ΧΡΥΣΑ ΜΑΛΤΕΖΟΥ (1941 – 2025) – Η ιστορικός που φώτισε τον ελληνικό Μεσαίωνα

Παθιασμένη και ακάματη ερευνήτρια, όχι μόνο άνοιξε νέα κεφάλαια στην Ιστορία – εκείνα της Βενετοκρατίας στην Ελλάδα και της ελληνικής παρουσίας στη Γαληνοτάτη – αλλά μοίρασε απλόχερα τους καρπούς των ερευνών της, καθώς παρά τις περγαμηνές της και τις σημαντικές θέσεις που ανέλαβε, υπήρξε πρώτα και πάνω από όλα δασκάλα. Πολυγραφότατη, πνευματική μητέρα πολλών διακεκριμένων επιστημόνων, αυστηρή αλλά και δίκαιη, περήφανη μαχήτρια, ευρυμαθής και κοσμοπολίτισσα, η ακαδημαϊκός και εκ των κορυφαίων σε παγκόσμιο επίπεδο μελετητών της βυζαντινής ιστορίας Χρύσα Μαλτέζου έχασε τη μάχη με τη ζωή τα ξημερώματα του Σαββάτου σε ηλικία 84 ετών.

Πίσω από τη δωρική φιγούρα με το αυστηρό ύφος, την ελαφρώς βραχνή φωνή, το βλέμμα που δεν επέτρεπε αμφισβήτηση και το αυτοσαρκαστικό χιούμορ βρισκόταν η γεννημένη στην Αλεξάνδρεια – τρίτη γενιά Αιγυπτιώτισσα – κόρη βαμβακέμπορου, ο οποίος πέθανε όταν εκείνη ήταν μόλις 15 ετών. Σπάνια και αφού κέρδιζε κάποιος την εμπιστοσύνη της του επέτρεπε μέσα από μια ελάχιστη χαραμάδα να γνωρίσει τη γυναίκα που έμοιαζε να είναι ταυτισμένη απόλυτα με την επιστήμη της: τη νεαρή φοιτήτρια η οποία έφτασε στην Αθήνα με υποτροφία στο Ιστορικό – Αρχαιολογικό. Εδώ, που μπορούσε πλέον να διαβάζει τα βιβλία που αγόραζε με ησυχία και όχι βιαστικά – ακόμη και με τον φακό κάτω από τα σκεπάσματα – ώστε να πάρουν σειρά και οι επόμενοι της ελληνικής κοινότητας που περίμεναν, διότι έφταναν λιγοστά αντίτυπα και τα αγόραζε όποιος προλάβαινε και τα δάνειζε σε συγγενείς και φίλους.

Advertisement

Οταν δεν διάβαζε και δεν έκανε παρέα με τον Σπύρο Ευαγγελάτο, τον Αγγελο Δεληβορριά, τον Κωστή Σβολόπουλο και τη στενή της φίλη Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα – όλοι συμφοιτητές της στο ίδιο ή σε μεγαλύτερα έτη – κατέβαινε στις διαδηλώσεις για το 1-1-4 και την Κύπρο. Τοπίο ανεξερεύνητο η πολιτική για τη μεγαλωμένη στην απολιτική κοινωνία της Αλεξάνδρειας, που συμπορεύτηκε με τις προοδευτικές τάσεις, αλλά επέλεξε να μείνει μακριά από την πολιτική και να διατηρεί πάντα επιφυλακτική στάση απέναντι σε όσους εμπλέκονταν ενεργά με την πολιτική.

Στο μεταξύ αναζητούσε τον προσανατολισμό της στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα άλλοτε στον κόσμο της Ψυχολογίας και άλλοτε στα μονοπάτια της Αρχαιολογίας, χωρίς κανείς να κερδίζει την καρδιά της μέχρι να αισθανθεί οικεία κοντά στον καθηγητή της Βυζαντινής Ιστορίας Διονύσιο Ζακυθηνό. Οταν εκείνος της πρότεινε, επειδή μιλούσε αραβικά, να μελετήσει τη σχέση Αράβων και Δύσης εκείνη αρνήθηκε. Δεν ήθελε καμία σχέση με την Ανατολή, καθώς ήταν ακόμη ανοιχτές οι πληγές του ξεριζωμού από την Αίγυπτο. Η ίδια μπορεί να είχε προλάβει να φύγει πριν από τα γεγονότα και να είχε προσαρμοστεί στη ζωή της Αθήνας, το πλήγμα για την οικογένειά της όμως ήταν μεγάλο.

Στη Βενετία

Κι έτσι βρέθηκε στη Βενετία ως μία από τις πρώτες ερευνήτριες που εντάχθηκαν στο δυναμικό του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας. Ούτε που φανταζόταν ότι θα επέστρεφε τρεις δεκαετίες αργότερα ως διευθύντρια.

Τα εμπόδια στη διαδρομή της ήταν πολλά. Ενα που της άρεσε να διηγείται είναι πως η χούντα ψαλίδισε όλα τα μικροφίλμ με έγγραφα για την έρευνά της που είχε παραγγείλει στα αρχεία της Βενετίας. Η επιμονή και η αφοσίωσή της στην επιστήμη ήταν τόσο δυνατές που όχι μόνο δεν μπορούσαν να ανακόψουν την πορεία της, αλλά μερικές φορές την οδηγούσαν στα άκρα: η αδελφή της, Μάρω, ποτέ δεν ξεπέρασε το ότι δεν βγήκε ως το μπαλκόνι να δει το καινούργιο της αυτοκίνητο, ώστε να μη διακόψει τη συγγραφή των λημμάτων που της είχαν ζητηθεί για την Ιστορία του Ελληνικού Εθνους.

Διευθύντρια του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και αργότερα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ιδιαίτερο κεφάλαιο αποτελούν τα 14 χρόνια που διετέλεσε διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας, του μοναδικού ελληνικού ερευνητικού κέντρου στο εξωτερικό. Δούλεψε σκληρά για να «ανθήσει» επί των ημερών της και για χάρη του έδωσε σκληρές μάχες ώστε να μη μετατραπεί σε πολιτιστικό κέντρο λέγοντας πάντα ευθέως τη γνώμη της, γεγονός που έγινε αιτία να αποκτήσει και αρκετούς εχθρούς, την πικρία από τις κινήσεις των οποίων δεν ξεπέρασε παρά το γεγονός ότι δεν κατάφεραν να σπιλώσουν το έργο της. Πέμπτη μόλις γυναίκα τακτικό μέλος στην ιστορία της Ακαδημίας Αθηνών από το 2012, μέλος σε δεκάδες ελληνικές και ξένες επιστημονικές εταιρείες και παρασημοφορημένο με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής είναι μόνο μερικές από τις σημαντικές στιγμές της σπουδαίας διαδρομής της.

Μέσα σε αυτή τη μακρά πορεία η Χρύσα Μαλτέζου είπε όχι στην οικογένεια – επειδή δεν τη θεωρούσε απαραίτητη κατάληξη ενός έρωτα – και στη μαγειρική, επειδή τη θεωρούσε χάσιμο χρόνου. Οταν έβρισκε λίγο καιρό για τον εαυτό της προτιμούσε να βλέπει ταινίες και να απολαμβάνει τη μεγάλη της αγάπη: τη θάλασσα.