Αρθρο Θύμιου Τζάλλα στην «Κ»: O Κιρ Στάρμερ παίρνει τα κλειδιά της Ντάουνινγκ Στριτ

Αμέσως μετά θα επιστρέψει στην Ντάουνινγκ Στριτ προκειμένου να απευθυνθεί στο έθνος μπροστά από την πόρτα της πρωθυπουργικής κατοικίας. Οι εικόνες θα σφραγίσουν για πάντα τη θητεία του, θα τις βλέπουμε ξανά και ξανά σε αφιερώματα και ιστορικά ντοκιμαντέρ. Μακριά από τις κάμερες, αλλά διαρκώς παρόντες σε κάθε του βήμα, θα είναι οι μόνιμοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι.

Μόλις η πόρτα της Ντάουνινγκ Στριτ κλείσει πίσω του, οι υπάλληλοι θα εξηγήσουν στον πρωθυπουργό, στη σύζυγό του και στα δύο παιδιά τους το σχέδιο διαφυγής τους σε περίπτωση τρομοκρατικού χτυπήματος. Το πρώτο πρωθυπουργικό καθήκον του Στάρμερ θα είναι να συντάξει τέσσερις ιδιόχειρες επιστολές, μία για κάθε κυβερνήτη των τεσσάρων πυρηνικών υποβρυχίων της Βρετανίας. Θα είναι οι απόρρητες οδηγίες του για το τι πρέπει να κάνουν σε περίπτωση πυρηνικής επίθεσης που θα έχει βγάλει από τη μέση τον ίδιο.

H προετοιμασία των υπουργών για τα καθήκοντά τους συμβαίνει με λιγότερο δραματικό τρόπο, και σε ανύποπτο χρόνο. Στη Βρετανία η οργανωμένη εναλλαγή στην εξουσία είναι πολιτικός κανόνας που ακολουθείται από τα τέλη της δεκαετίας του ’60. Ενάμιση χρόνο πριν από την προγραμματισμένη ημερομηνία των εκλογών, κάθε σκιώδης υπουργός αρχίζει να δουλεύει με το υπουργείο που προορίζεται να αναλάβει ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο έτοιμος την πρώτη μέρα.

Η πρακτική είναι εξίσου χρήσιμη για τους δημόσιους λειτουργούς, ειδικά για τους μόνιμους γενικούς γραμματείς των υπουργείων, ώστε να ξέρουν τις προτεραιότητες και το στυλ του νέου πολιτικού προϊσταμένου τους.

Οι σκιώδεις υπουργοί

Ετσι, όταν στις 22 Μαΐου ο Ρίσι Σούνακ προκήρυξε τις εκλογές, και οι 22 σκιώδεις υπουργοί των Εργατικών είχαν ήδη ολοκληρώσει τον πρώτο γύρο εργασιών με το υπουργείο που προορίζονται να αναλάβουν. Επίσης, με πρωτοβουλία του Στάρμερ, όλοι τους έχουν κάνει σεμινάρια με το Institute for Government, έναν ανεξάρτητο οργανισμό που ειδικεύεται στη δημόσια πολιτική και στον τρόπο με τον οποίο αυτή εφαρμόζεται από την κυβέρνηση.

Εκτός από τους 22 επικεφαλής υπουργούς, στην κυβέρνηση συμμετέχουν περίπου 120 βουλευτές σε χαμηλότερα πόστα: υφυπουργοί, γραμματείς υπουργείων κ.λπ. Ολοι οι υπόλοιποι βουλευτές των Εργατικών θα είναι «backbenchers», στα πίσω έδρανα, εκτός κυβέρνησης. Η προετοιμασία υποδοχής δεκάδων ανθρώπων στα νέα τους υπουργικά πόστα σημαίνει ότι για τα υπουργεία κατά την προεκλογική περίοδο που μόλις τελείωσε δεν υπήρξε στιγμή παύσης. Δεν σταμάτησαν να συντάσσουν εκθέσεις και σημειώματα για τη νέα πολιτική ηγεσία. Τη διαδικασία επιβλέπει ο μόνιμος γραμματέας κάθε υπουργείου.

Η προετοιμασία είναι πυρετώδης όταν στα πράγματα έρχονται άνθρωποι χωρίς προηγούμενη εμπειρία στη διακυβέρνηση της χώρας. Οι Εργατικοί αναλαμβάνουν κυβερνητικά καθήκοντα για πρώτη φορά μετά το 2010, ενώ το βρετανικό Κοινοβούλιο ίσως ανανεωθεί σε πρωτόγνωρο βαθμό. Είναι πιθανό οι 300 με 350 από τους συνολικά 650 βουλευτές να εκλεγούν για πρώτη φορά. Μπορεί δηλαδή να ξεπεράσουμε τον αριθμό-ρεκόρ των 324 νέων μελών που είχαμε στην πρώτη μεταπολεμική Βουλή το 1945. Αυτό σημαίνει ένα νέο πολιτικό προσωπικό στη χώρα που πρέπει να μάθει τα βασικά της διακυβέρνησης.

Ο πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ, η αναπληρώτριά του Αντζελα Ρέινερ, η υπουργός Οικονομικών Ρέιτσελ Ριβς (η πρώτη γυναίκα στο πόστο στην ιστορία) και ο υπουργός Υγείας Γουες Στρίτινγκ είναι «παιδιά από τα πέτρινα χρόνια της αντιπολίτευσης».

Εξελέγησαν βουλευτές μετά το 2010 και δεν έχουν βρεθεί σε υπουργείο ποτέ ξανά. Την κορυφαία υπουργική πεντάδα αναμένεται να συμπληρώσουν η Ιβέτ Κούπερ (Εσωτερικών) και ίσως ως ΥΠΕΞ ο Ντέιβιντ Λάμι (αν και άφαντος στην προεκλογική εκστρατεία). Και οι δύο έχουν υπουργική εμπειρία στις κυβερνήσεις των Εργατικών πριν από το 2010. Υπάρχουν όμως και άνθρωποι που θα αναλάβουν καίρια πόστα από το πουθενά. Αν ισχύσουν οι φήμες, για το υπουργείο Εθνικής Αμυνας προορίζεται ο Κάλβιν Μπέιλι, ο οποίος κατέβηκε για πρώτη φορά σε εκλογές πριν από μερικές εβδομάδες στο ανατολικό Λονδίνο.

Πιστοί και αντικειμενικοί

Δεν είναι τα πράγματα ρόδινα με την προετοιμασία, ούτε στο υπουργείο οι άνθρωποι είναι ρομπότ. Συνήθως ταυτίζονται με την τρέχουσα πολιτική και προσπαθούν να διευκολύνουν τον πολιτικό τους προϊστάμενο όσο μπορούν. «Πιστοί στην κυβέρνηση, αντικειμενικοί στα καθήκοντά μας», είναι η λεπτή ισορροπία πάνω στην οποία δουλεύουν οι δημόσιοι λειτουργοί.

Κάποιες φορές η διαφαινόμενη αλλαγή ρότας μπορεί να είναι τόσο ριζική ή αμφιλεγόμενη ώστε στο υπουργείο να μη βρίσκεται κανείς πρόθυμος να προετοιμαστεί γι’ αυτήν. Συνέβη το 1983, όταν στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας δεν έβρισκαν στελέχη να συντάξουν έκθεση για τον πυρηνικό αφοπλισμό της χώρας (υπόσχεση τότε των Εργατικών να αλλάξουν την εθνική πολιτική 35 χρόνων). Αλλά και οι σκιώδεις υπουργοί είναι επιφυλακτικοί απέναντι σε ένα υπουργείο που γνωρίζουν ότι λειτουργεί υπό την ηγεσία του πολιτικού αντιπάλου τους. Τα τελευταία δύο χρόνια, βέβαια, μάλλον το αντίστροφο ισχύει: ο κρατικός μηχανισμός επιχειρούσε γνωρίζοντας ότι οι Εργατικοί αργά ή γρήγορα θα αναλάμβαναν τα ηνία της χώρας.

Την τελευταία φορά που οι Labour είχαν αντίστοιχη απήχηση ως αντιπολίτευση ήταν το 1997. Μία εβδομάδα πριν από τις εκλογές, ο μόνιμος γραμματέας του υπουργικού συμβουλίου Ρόμπιν Μπάτλερ είχε επισκεφθεί τον αρχηγό των Labour Τόνι Μπλερ στο σπίτι του στο βόρειο Λονδίνο. Του παρέδωσε το ερωτηματολόγιο που συντάσσει το υπουργείο ώστε να προετοιμάσει τον νέο πρωθυπουργό για την πρώτη μέρα, την πρώτη εβδομάδα και τον πρώτο μήνα στο πόστο του. Ο Μπάτλερ παρέδωσε επίσης αναλυτικές εκθέσεις ανά υπουργείο, τις οποίες όμως ο Μπλερ δεν μπήκε ποτέ στον κόπο να διαβάσει.

«Δεν έμειναν χρήματα»

Κάποιες φορές τα σημειώματα που αφήνουν οι απερχόμενοι ένοικοι στους διαδόχους τους είναι πολύ πιο σύντομα και εύγλωττα. Αποτελεί παράδοση στη Βρετανία οι υπουργοί που αναχωρούν να κάνουν λίγη πλάκα σε όσους αναλαμβάνουν. Το 2010, λίγο πριν αποχωρήσει από το πόστο του πολιτικού γραμματέα στο ΥΠΟΙΚ, ο Εργατικός βουλευτής Λίαμ Μπερν άφησε στο συρτάρι ένα σημείωμα που προοριζόταν ως αστείο για τον διάδοχο και φίλο του, Συντηρητικό, Φίλιπ Χάμοντ: «Φοβάμαι πως δεν έχουν μείνει χρήματα».

Ομως, την τελευταία στιγμή ο σχεδιασμός της κυβέρνησης Συνασπισμού Συντηρητικών – Φιλελευθέρων άλλαξε και στη θέση του Χάμοντ διορίστηκε ο Φιλελεύθερος Ντέιβιντ Λόους. Ο νέος γραμματέας έσπασε το πρωτόκολλο και διάβασε το σημείωμα στην πρώτη του συνέντευξη Τύπου προκαλώντας σάλο στη Βρετανία. Η φράση του Μπερν χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα ως ιστορικό ντοκουμέντο ότι οι Εργατικοί ξέρουν δήθεν μόνο να ξοδεύουν τα χρήματα που με κόπο μαζεύουν οι Συντηρητικοί. Το 2015 ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον εξακολουθούσε να επιδεικνύει το σημείωμα σε φωτοτυπία στις προεκλογικές συγκεντρώσεις του.

Ο Λόους απολογήθηκε με 13 χρόνια καθυστέρηση, ακριβώς γιατί παραβίασε τον άτυπο κανόνα των εμπιστευτικών, άτυπων συνομιλιών μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας όταν η εξουσία αλλάζει χέρια. O Μπερν δεν ήταν καν πρωτότυπος στο αστείο του. Το 1964 ο απερχόμενος ΥΠΟΙΚ Ρέτζιναλντ Μόντλινγκ πλησίασε τον διάδοχό του, Εργατικό, Τζίμι Κάλαχαν και του είπε μέσες άκρες τα ίδια για να τον πειράξει: «Συγγνώμη που σου τα αφήνω σε τέτοιο χάλι».

Αλλο λοιπόν η πολιτική σύγκρουση που σχεδόν πάντα στις εκλογές θα φτάσει στα άκρα, και με στιγμές που μετά λίγα χρόνια κανείς από τους πρωταγωνιστές τους δεν θα θέλει να θυμάται, άλλο η συνέχεια του κράτους.

Το πιθανότερο είναι ότι θα μεσολαβήσουν πολλά χρόνια για να μάθουμε τι ακριβώς θα διαβάζει σήμερα η Ρέιτσελ Ριβς στο σημείωμα που θα της έχει αφήσει ο απερχόμενος ΥΠΟΙΚ Τζέρεμι Χαντ. Δεν θέλει πάντως και πολλή φαντασία με την κακή κατάσταση της βρετανικής οικονομίας. Το πιο βολικό για τον Χαντ θα ήταν να ζητήσει από τον Κάμερον αν έχει εύκαιρη τη φωτοτυπία του Λίαμ Μπερν. Ταιριάζει γάντι.

* Ο κ. Θύμιος Τζάλλας είναι δημοσιογράφος και εργάζεται σε think tank στο Λονδίνο.