Αντιχρονογράφημα σε πρώτο πρόσωπο. Έτσι χάνεται η μνήμη των ανθρώπων…

Η πρόσφατη απώλεια του Δημ. Παυλάκη μου θύμισε μία παράπλευρη απώλεια, την οποία ελάχιστοι έχουν αξιολογήσει. Και αυτό προέρχεται από προσωπική εμπειρία με μερικούς ανθρώπους που χάθηκαν και μαζί τους χάσαμε κι εμείς την ευκαιρία να αντλήσουμε πολύτιμες γνώσεις για τον τόπο μας. Η αφορμή με το θάνατο του Δημ. Παυλάκη έχει σχέση με τη βαθιά γνώση του τόπου, που είχαν μερικοί άνθρωποι και ειδικά αυτοί που έφυγαν σε μικρή ηλικία μετανάστες.

Αναζητούσα στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ανθρώπους να μου δώσουν στοιχεία για τα επώνυμα και τα τοπωνύμια των Κυθήρων. Κάποια στιγμή βρήκα το Μήτσο, όπως τον ξέραμε όλοι, στο καφενείο στα Φράτσια και τον ρώτησα να μου πει πού είναι ο άγιος Νικόλας στις Μολιγκάτες, έναν από τους ναούς που ερευνούσε ο αείμνηστος ακαδημαϊκός Μανώλης Χατζηδάκης με την ομάδα του, μία έρευνα που είχε ευτυχή κατάληξη με την έκδοση του Ευρετηρίου Βυζαντινών Τοιχογραφιών το 1997. Αμέσως μου είπε ότι ψάχνω σε λάθος μέρος, γιατί οι Μολιγκάτες είναι μερικά χιλιόμετρα Δυτικά και δεν έχουν Άγιο Νικόλα. Με έστειλε από τη διασταύρωση της Ξεροσοβάλας, αλλά με προειδοποίησε ότι οι δρόμοι έχουν κλείσει. Όταν έβοσκαν οι δικοί του τα ζώα εκεί γύρω πριν φύγει για Αυστραλία έβλεπε  τάφους σε ένα νεκροταφείο κοντά στο ναό. Δεν τον άκουσα, τότε και γύρισα καταγδαρμένος από τους ασπαλάθους. Λίγο αργότερα όμως, πήγα από τον Κάψαλο, βρήκα τον άγιο Νικόλα και πολύ αργότερα έφερα στη μνήμη μου τις ανακρίσεις που είχαν γίνει εκεί μέσα για την επιδρομή των Καταλανών στο μακρινό 1329, όπως αποκάλυψε ερευνώντας τα αρχεία η καθηγήτρια Χρ. Μαλτέζου.

Σήμερα γνωρίζουμε για πολλές περιοχές σαν αυτήν από διηγήσεις ανθρώπων όπως ο Δ. Παυλάκης. Για πόσες περιοχές και πόσες πολλές πληροφορίες δεν πήρα από τους αείμνηστους Θ. Καραβουσάνο, Α. Ποτήρη, Β. Δαπόντε, Θ. Σοφίο-Τσότρα, Νικ. Δ. Σοφίο και τόσους άλλους, αλλά και από  ζώντες ομογενείς όπως το Φ. Φυρρό; Θυμάμαι με μεγάλη συγκίνηση τον τότε φαροφύλακα και νυν ιερέα Παν. Διακόπουλο, όταν, μετά από μία διάλεξη το 1999 αν θυμάμαι καλά, σηκώθηκε και μου είπε ότι ήξερε ακριβώς ο πατέρας του πού είναι η Κολοκυθιά με τον Βυζαντινό Άγιο Γιώργη, που έψαχνε για χρόνια η ίδια ομάδα της Ακαδημίας. Ο πατέρας του, που ζούσε τότε, έβοσκε τα πρόβατα εκεί και ήξερε καλά την περιοχή. Λίγο αργότερα, μία πυρκαγιά είχε καθαρίσει τον λόφο κι ο πρόθυμος ανιχνευτής μας Χ. Σούγιαννης φωτογράφιζε τον άγνωστο μέχρι τότε τόπο. Όμως δεν πρόλαβα να πάω στον Καραβά να μιλήσω με το γέροντα πατέρα του παπά Παναγιώτη πριν φύγει για Εκεί Ψηλά κι έτσι χάθηκε άλλη μία πηγή πολύτιμων πληροφοριών που σήμερα θα είχε απαντήσεις στις περισσότερες ερωτήσεις για τον τόπο εκείνον.

Συμπέρασμα. Μην αφήνετε τίποτε για αύριο! Όλα έπρεπε να είχαν γίνει χθες. Όλη αυτή η πολύτιμη γνώση για τα Κύθηρα σε ελάχιστα χρόνια από τώρα, θα έχει χαθεί ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ! Η απώλεια του Δημ. Παυλάκη οδηγεί και πάλι τα βήματά μας στα φιλόξενα σπίτια ενός Γιάννη Κούβου, Δημ. Σπυρίδου και τόσων άλλων. Αξιοποιείστε τις γνώσεις των απλών ανθρώπων για να σωθούν όσο περισσότερες μνήμες γίνεται από έναν τόπο του οποίου οι μνήμες χάνονται και τα μνημεία πέφτουν μερικές φορές θύματα του «πολιτισμού» και της εξέλιξης. Έχουν απομείνει στο νησί μας λίγοι γέροντες, ζωντανά πανεπιστήμια, χωρίς πτυχία και περικοκλάδες, αλλά με άφθονη γνώση και λαϊκή σοφία.

Ε.Π.Καλλίγερος

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ Φ. ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2022 ΤΗΣ ΕΝΤΥΠΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ»