Χρήστος Ζερεφός: Αυτή η νεροποντή έρχεται μια φορά κάθε 300 χρόνια

Ζούμε μια κατακλυσμιαία νεροποντή που συμβαίνει κάθε 3 αιώνες, δηλαδή εξωπραγματικές καταστάσεις, με εικόνες Μπαγκλαντές στην Ελλάδα, λέει ο καθηγητής Χρ. Ζερεφός στο Liberal. Και αν δεν κάνουμε τίποτα, κινδυνεύουμε με κατακλυσμό, αλλά χωρίς κιβωτό.

«Το ξέρετε ότι αυτή η καταστροφή στην Κεντρική Ελλάδα, με χωριά και συνοικίες να εξαφανίζονται κάτω από τις λάσπες, εμφανίζεται κανονικά κάθε 300 χρόνια;  Κι όμως, είναι τέτοια η επέλαση της κλιματικής αλλαγής, ώστε το φαινόμενο αυτό, όπως και ο χαμηλότερης έντασης, αλλά σημαντικός κυκλώνας του Ιανού, εμφανίστηκαν μέσα σε μια 3ετία», τονίζει ο καθηγητής φυσικής και Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών.

Κάνει λόγο για την αλλοίωση του εδάφους καθώς οι τεράστιες ποσότητες νερού κουβαλούν όξινες και επικίνδυνες ουσίες, εξηγεί γιατί πίσω από την κατακλυσμιαία νεροποντή βρίσκεται η πολύ μεγάλη αύξηση το καλοκαίρι της θερμοκρασίας της θάλασσας, ενώ αναφερόμενος στα αντιπλημμυρικά έργα, λέει ότι η αντίληψη στην Ελλάδα παραμένει «εργολαβική».

Τα εργα σχεδιάζονται με την λογική ότι τα ακραία φαινόμενα γίνονται κάθε 50 χρόνια, λέει ο κ. Ζερεφός, όταν πλέον αυτά συμβαίνουν ανά 3ετία ή και νωρίτερα.

Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη

Τέτοιες εικόνες με ανθρώπους πάνω στις στέγες των σπιτιών βλέπαμε μέχρι τώρα μόνο σε χώρες της Ασίας. Είναι πλέον τόσο γρήγορη η επέλαση της κλιματικής κρίσης ώστε ξεπερνά κάθε κλιματικό μοντέλο;

Πράγματι, ζούμε καταστάσεις που κάποτε τις βλέπαμε στον κινηματογράφο, θεωρούσαμε ότι συμβαίνουν μακριά από εμάς, στο Μπαγκλαντές, σε χώρες της Ασίας ή στους τυφώνες που πλήττουν το Τέξας. Τώρα τις βλέπουμε εδώ και θα τις βλέπουμε όλο και πιο συχνά.

Η κατακλυσμιαία νεροποντή με το νερό να φτάνει στα κεραμίδια των σπιτιών υπερβαίνει κατά πολύ τον Ιανό και ξεπερνάει κατά πολύ αυτές που μέχρι τώρα ξέραμε, όταν ακραία φαινόμενα, πλημμύριζαν γειτονιές, δρόμους, χωριά ή και πόλεις. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι ένα ολοένα και πιο αποσταθεροποιημένο κλίμα, όπως αυτό που ζούμε, κρύβει όλο και ακραία κλιματικά φαινόμενα. Από τις καταστροφικές πυρκαγιές που ζήσαμε τον Ιούλιο και τον Αύγουστο έως τις κατακλυσμιαίες πλημμύρες στο Πήλιο και την Καρδίτσα.

Και ακόμη δεν έχουμε δει τίποτα. Η φύση τεστάρει – και θα τεστάρει – τις αντοχές μας όλο και συχνότερα, όλη τη Μεσόγειο, από την Ισπανία που ζει την 4η χρονιά ξηρασίας, την Ιταλία, την Ελλάδα, την Κύπρο και την Τουρκία, μέχρι τις χώρες του Ειρηνικού Ωκεανού και τη Μογγολία. Οι επιπτώσεις από την αστάθεια του κλίματος επεκτείνονται πλέον στο μισό βόρειο ημισφαίριο.

Το ξέρετε ότι αυτή η καταστροφή στην Κεντρική Ελλάδα, με χωριά και συνοικίες να εξαφανίζονται κάτω από τις λάσπες, εμφανίζεται κανονικά κάθε 300 χρόνια; Διανοείστε ότι ζήσαμε κατακλυσμιαίες νεροποντές που συμβαίνουν κάθε 3 αιώνες; Κι όμως, είναι τέτοια η επέλαση της κλιματικής αλλαγής, ώστε το φαινόμενο αυτό, όπως και ο χαμηλότερης έντασης, αλλά σημαντικός κυκλώνας του Ιανού, εμφανίστηκαν μέσα σε μια 3ετία! Και αν σε μια κουκίδα στον παγκόσμιο χάρτη, όπως είναι η Ελλάδα, καταγράφηκαν τέτοιας έντασης φαινόμενα, σκεφτείτε τι κλιματικές διεργασίες γίνονται συνολικά στον πλανήτη.

Ακούγεται δυσοίωνο, αλλά αν ως πλανήτης δεν πάρουμε πολύ τολμηρές αποφάσεις (όπως το τέλος στα ορυκτά καύσιμα από όλες τις χώρες) θα ζήσουμε ένα κατακλυσμό, αλλά χωρίς κιβωτό.

Μιλήσατε για ένα ολοένα και πιο αποσταθεροποιημένο κλίμα. Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι έχει συμβεί;

Η αποσταθεροποίηση συμβαίνει με τον ίδιο ρυθμό, με τον οποίο αλλάζουμε τη σύσταση της ατμόσφαιρας. Όσο περισσότερα αέρια του θερμοκηπίου εκλύουμε, τόσο και περισσότερο αυξάνεται η μέση θερμοκρασία τόσο του αέρα, όσο και της θάλασσας. Το πρόβλημα όμως είναι ότι η θάλασσα έχει «μνήμη». Έχει μεγάλη θερμοχωρητικότητα. Χωράει θερμότητα χίλιες φορές περισσότερο απ’ ότι η ατμόσφαιρα, καθώς έχει μεγαλύτερη μάζα, είναι χίλιες φορές πιο πυκνή. Έτσι λοιπόν οι ωκεανοί συσσωρεύουν ενέργεια την οποία θα πρέπει να αποδώσουν.

Και όταν έχει αυξηθεί τόσο πολύ η θερμοκρασία της θάλασσας, 3 βαθμούς πάνω από τον κανονικό στη Μεσόγειο και 2,5 βαθμούς πάνω από το κανονικό στον Ατλαντικό έξω από τη Φλόριντα και έξω από τη Μασαχουσέτη, τότε αυξάνεται η αστάθεια, η οποία μετατρέπεται σε ασταθή καιρό. Όσο θερμαίνεται η θάλασσα, τόσο και το καιρικό σύστημα θα φέρνει μικρούς κυκλώνες, όπως συμβαίνει στη Μεσόγειο. Η κακοκαιρία Daniel αποτελεί ένα συνδυασμό κυκλώνα με άλλα συστήματα. Όσα ζούμε δηλαδή τις τελευταίες ημέρες έχουν την εξήγησή τους στη θάλασσα. Τις ανωμαλίες στη θάλασσα, τις είδαμε στην ατμόσφαιρα.

Οι υψηλές φετινές θερμοκρασίες των ωκεανών συνδέονται δηλαδή με τις καταστροφικές πλημμύρες που ζούμε τα τελευταία 24ωρα;

Ασφαλώς. Και μάλιστα όλα ξεκίνησαν από τον Ατλαντικό Ωκεανό και συγκεκριμένα από το Τέξας περνώντας πάνω από την Ελλάδα και φτάνοντας μέχρι το Πεκίνο. Ένα στρώμα ύψους έως και άνω των 5 χλμ πάνω από τη θάλασσα, στα επίπεδα στα οποία πετούν τα αεροπλάνα.

Σε κάθε περίπτωση, το 2023 θα το θυμόμαστε για πάντα και θα διδάσκεται για χρόνια στα πανεπιστήμια  –  τόσο για τις πυρκαγιές – καθώς λόγω της ξηρασίας χάσαμε το 50% των βροχών που έχουμε κανονικά στην Ελλάδα – όσο και για τις πλημμύρες. Είναι ένα έτος τεράστιων ανωμαλιών με καταστροφές από την Ισπανία, την Ιταλία, την Ελλάδα και την Τουρκία έως το Μεξικό και τον Καναδά, και από το Μπαγκλαντές έως την Σιβηρία.

Τι επιπτώσεις θα έχουν αυτές οι φετινές καταστροφές σε βάθος χρόνου στο έδαφος, στις καλλιέργειες, γενικά στον αγροτικό τομέα; Είμαστε μπροστά σε ανατροπές που ήρθαν για να μείνουν;

Τα ακραία αλλά και συχνά συμβάντα εννοείται ότι αφήνουν το αποτύπωμά τους. Το πόσο θα αλλοιωθεί το έδαφος από τους τεράστιους όγκους νερού, που κουβαλούν όξινες και επικίνδυνες ουσίες, οι οποίες θα αλλάξουν το ph του εδάφους, δεν μπορώ να το γνωρίζω. Αν με ρωτάτε κατά πόσο οι ζημιές στο έδαφος είναι ανεπανόρθωτες, η απάντηση είναι όχι. Το πρόβλημα θα αποκατασταθεί μετά από δύο -τρία χρόνια. Το ζήτημα είναι το τεράστιο οικονομικό κόστος, το οποίο συσσωρεύεται.

Σκεφτείτε ότι το συνολικό κόστος για την Ελλάδα από την ανθρωπογενή κλιματική κρίση, όσον αφορά την παραγωγικότητα, την υγεία, την γεωργία, υπολογίζεται ότι θα ξεπεράσει το δυσθεώρητο ποσό των 700 δισ. ευρώ μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα, με βάση το αρνητικό σενάριο, δηλαδή αν συνεχίσουμε να πορευόμαστε με το σημερινό ρυθμό, (βάσει μελέτης που έχουμε εκπονήσει ως Ακαδημία Αθηνών, με την υποστήριξη της Τράπεζας της Ελλάδας), ενώ σε όλο τον πλανήτη, θα ξεπεράσει τα 130 τρισ δολάρια. Το κόστος αυτό επομένως θα επιμεριστεί στο παγκόσμιο ακαθάριστο εθνικό προϊόν, και άρα η γη γίνεται φτωχότερη οικονομικά. Αλλά και από πλευράς οικοσυστημάτων, απώλειας ολόκληρων δασών, πανίδας, κ.ό.κ.

Είμαστε προετοιμασμένοι από πλευράς υποδομών, για τέτοιας έντασης φαινόμενα;

Είμαστε τόσο προετοιμασμένοι, όσο βοηθά η τοπογραφία του εδάφους. Σε μια περιοχή, όπως ο θεσσαλικός κάμπος, ήταν επόμενο με τέτοια ιστορικά επίπεδα νερού να πλημμυρίσει και να μετατραπεί σε λίμνη. Άλλες ωστόσο περιοχές, πλημμύρισαν επειδή ξεχείλισαν οι χείμαρροι και τα ποτάμια. Δεν υπάρχει αντιπλημμυρικό έργο, ικανό, να προβάλει αντίσταση σε κάτι τέτοιο, ειδικά όταν από την συζήτηση στην Ελλάδα, απουσιάζουν οι νέες τεχνολογίες.  Στη Μαγνησία ήταν τόσο πολύ, ώστε είδαμε το σπάνιο φαινόμενο να πλημμυρίζουν ακόμη και ορεινοί οικισμοί, εξαιτίας της διαβρωσης.

Σε κάθε περίπτωση η αντίληψη για τα αντιπλημμυρικά έργα στην Ελλάδα παραμένει «εργολαβική», χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η αστοχία των έργων παρουσιάζεται μόνο σε εμάς. Άρα, ο σχεδιασμός των αντιπλημμυρικών στη Μεσόγειο, με τις πολλές και έντονες πυρκαγιές, ο σχεδιασμός των αντιπλημμυρικών θα πρέπει να λαμβάνει υπόψιν και τις μεγάλες ποσότητες φερτών υλικών που παρασύρονται από τα νερά.

Το λάθος είναι ότι τα έργα κατασκευάζονται στη λογική ότι η εμφάνιση ακραίων φαινομένων γίνεται κάθε 50 χρόνια, όταν πλέον αυτά συμβαίνουν ανά 3ετία ή και νωρίτερα.

Tα κλιματικά μοντέλα ανταποκρίνονται στην έκταση αυτών των φαινομένων ή είναι τέτοια η έντασή τους, ώστε πρέπει να τα ξανασχεδιάσουμε από το μηδέν;

Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στα κλιματικά μοντέλα, τα οποία θα βελτιωθούν, όσο βελτιώνεται η μνήμη των υπολογιστών. Τα εγγειοβελτιωτικά ωστόσο έργα αναγκαστικά θα ξανασχεδιαστούν μετά από αυτές τις πλημμύρες, όπως συμβαίνει κάθε φορά που συμβαίνει ένα τέτοιο ακραίο φαινόμενο. Τα έχω ξαναπεί. Απαιτείται μια επανάσταση στο σχεδιασμό, αλλαγή κουλτούρας και συμπεριφοράς από όλους, καθώς και εκπαίδευση της κοινωνίας απέναντι στις πλημμύρες, κάτι μέχρι σήμερα άγνωστο.

Ακριβώς όπως σε περίπτωση σεισμού, έχουμε μάθει ότι μπαίνουμε κάτω από γραφείο ή γερό τραπέζι και μένουμε μακριά από τις πόρτες, έτσι και στις πλημμύρες η απάντηση είναι ότι δεν μένουμε στο διαμέρισμα, αν αυτό βρίσκεται στο ισόγειο ή στον πρώτο όροφο, αλλά ανεβαίνουμε στην ταράτσα. Επουδενί δεν βγαίνουμε στο δρόμο με το αυτοκίνητο. Όταν έχουμε πλημμυρικά φαινόμενα, η χρήση αυτοκινήτου ισοδυναμεί με φέρετρο.

Στο σενάριο που η κακοκαιρία εκτονώνονταν σε κάποιο μεγάλο αστικό κέντρο, όπως η Αθήνα, θα ήταν χειρότερες οι συνέπειες ;

Ασφαλώς, θα είχαμε πολύ σοβαρότερα προβλήματα και θύματα, αν για παράδειγμα, αυτός ο όγκος νερού, δεν έπεφτε στον κάμπο της Λάρισας και στο Πήλιο, αλλά εκτονώνονταν στην παραλιακή λεωφόρο. Σε μια τέτοια περίπτωση, η ορμητικότητα των υδάτων θα ήταν τρομερή, καθώς το Λεκανοπέδιο της Αττικής είναι κεκλιμένο. Έχει μια κλίση πολύ μεγάλη, από την Πεντέλη μέχρι το Φάληρο.