Ανεμόμυλοι στα Κύθηρα. Αρχειακές μαρτυρίες

Σε όλο το νησί, από τη μια άκρη μέχρι την άλλη είναι εγκατεσπαρμένοι ανεμόμυλοι που υψώνονται αγέρωχοι και αντιστέκονται. Αρχιτεκτονικά διαμάντια, τέλεια εναρμονισμένα με το περιβάλλον, μνημεία της προβιομηχανικής εποχής, κάποιοι από αυτούς ανακαινισμένοι, άλλοι ερειπωμένοι και άλλοι σε καλή κατάσταση. Στα Κύθηρα που υπάρχει η απαιτούμενη ανεμοδύναμη, χτίστηκαν πολλοί ανεμόμυλοι μεμονωμένοι, ή σε ομάδες πάνω σε υψώματα, λιγότεροι οπωσδήποτε από τους νερόμυλους, στον τύπο του πέτρινου κυλινδρικού πυργόμυλου, χτισμένοι με αργολιθοδομή και με τη φτερωτή να προσανατολίζεται προς την κατεύθυνση του αέρα. Συνήθως η τοποθεσία που επέλεγαν ήταν ένα ανεμοδαρμένο ύψωμα και γύρω από τον ανεμόμυλο δεν έπρεπε να υπάρχουν κτίσματα, δέντρα και γενικά φυσικά εμπόδια. Ένα ερώτημα είναι, πόσο παλιά είναι η ανεμοκίνηση στα Κύθηρα.

Σε ένα συγκροτημένο ανεμόμυλο σύμφωνα με αρχειακές μαρτυρίες του 19ου αι. υπήρχαν τα εξής εξαρτήματα:

• Ο πύργος ύψους περίπου 6 γιάρδες και περιμέτρου 17 γιάρδες.
• Η πέτρινη σκάλα.
• Το πάτωμα με ταύλες και τράβες.
• Το πατάρι που βαστά την πέτρα με μπουδουνάλε και ταύλες.
• Οι μυλόπετρες με τα στεφάνια.
• Το βασιλικό σίδηρο.
• Το φανάρι και η μέσα ρόδα .
• Το αξόνι με τα στεφάνια σιδερένια.
• 2 στεφάνια του στρόφονα.
• Το αδράχτι και η χελιδόνα σιδερένια.
• 3 μπάλοι και 3 μυλοκόπια.
• 8 αντένες.
• 4 πανιά, γυρόσκοινα και ξάρτια.
• Η κοφινίδα.
• Ο ζυγός.
• Ο κερεστές.
• Ο μπουταφόρος και 2 τζιμπέρια σιδερένια του μπουταφόρου.
• Η αλευροδόχη.
• Η τραπεζέα με το στύλο, οι φάλκες.
• Η σμίλα, ο κατσαδόρος.
• Η σκέπαση, η κουκούλα με τα καντρόνια της.

Από αυτά τα εξαρτήματα του ανεμόμυλου τα ακριβότερα ήταν οι μυλόπετρες με τα στεφάνια, το φανάρι και η μέσα ρόδα, καθώς και το βασιλικό σίδερο.

Σε διαθήκες και νοταριακά έγγραφα του 19ου αι. από το Αρχείο μας μαρτυρούνται κάποιοι ανεμόμυλοι στα Κύθηρα.

Το 1802 μαρτυρείται ανεμόμυλος στην Παλιόχωρα.

Το 1820 μαρτυρείται ανεμόμυλος στην Καρβουνάδα, θέση Ράχη. Ο Ιωάννης Παστός και τα αδέλφια Δημήτριος, Ιωάννης και Νικολός Καρύδης-Γλέζο από το Μυλοπόταμο τον πωλούν στον Τζώρτζη Κασιμάτη του Νικολό «…σίδερα, ξυλικήν, και μυλόπετραις, είναι όλα μισότριβα και τα πανία…» Το 1836 ο ίδιος είναι στην ιδιοκτησία των αδελφών Γεωργίου και Παύλου Στάθη ποτέ χατζη-Νικολάου και Νικολού Καλοκερνού του Δημητρίου. Κατά το 1896 επισκευάζεται και ανήκει στη Γρηγορία χήρα Παναγιώτου Δ. Στάθη.

Το 1824 μαρτυρείται ανεμόμυλος στα Σταθιάνικα ιδιοκτησίας των Μανώλη Στάθη ποτέ παπα και Μάρκου Καλοκαιρινού.

Το 1825 μαρτυρείται ανεμόμυλος στη Χώρα ιδιοκτησίας του Αντωνίου Κοντολέοντος του Ιερωνύμου, ο οποίος τον πωλεί στον Ιωάννη Αλβανάκη.

Το 1826 μαρτυρείται ανεμόμυλος στις Καψοχειλάδες, ιδιοκτησίας Ιωάννη Κασιμάτη του Ιουλίου. Κατόπιν περιήλθε στους Μπελέση Γεώργιο του Παναγιώτου και Νικόλαο Σάμιο του Ιωάννη. Αργότερα τον αγόρασε όλον ο Σάμιος «…πύργον, γης και ατράτσα…»

Το 1830 μαρτυρείται ανεμόμυλος στο Καψάλι, στην Αποκλείστρα, πλησίον της Χαλέπας. Ο Γεώργιος Τζάννες ποτέ Βρετό πωλεί το ήμισυ στο Νικόλαο Πάτερο.

Το 1832 μαρτυρείται ανεμόμυλος συντροφικός στον Ποταμό, στα Γούργια. Ο Βασίλειος Παλαιολόγος νοικιάζει για 18 σελίνια το μερίδιό του στον Γεώργιο Τζικαλά του Χρηστοφίλη για τους μήνες Σεπτέμβριο, Ιανουάριο και Μάϊο. Ο ίδιος μύλος το 1836 είναι δικαιώματος Κοσμά Λεονταράκη ποτέ Γεωργίου κατά το 1/4.

Το 1833 μαρτυρείται ανεμόμυλος λεγόμενος Ζήζη στο Λειβάδι, στα Σαμιάδικα, που είναι 16 μερτικά. Τα 5 τα κατέχει η χήρα του δόκτορος Ευσταθίου Χοϊδά από την Ύδρα και τα πωλεί 9 λίρες και 15 σελίνια στους αδελφούς Ιωάννη και Νικόλαο Φατσέα ποτέ Θεοδώρου.

Το 1836 μαρτυρείται ανεμόμυλος στα Μητάτα, στην τοποθεσία Ξερόκαμπος.

Το 1840 μαρτυρείται ανεμόμυλος στα Διακακιάνικα στον Κάλαμο, ιδιοκτησίας των αδελφών Νικολάου και Ιωάννου Μεγαλοκονόμου ποτέ Ανδρέα

Το 1849 μαρτυρείται ανεμόμυλος στα Πιτσινιάνικα, θέση Τρούλος, ιδιοκτησίας Μανώλη Μάγειρου του Γεωργίου από Δρυμώνα κατά το ήμισυ και κατά το άλλο ήμισυ ιδιοκτησίας Δημητρίου Καλλιγέρου-Πιτσινή.

Το 1850 μαρτυρείται ανεμόμυλος στα Πιτσινιάνικα ιδιοκτησίας Θοδωρή Καλλίγερου ποτέ Αντωνίου και Γεώργιου Καλλίγερου του Μιχάλη. Τον δουλεύουν αναμεσίτικο, μια χρονιά ο ένας, μια χρονιά ο άλλος.

Το 1862 μαρτυρείται ανεμόμυλος στα Τσικαλαρία-Μαγονεζιάνικα Λειβαδίου. Τα 2/3 ανήκουν στο Γεώργιο Φατσέα ποτέ Ιωάννου Ζερβού.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη έκδοση Φ.320 – Ιανουάριος 2017