Αυλαίμονας ή Αβλέμονας

Πολλοί σήμερα αναζητούν να μάθουν την ετυμολογία των χωριών μας στα Κύθηρα, αλλά και την ιστορία κάθε χωριού ή περιοχής, θέμα για το οποίο ελάχιστη σημασία είχαν δώσει ερευνητές στο παρελθόν, με αποτέλεσμα, είτε αυτή να παραμένει άγνωστη, είτε να βρίσκεται μέσα σε μία βαθειά ομίχλη με θρύλους, παραδόσεις και διάφορα ακούσματα, που όλα έχουν ελάχιστη ή, τις περισσότερες φορές, καμία σχέση με την πραγματικότητα.

Κάποιες απαντήσεις προσπαθεί να δώσει η έρευνά μας με την έκδοση από την εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών του βιβλίου μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, Ιστορική γεωγραφία των Κυθήρων. Πριν λίγο καιρό δημοσιεύσαμε τις παρατιθέμενες απόψεις για τις περιοχές Καραβάς και Αμιραλής, καθώς και για τις ονομασίες αυτές έχουν αναπαραχθεί κατά καιρούς διάφορες εκδοχές και μύθοι, που απλά συσκοτίζουν την πραγματικότητα ή την ανίχνευση της πραγματικής ιστορίας κάθε περιοχής. σήμερα παραθέτουμε τα σχετικά στοιχεία για το πανέμορφο ψαροχώρι του Αυλαίμονα ή Αβλέμονα, όπως μάλλον είναι το σωστότερο να γράφεται. Διαβάστε την ενδιαφέρουσα αυτή αναφορά.

Ε.Π.ΚΑΛΛΙΓΕΡΟΣ

Από τα παλαιότερα αναφερόμενα τοπωνύμια των Κυθήρων, λιμάνι και κατοικημένη περιοχή.

Ετυμολογικά η προέλευση της λέξης δεν είναι βέβαιη. Η πιθανότερη εκδοχή αναφέρεται από το λεξικό Δημητράκου[1], στο οποίο η γραφή είναι Αβλέμονας που σημαίνει «τὸ κατὰ τὴν ἀκτὴν βαθυνόμενον μέρος θαλάσσης. Βαθὺ μέρος αἰγιαλοῦ κατ’ ἀντιδιαστολὴν πρὸς τὸ ἀβαθές. Ὁ εὕορμος θαλάσσιος τόπος. Καὶ κατὰ συνεκδοχὴν ἡ βαθεία θάλασσα, μεταφ. δὲ τὸ ἄμετρον ὲπὶ φαγητοῦ ἢ πόσεως: τρώει ἢ πίνει τὸν ἀβλέμονα». Ο Μπαμπινιώτης [2] αναφέρει αυτή την τελευταία μεταφορική ερμηνεία ετυμολογώντας από το αβέβαιον αβλέμμον (άλφα στερητικό και βλέμμα, δηλαδή βυθός που δεν φθάνει το βλέμμα), «βυθός, απύθμενο βάθος, τεράστια, αμέτρητη ποσότητα» [3]. Την ίδια άποψη φαίνεται να έχει και ο Φιλήντας [4], ο οποίος αναφέρει: αβλεμόνι = βαθειά οπή στη θάλασσα. Η τελευταία λέξη χρησιμοποιείται και στη λογοτεχνία με την έννοια του καιρού με θυελλώδεις ανέμους [5]. Ο Καλούτσης ετυμολογεί εκ του ευλίμενος, η ερμηνεία δε αυτή δεν φαίνεται να διαφέρει από το αβλέμμον, αφού ασφαλές λιμάνι είναι αυτό που είναι βαθύ, κοντά στον αιγιαλό, δηλαδή το αβλέμμον.

Η πρώτη γραπτή αναφορά στην περιοχή με τη γραφή αυτή είναι παλαιότατη και ανάγεται στις αρχές του 14ου αι. κάτι που σημαίνει ότι το τοπωνύμιο είναι ακόμη παλαιότερο και ανάγεται με βεβαιότητα στους βυζαντινούς χρόνους. Η αναφορά περιέχεται σε δικογραφία που σχηματίστηκε από τον Δούκα της Κρήτης το 1329 για επεισόδιο πειρατείας και διαφοράς μεταξύ Καταλανών και Κυθηρίων, η οποία είχε αναγκάσει το Δόγη της Βενετίας να διατάξει ανακρίσεις έπειτα από απαίτηση του βασιλέως της Μαγιόρκας [6].

Στο ίδιο έγγραφο αναφέρεται ο Άγιος Νικόλαος, ναός της περιοχής, ο οποίος δίνει το όνομά του στο λιμάνι αργότερα, που στους χάρτες και στα κείμενα των μεταγενεστέρων αναφέρεται συνηθέστερα ως λιμάνι του Αγίου Νικολάου. Και σε πορτολάνους [7] (ναυτικούς χάρτες) του 16ου αι. το λιμάνι αναφέρεται ως λιμάνι του Αβλέμονα. Δεν είναι βέβαιο από πότε έχουμε κατοίκηση στην περιοχή, είναι όμως πιθανότατο να υπήρχε κατοίκηση από τον 14ο αι., οπότε έχουμε σαφείς ενδείξεις από την προαναφερθείσα δικογραφία, αφού, τόσο η αναφορά στο ναό, όσο και στο λιμάνι δίνει την πιθανότητα για κατοίκηση, έστω και περιορισμένη. Εκτός από το ναό του Αγ. Νικολάου, ο οποίος έδωσε και το όνομα στο λιμάνι για μεγάλη χρονική περίοδο κατά την Ενετοκρατία, αλλά και μεταγενέστερα, αναφέρεται σε πηγές του 17ου αι. και ναός των καθολικών αφιερωμένος στον Άγιο Φραγκίσκο, ο οποίος όμως δεν έχει εντοπισθεί και πιθανώς να έχει καταστραφεί [8].

Στο άκρο της ξηράς υπάρχει μικρό φρούριο (καστέλλο) το οποίο είχε ανεγερθεί από τους Ενετούς για την ασφάλεια του λιμανιού κατά τον 18ο αι. Η απόφαση για την ανέγερση μικρού φρουρίου στην περιοχή ελήφθη από τους Ενετούς το 1725 και ανέφερε ότι θα εδρεύουν σ’ αυτό 5 στρατιώτες και θα εξοπλισθεί με 8 τηλεβόλα. Δεν είναι γνωστό αν στη θέση αυτή υπήρχε και παλαιότερα μικρό φρούριο ή χώρος ενδιαίτησης της φρουράς, όπως είναι και το πιθανότερο.

Στο άκρον του κολπίσκου στα Α υπάρχει επιβλητικό κτήριο, το οποίο είχε χρησιμοποιηθεί ως προξενείο της Αυστροουγγαρίας κατά τον 19ο αι. Χτίστηκε από την οικογένεια Καβαλλίνι και διαθέτει στην πρόσοψή του ηλιακό ρολόι, το μόνο που σώζεται ακέραιο στα Κύθηρα.

Στο λιμάνι του Αβλέμονα βυθίστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1802 το πλοίο Μέντωρ, το οποίο μετέφερε μέρος των μαρμάρων της Ακρόπολης των Αθηνών, τα οποία είχαν αρπαγεί από τον διαβόητο λόρδο Έλγιν. Όλο το φορτίο του πλοίου αυτού είχε εντοπισθεί στο βυθό και ανελκυσθεί από την εποχή του ναυαγίου. Σήμερα ο οικισμός είναι ένας από τους πλέον γραφικούς τουριστικούς προορισμούς των Κυθήρων.

[1] Δ. Δημητράκου, Μέγα λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης, τόμ. 1, σ. 7
[2] Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της νέας Ελληνικής γλώσσας, Αθήνα 1998, σ. 44
[3] Γ. Μπαμπινιώτης, Ετυμολογικό λεξικό της νέας Ελληνικής γλώσσας, Αθήνα 2010, σ. 54.
[4] Δ. Ανδριτσάκη-Φωτιάδη – Μ. Πετρόχειλος, Κυθηραϊκά Μελετήματα, σ. 154, όπου και η αναφορά στον Καλούτση, όπως παρακάτω.
[5] Θέμελης Νίκ., Ανατροπή, Κέδρος, Αθήνα 2000, σ. 120.
[6] Antonio Rubio I Lluch, Diplomatari De l’Orient Catalá (1301-1409), Barcelona 2001, p. 181 ff. (στο εξής Diplomatari…).
[7] Π. Τσιτσίλιας, Ιστορία των Κυθήρων, τόμ. Β΄, σ. 228. Στον πορτολάνο αυτόν αναφέρεται ότι στην περιοχή είναι μία βάλη = αυλών, αύλαξ.
[8] Μ. Πατραμάνη, «Ορθόδοξοι και Καθολικοί στα Κύθηρα», εις Νόστος, τόμ. 4, σ. 166.