διάφορα τρόφιμα. Αντίθετα οι Γερμανοί ούτε έπαιρναν ούτε έδιναν. Οι άνθρωποι της Αγίας Πελαγίας ήταν λιγοστοί, το ίδιο και τα σπίτια. Σε ένα από αυτά που είχαν επιτάξει υπήρχε ένα μικρό δωμάτιο με σκεπή από μπετό και εκεί οι Ιταλοί φυλάκιζαν όποιον δεν τους έκανε τα κέφια. Εκεί φυλάκισαν και δύο που τους έπιασαν στην προσπάθειά τους να πάνε στην Πελοπόννησο με μια αυτοσχέδια βάρκα. Ήταν τόσο χαμηλοτάβανο το κελί και τόση η ζέστη μέσα σε αυτό, που για να μη πεθάνουν οι φυλακισμένοι ο πατέρας μου και άλλοι έκαναν βάρδιες και έριχναν νερό στη στέγη του για να δροσερεύει. Σαν παιδιά παίζαμε με του κάλυκες από τα ντουφέκια. Μαζεύαμε ιταλικούς κάλυκες, μα και γερμανικούς που φαίνονταν πιο ισχυροί, πιο μεγάλοι, πιο μυτεροί. Κάναμε δικά μας ντουφέκια και παίζαμε. Μαζεύαμε και δεσμίδες που τις γεμίζαμε με τους κάλυκες. Αυτό το υλικό ήταν σκορπισμένο γύρω από τον μόλο. Είχα βρει μέχρι και μια χειροβομβίδα, μάλλον ιταλική, δεν ήταν σκασμένη, αλλά επειδή ήταν ελαφριά θεώρησα πως ήταν άδεια. Ποιος ξέρει όμως;» (Σ. σ.: Από διηγήσεις άλλων, μεγαλύτερων παιδιών της εποχής εκείνης, προκύπτει ότι οι κατακτητές την περιοχή του μόλου την χρησιμοποιούσαν ως πεδίο βολής και εξάσκησης. Ο Θεόδωρος Φαρδούλης (ο Ρούλης ο Καφετζής) μου έχει διηγηθεί πως παίζοντας εκεί, εξερράγη μια άσκαστη χειροβομβίδα, ευτυχώς δίχως να υπάρξει θύμα. Επίσης μου επιβεβαίωσε πως εκείνη την εποχή, που ήταν νεαρός, είχε υποστεί διάτρηση στομάχου, κατάσταση που ισοδυναμούσε με περιτονίτιδα και σίγουρο θάνατο δίχως επείγουσα εγχείρηση. Και όμως, εκείνο τον καιρό έγινε στα Κύθηρα η σωτήρια εγχείρηση. Ποιος ξέρει με τι μέσα. Σωτήρας ο Χειρουργός Νικόλαος Κασάπης, που θεία τύχη το είχε φέρει στα Κύθηρα).