Αθ. Τσακρής στην «Κ»: «Παραλλαγές αυτός; Νέα εμβόλια εμείς»

Για μία µακρά περίοδο συνύπαρξης με τον SARS-CoV-2, ο οποίος θα συνεχίσει να εξελίσσεται βρίσκοντας τρόπους να διαφεύγει της ανοσιακής μας απάντησης και με την ανθρωπότητα να εξακολουθεί να αμύνεται μέσω εμβολίων αλλά και φαρμακευτικών παρεμβάσεων, προϊδεάζουν οι ειδικοί επιστήμονες. Ηδη σε παγκόσμιο επίπεδο, η τάση είναι η σταδιακή άρση των περιοριστικών μέτρων και η «αντικατάστασή τους» με φαρμακευτικά μέσα όπως είναι οι εμβολιασμοί και οι αντιιικές θεραπείες που ήδη έχουν αναπτυχθεί ως ένας τρόπος μετάβασης σε μία μεταπανδημική κανονικότητα.

Advertisement

Στο πλαίσιο αυτό ο SARS-CoV-2 θα συνεχίσει να αλλάζει και να προσαρμόζεται, πιθανόν και με επιταχυνόμενο ρυθμό, χρησιμοποιώντας στην πορεία αυτή και άλλα είδη ως ξενιστές, όπως πιθανολογείται ότι έγινε με την πρόσφατη παραλλαγή «Ομικρον», «πρόγονος» της οποίας φαίνεται ότι πέρασε από τον άνθρωπο στα τρωκτικά και μεταπήδησε στον άνθρωπο. Και όπως επισημαίνει στην «Κ» ο καθηγητής Μικροβιολογίας και διευθυντής του Εργαστηρίου Μικροβιολογίας και αντιπρύτανης του ΕΚΠΑ, Αθανάσιος Τσακρής, είναι πολύ πιθανόν αυτή τη στιγμή σε κάποια μέρη του πλανήτη να γεννιέται η επόμενη παραλλαγή του SARS-CoV-2. Σε αυτή την εξελικτική δυναμική του κορωνοϊού, η απάντηση θα πρέπει να είναι παράλληλες τεχνολογίες εμβολίων και φαρμάκων με διαφορετικούς στόχους και μηχανισμούς δράσης, που θα εμποδίσουν τον ιό να «ξεφύγει».

Τα σενάρια εξέλιξης του ιού και οι ιατρικές απαντήσεις – «Φαίνεται ότι ο πρόγονος της «Ομικρον» πέρασε σε κάποια φάση της πανδημίας από τον άνθρωπο στα τρωκτικά και στη συνέχεια μεταπήδησε στους ανθρώπους».

«Οι παραλλαγές του ιού είναι πάντα ο άγνωστος Χ στην εξίσωση της αποτελεσματικής διαχείρισης της πανδημίας», σημειώνει ο κ. Τσακρής και συνεχίζει, «στις αρχές της πανδημίας υπήρχε η θεώρηση ότι ο ιός δεν θα άλλαζε ιδιαίτερα λόγω του μηχανισμού διόρθωσης που έχουν οι κορωνοϊοί, και ο οποίος αποτρέπει σφάλματα στο γονιδίωμά τους κατά τη διαδικασία αναπαραγωγής. Πράγματι, τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα που ίσχυαν στις περισσότερες χώρες το 2020, είχαν ως αποτέλεσμα μεγάλα διαστήματα σχετικής σταθερότητας, δηλαδή την κυριαρχία του αρχικού στελέχους με μικρές μεταβολές στο γενετικό του υλικό. Πολλοί μήνες μεσολάβησαν μέχρι την εμφάνιση του στελέχους «Αλφα». Ομως, η χαλάρωση των μέτρων, λόγω της έναρξης του εμβολιαστικού προγράμματος και της ανάγκης επιστροφής σε μερική κανονικότητα, συνετέλεσε στη μεγαλύτερη διασπορά και αύξησε τις δυνατότητες του ιού να μεταλλαχθεί. Ετσι, η ευρεία εξάπλωση του ιού σε συνδυασμό με την εξελικτική πίεση από την ανοσιακή μας απάντηση λόγω του εμβολιασμού ή της λοίμωξης, επιτάχυναν την εξελικτική διαδικασία και διέψευσαν τις αρχικές προσδοκίες». Αυτό έγινε προφανές με την εμφάνιση της «Ομικρον», η οποία άλλαξε δραστικά την εξελικτική πορεία του ιού, εμφανίζοντας μεγάλες διαφορές στο γενετικό της υλικό σε σχέση με προηγούμενες παραλλαγές όπως η «Δέλτα». «Ακόμη και η υποπαραλλαγή Ομικρον 2, που έχει αρχίσει να κυριαρχεί σε αρκετές γεωγραφικές περιοχές, παρουσιάζει τόσο πολλές διαφορές από την «Ομικρον», περισσότερες από όσες η παραλλαγή Αλφα από το αρχικό στέλεχος της Γουχάν», επισημαίνει ο κ. Τσακρής.

Σύμφωνα με τον καθηγητή, «δεν θα ήταν υπερβολή να μιλήσουμε ακόμα και για εξελικτικά άλματα του ιού. Αλλωστε τα στελέχη που κυριαρχούν πλέον έχουν προσαρμοστεί όχι μόνο στον άνθρωπο, αλλά μπορούν να μολύνουν πολλούς διαφορετικούς ξενιστές. Δεν είναι τυχαίο ότι ειδικά η εμφάνιση της «Ομικρον» δεν συνάδει με την ταχεία συσσώρευση μεταλλάξεων στον άνθρωπο. Φαίνεται ότι ο πρόγονός της πέρασε σε κάποια φάση της πανδημίας από τον άνθρωπο στα τρωκτικά και στη συνέχεια μεταπήδησε στους ανθρώπους, συμβάλλοντας στην ευρεία εξέλιξη του νέου κορωνοϊού, όχι μόνο μέσω μεταλλάξεων αλλά και με τη διαδικασία του ανασυνδυασμού του γενετικού υλικού διαφόρων στελεχών του ιού». Διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΠΟΥ, αλλά και ειδικοί επιστήμονες ανά τον κόσμο θεωρούν αναπόφευκτη την εμφάνιση και νέων παραλλαγών του κορωνοϊού. Οπως τονίζει ο κ. Τσακρής, «ο ιός θα συνεχίσει να εξελίσσεται βρίσκοντας τρόπους να διαφεύγει της ανοσιακής μας απάντησης, η οποία προκαλείται από τα εμβόλια και να ανθίσταται στη δράση των αντιιικών φαρμάκων που θα παίξουν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση της πανδημίας το επόμενο χρονικό διάστημα. Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι η εξελικτική διαδικασία μπορεί να επιταχυνθεί όταν απαιτείται. Γι’ αυτόν τον λόγο στην τωρινή φάση της πανδημίας χρειαζόμαστε πολλές εναλλακτικές λύσεις. Χρειαζόμαστε παράλληλες τεχνολογίες εμβολίων με διαφορετικούς αντιγονικούς στόχους το καθένα και φαρμακευτικών παρεμβάσεων με διαφορετικούς μηχανισμούς δράσης που θα δρουν αποτελεσματικά σε διαφορετικές γενετικές περιοχές του ιού. Ετσι θα μειώνονται οι πιθανότητες ανοσιακής διαφυγής ή ανάπτυξης ανθεκτικότητας του ιού και σε κάθε περίπτωση θα υπάρχουν περισσότερες εναλλακτικές δυνατότητες».

Στην ερώτηση εάν οι επόμενες παραλλαγές θα είναι ηπιότερες, όπως μας έκανε να «ελπίζουμε» η παραλλαγή «Ομικρον», οι ειδικοί είναι επιφυλακτικοί. «Εάν η παθογονικότητα του ιού επηρεαστεί και κινηθεί προς μια ηπιότερη έκφραση ή όχι, είναι κάτι που δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια, όσο και αν και το ενεργειακό κόστος για τον ιό από την ανάγκη ανοσιακής διαφυγής μπορεί θεωρητικά να μειώνει την ικανότητά του να αναγνωρίζει και να συνδέεται με τα κύτταρα του ξενιστή. Ειδικά αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι ο SARS-CoV-2 μεταδίδεται πιο πολύ στην αρχική φάση της λοίμωξης ή ακόμα και πριν από την εμφάνιση συμπτωμάτων. Δεν τον ενδιαφέρει, λοιπόν, αν αργότερα θα σκοτώσει τον ξενιστή ή όχι, αφού ο σκοπός του, δηλαδή η διασπορά του, θα έχει ήδη επιτευχθεί», επισημαίνει ο κ. Τσακρής.

Τα κρούσματα της «Ομικρον 2»

Αύξηση των περιστατικών της υποπαραλλαγής «Ομικρον 2» (ΒΑ.2) παρατηρείται το τελευταίο διάστημα στη χώρα μας. Την περασμένη Πέμπτη το Εθνικό Δίκτυο Γονιδιωματικής Επιτήρησης του ΕΟΔΥ για τις μεταλλάξεις του SARS-CoV-2 ανακοίνωσε ότι ταυτοποίησε επιπλέον 29 περιστατικά της «Ομικρον 2» εκ των οποίων η πλειονότητα αφορούσε εγχώρια κρούσματα και μόλις οκτώ ήταν εισαγόμενα. Εως και την προηγούμενη εβδομάδα το δίκτυο είχε ταυτοποιήσει μόλις 4 περιστατικά της συγκεκριμένης υποπαραλλαγής. Ωστόσο οι ειδικοί δεν αποκλείουν να υπάρχει ήδη μεγαλύτερη διασπορά, αφενός διότι τα δεδομένα του δικτύου αντιστοιχούν στην εξέλιξη της επιδημίας δύο εβδομάδες πριν, αφετέρου διότι η «Ομικρον 2» ενδέχεται να «κρύβεται» πίσω από τη «Δέλτα», αφού απαιτείται ειδική μέθοδος ταυτοποίησης για να ξεχωρίσει. Υπενθυμίζεται άλλωστε ότι οι ειδικοί της έχουν δώσει την προσωνυμία stealth, ακριβώς επειδή δεν αναγνωρίζεται ότι ανήκει στην ομάδα των στελεχών «Ομικρον» από το PCR μοριακό τεστ. Πάντως, όπως σημείωσε ο επίκουρος καθηγητής Επιδημιολογίας του ΕΚΠΑ Γκίκας Μαγιορκίνης, «δεν είναι κάτι το οποίο θα πρέπει να μας δημιουργήσει κάποια ανησυχία. Η «Ομικρον 2» δεν έχει δραματικά διαφορετική συμπεριφορά από την Ομικρον, και δεν αναμένεται να δημιουργήσει κάποιο πρόβλημα στο σύστημα Υγείας». Σημειώνεται ότι ήδη η υποπαραλλαγή κυκλοφορεί πλέον ευρέως σε χώρες όπως η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ινδία και η Νότιος Αφρική.