Αρθρο Γιώργου Ατσαλάκη στην «Κ»: Η απειλή της αναβίωσης των χαμένων αυτοκρατοριών

Στρατηγικές για αποτελεσματικότητα στη διαχείριση των πόρων, καθώς και στην ανάπτυξη χρηματοοικονομικών, οικονομικών, τεχνολογικών και κοινωνικών δυνάμεων, είναι πιο καθοριστικές σε σύγκριση με την ικανότητα ανάπτυξης και χρήσης στρατιωτικών δυνάμεων. Φυσικά οι στρατιωτικές δυνάμεις παραμένουν σημαντικές για την αποτροπή εχθρών και ενδεχομένως για στρατηγική νίκη σε περίπτωση αποτυχίας άλλων στρατηγικών.

Τι συμβαίνει όμως με χώρες που δεν είναι αποτελεσματικές στη διαχείριση της οικονομίας τους αλλά προτάσσουν τη στρατιωτική τους δύναμη για να αναβιώσουν φιλόδοξες επιρροές του αυτοκρατορικού τους παρελθόντος; Βλέπουμε πλέον η οικονομία να επηρεάζεται σε υψηλό βαθμό από τις γεωπολιτικές εξελίξεις.

Advertisement

Χώρες με αυτοκρατορικό παρελθόν και αυταρχικά καθεστώτα, όπως η Ρωσία, το Ιράν, η Κίνα και η Τουρκία, εάν αναλυθούν με βάση τις αυτοκρατορικές επιδιώξεις τους, αναδεικνύεται πώς αυτές οι νέες δυνάμεις προσπαθούν να αναδιαμορφώσουν την παγκόσμια τάξη βασιζόμενες στα στοιχεία των χαμένων αυτοκρατορικών τους κληρονομιών, που επηρεάζουν τη σύγχρονη στάση τους απέναντι στη Δύση, καθώς θέλουν να ηγηθούν ξανά στον πρώην αυτοκρατορικό τους χώρο. Υιοθέτησαν δυτικά πρότυπα, κυρίως στην ανάπτυξη της οικονομίας, αποφεύγοντας να υιοθετήσουν τη δημοκρατική διακυβέρνηση, τους ανεξάρτητους θεσμούς, τις ατομικές ελευθερίες κ.λπ., που χαρακτηρίζουν το επίτευγμα του δυτικού πολιτισμού. Αμφισβητούν τη δυτική σκέψη αναπτύσσοντας εναλλακτικές στρατηγικές για να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους και παράλληλα συνεργάζονται μεταξύ τους καθώς και με άλλα αυταρχικά καθεστώτα κατά της Δύσης.

Η Ρωσία, η οποία ενώ με βάση τους φυσικούς πόρους που διαθέτει θα έπρεπε να είναι η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, επέλεξε τις μάχες επί του πεδίου για να επεκτείνει την επιρροή της με μια σειρά εισβολών σε γειτονικές χώρες. Οι δυσκολίες και η αδυναμία που αντιμετωπίζει στη μάχη την αναγκάζουν στην Ουκρανία να χρησιμοποιεί πυραύλους από τη Βόρεια Κορέα, drones από το Ιράν, τεχνολογία από την Κίνα και να προτάσσει την πυρηνική απειλή.

Το Ιράν ίσως είναι η πρώτη από αυτές τις χώρες που βλέπει να ανατρέπεται το αυτοκρατορικό της όραμα να ελέγξει το θαλάσσιο και χερσαίο εμπόριο. Το Ισραήλ κατάφερε συντριπτική νίκη εναντίον των πληρεξουσίων του Ιράν: της Χαμάς, της Χεζμπολάχ, της Συρίας, και θα ακολουθήσουν οι Χούθι και το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.

Χώρες με αυτοκρατορικό παρελθόν και αυταρχικά καθεστώτα, όπως η Ρωσία, το Ιράν, η Κίνα και η Τουρκία, θέλουν να ηγηθούν ξανά στον πρώην αυτοκρατορικό τους χώρο.

Στην Κίνα έχει ξεκινήσει η συρρίκνωση της διεθνούς επιρροής της μέσω των πολλαπλών δρόμων του μεταξιού. Ο αποπληθωρισμός, η μείωση της διεθνούς ζήτησης και τα επενδυμένα κεφάλαια στην υπερπαραγωγή οδηγούν στην απώλεια σχεδόν του 20% των επενδύσεών της. Η τεράστια εξάρτησή της από πρώτες ύλες και ενέργεια από το εξωτερικό και η εξάρτησή της από τη διεθνή ζήτηση για να εξάγει την υπερπαραγωγή της θα μπορούσαν να θέσουν σε βαθιά πολυετή ύφεση την οικονομία της σε ενδεχόμενη σύρραξη με την Ταϊβάν.

Η Τουρκία προσπαθεί να αναβιώσει τη χαμένη αυτοκρατορία της αναδημιουργώντας την ιστορική της σφαίρα επιρροής με βάση μια συνδυασμένη στρατηγική που περιλαμβάνει τόσο στοιχεία του οθωμανικού παρελθόντος, του Ισλάμ, όσο και σύγχρονες πολιτικές και οικονομικές προσεγγίσεις (ενεργειακοί, εμπορευματικοί κόμβοι κ.λπ.). Οι πολλαπλές στρατιωτικές εισβολές με κάθε ευκαιρία σε Κύπρο, Ιράκ, Συρία κ.λπ., η μετατροπή της Αγ. Σοφίας σε τζαμί, η υποστήριξη εξτρεμιστών του Ισλάμ κ.λπ. μαρτυρούν τη στρατηγική αναβίωσης της αυτοκρατορίας της. Η υπερβολικά φιλόδοξη ηγεσία της έχει δυσκολία να χρηματοδοτήσει τα αυτοκρατορικά της όνειρα. Εχει τεράστιο εμπορικό έλλειμμα (80 δισ. δολ.), έχει ελάχιστους φυσικούς πόρους και εξαρτάται από τις εισαγωγές ενέργειας. Αιμορραγεί συνεχώς οικονομικά για να χρηματοδοτεί τόσα πολεμικά μέτωπα, βάσεις στο εξωτερικό, να χρηματοδοτεί τζιχαντιστικές οργανώσεις, ενώ δεν έχει κεφάλαια να ανοικοδομήσει τη χώρα από τους σεισμούς. Σταδιακά καθίσταται οικονομικά αδύναμη, χωρίς ισχυρούς συμμάχους, με πολλούς εχθρούς, και κινδυνεύει με διαμελισμό από τις αποσχιστικές τάσεις των Κούρδων. Η πρόσφατη χρηματοδότηση των τζιχαντιστών για την κατάληψη της Συρίας ίσως αναβάλει για λίγο και τη δική της φθορά.

Εξαιτίας της φθοράς που υφίστανται οι χώρες αυτές από την αδυναμία τους να επιτύχουν τα υπερφιλόδοξα σχέδιά τους γίνονται ακόμα πιο επικίνδυνες, καθώς τα αυτοκρατορικά όνειρα δεν «τρέφουν» τους λαούς τους. Οι λαοί τους ήδη υποφέρουν από τις στερήσεις που έχουν υποστεί για να χρηματοδοτούνται τα τεράστια εξοπλιστικά τους προγράμματα. Καθώς αυτή η αδυναμία θα υποσκάπτει τα θεμέλια της εξουσίας τους, δεν θα διστάσουν να δημιουργήσουν χάος στις περιοχές τους μήπως και καταφέρουν να επιβιώσουν τα αυταρχικά καθεστώτα τους.

Εάν η Δύση δεν αντιληφθεί αυτές τις υπόγειες αλλά οφθαλμοφανείς πλέον στρατηγικές, δεν ενωθεί σε κοινές στρατηγικές αντιμετώπισης αυτών των χωρών και δεν αυξήσει τη στρατιωτική ισχύ της, μπορεί όλος ο δυτικός πολιτισμός να γίνει θύμα αυταρχικών, ισχυρών και αδίστακτων στρατιωτικών δυνάμεων και να παρακμάσει, όπως έγινε και με εκατοντάδες άλλους πολιτισμούς στο πέρασμα της Ιστορίας. Η πιθανότητα αυτή αυξάνεται υπό το βάρος των πολλαπλών οικονομικών προβλημάτων και την εμφάνιση λαϊκιστικών ηγεσιών που αδυνατίζουν τη συνοχή των δυτικών κοινωνιών, ως ένας εσωτερικός εχθρός, που πολλές φορές υπογείως καθοδηγείται από αυτές τις τέσσερις χώρες. Η ασφάλεια κάθε χώρας εξαρτάται όχι μόνο από την ισχύ του στρατού, αλλά και από την ικανότητά της να ανταποκριθεί στις γεωπολιτικές και οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος. Σε έναν κόσμο που είναι γεμάτος αβεβαιότητα και κινδύνους, η αντίληψη ότι η διεθνής ασφάλεια είναι δεδομένη αποτελεί μια επικίνδυνη ψευδαίσθηση. Το 2025 θα είναι καθοριστικό για την παγκόσμια οικονομία εάν δεν ανασχεθεί η αναβίωση των χαμένων αυτοκρατοριών.

*Ο κ. Γιώργος Ατσαλάκης είναι οικονομολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης.