Δημήτρης Ζιακόπουλος: Θα βρεθούμε αντιμέτωποι με καιρικά φαινόμενα πέρα από τη φαντασία μας…

Ζούμε την ταχύτατη απορρύθμιση του κλιματικού συστήματος. Απορρύθμιση των τεσσάρων εποχών, καύσωνες που ξεκινούν από το Μάιο, καλοκαίρια που επεκτείνονται προς το φθινόπωρο, συρρίκνωση του χειμώνα. Αλλαγές που μας φέρνουν όλο και πιο κοντά σε αυτό που οι επιστήμονες ονομάζουν «σημείο καμπής» μετά το οποίο η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη, τονίζει στο Liberal o μετεωρολόγος Δημήτρης Ζιακόπουλος με αφορμή έναν από τους ισχυρότερους καύσωνες διαρκείας των τελευταίων ετών, όπως αυτός που ζει η Ελλάδα.

Μιλά για το «νέο» κλίμα που δεν θα έχει σχέση με αυτό που βιώσαμε στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, για τις αλλαγές στα γνωστά μας ατμοσφαιρικά συστήματα και για τα νέα καιρικά φαινόμενα που θα ζήσουμε, όπως συχνούς καύσωνες, πλημμύρες και όχι μόνο. Καταστάσεις που περιγράφει ως ένα «μαύρο κουτί». Ως ένα νέο και άγνωστο κλιματικό μοτίβο, για το οποίο αυξάνονται οι πιθανότητες να συναντήσουμε νωρίτερα του αναμενόμενου.

Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη

-Συμφωνείτε με τις εκτιμήσεις ότι θα ζήσουμε έναν από τους ισχυρότερους καύσωνες των τελευταίων 40 ετών; Και σε τι βαθμό συνδέεται το ακραίο αυτό καιρικό φαινόμενο με την υπερθέρμανση του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή;

Κατά τη γνώμη μου το ακραίο αυτό καιρικό φαινόμενο θα μπορούσε να μην είχε έρθει αν δεν ζούσαμε με τέτοια επιταχυνόμενη ταχύτητα τη κλιματική αλλαγή. Σύμφωνα με μελέτες, κατά τις δεκαετίες 1980- 1990, οι πιθανότητες να ζήσουμε καύσωνες και ακραία υψηλές θερμοκρασίες ήταν μόλις 2,2%. Στις δεκαετίες 2000-2010, η πιθανότητα αυτή ανέβηκε στο 9,6%. Τι μας δείχνει αυτό; Ότι μέσα σε αυτά τα χρόνια τετραπλασιάστηκε η πιθανότητα να συμβεί ένα ακραίο καιρικό φαινόμενο. Και μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ίσως να μην μιλούσαμε τώρα για ένα καύσωνα, διάρκειας μιας εβδομάδας με θερμοκρασίες πάνω από 40 βαθμούς, αν δεν είχε ανέβει κατά 1 περίπου βαθμό η μέση θερμοκρασία του πλανήτη από τις αρχές του 20ου αιώνα.

-Ειδικοί εκτιμούν ότι η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5 βαθμό σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο δεν θα συμβεί το 2050. Αλλά με τους σημερινούς ρυθμούς, ενδέχεται να συμβεί ως το 2030. Εφόσον επαληθευτούν οι εκτιμήσεις, θα ζούμε όλο και συχνότερα τέτοιους καύσωνες διαρκείας; 

Είναι λογικός συλλογισμός. Διάβαζα πρόσφατα μια μελέτη ότι είναι πιθανό να δούμε μια αύξηση θερμοκρασίας κατά 1,5 βαθμό – το όριο που είχε θέσει η Συμφωνία του Παρισιού – να συμβαίνει περιστασιακά, μέχρι το 2025. Δηλαδή κάποια χρονιά μέσα στις επόμενες τέσσερις να πιάσουμε αυτό το όριο της ανόδου της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5 βαθμό. Το σενάριο δίνει πιθανότητες να συμβεί αυτό για μια χρονιά, δεν σημαίνει ότι και τα τέσσερα επόμενα έτη θα έχουμε τέτοιες τιμές. Τι σημαίνει αυτό; Ότι τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν νωρίτερα απ’ ότι υπολογίζουμε. Κυρίως όμως δεν είμαστε σίγουροι ότι τα πράγματα θα εξελιχθούν γραμμικά. Υπάρχει η φυσική μεταβλητότητα αλλά και τα άγνωστα «κουτάκια» που μας επιφυλάσσει το κλιματικό σύστημα της Γης και τίποτα δεν αποκλείει να έχουμε εκπλήξεις.

-Τι «εκπλήξεις» μπορεί να προκαλέσουν αυτά στην καθημερινότητά μας; Εκτός από καύσωνες διαρκείας, θα ζήσουμε για παράδειγμα καταστροφικές πλημμύρες, όπως αυτές στη Γερμανία; 

Ακριβώς. Είναι πολύ πιθανόν να εξελιχθούν έτσι τα πράγματα, δεν θα μείνουμε μόνο στους καύσωνες. Σύμφωνα με μελέτες θα ζήσουμε κι άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως πλημμύρες και όχι μόνο. Και μην ξεχνάτε ότι υπάρχει συνέργεια μεταξύ των διαφόρων μετεωρολογικών και γεωλογικών φαινομένων. Ένα μετεωρολογικό φαινόμενο μπορεί να πυροδοτήσει καταστάσεις σε άλλα επίπεδα, μια γενικότερη απορρύθμιση του κλιματικού συστήματος…

-Τι εννοείτε στην πράξη με τον όρο απορρύθμιση; 

Όλοι μας έχουμε στο μυαλό μας το κανονικό κλίμα που βιώσαμε στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Πάνω σε αυτό οργανώσαμε τη ζωή μας με μια απόκλιση συν – πλην για κάθε ενδεχόμενο. Η κανονικότητα αυτή έχει αλλάξει. Ζούμε σε ένα κλιματικό σύστημα με άλλη κανονικότητα, με μεγαλύτερες διακυμάνσεις προς τα πάνω και προς τα κάτω. Την απορρύθμιση τη ζούμε ήδη. Οι επιπτώσεις της είναι εδώ. Τα μπλάκ άουτ διαρκείας σε πολλές περιοχές της Αττικής τον Φεβρουάριο λόγω της «Μήδειας» είναι μια τέτοια.

Το ρεύμα δεν θα έπεφτε αν δεν ήταν τέτοια η ένταση της χιονοθύελλας. Αυτά όλα εντάσσονται στην απορρύθμιση. Οι συνέπειες στην οικονομία, στην καθημερινότητα μας είναι προφανής. Η κλιματική αλλαγή έρχεται πιο γρήγορα απ’ ότι υπολογίζαμε, οι αλλαγές είναι τρομακτικές στην βιόσφαιρα, στις θάλασσες, πολλά από τα είδη των ζώων και των φυτών στρεσάρονται και θα στρεσαριστούν ακόμη περισσότερο τα χρόνια που έρχονται να προσαρμοσθούν στις νέες τιμές της θερμοκρασίας και στα ακραία φαινόμενα.

-Απορρύθμιση σημαίνει και ότι μπορεί οι τέσσερις εποχές κάποια στιγμή στο κοντινότερο ή απώτερο μέλλον να πάψουν να είναι έτσι όπως τις ξέρουμε;

Υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο και ήδη έχουμε τις πρώτες ενδείξεις. Τα φθινόπωρα έρχονται όλο και πιο αργά οι ψυχρές εισβολές και κατ’ επέκταση τα χιόνια που φέρνουν αυτές. Χρειάζεται να φτάσουμε στο Δεκέμβριο για να δούμε τις πρώτες σοβαρές χιονοπτώσεις στην Ελλάδα. Κατ ανάλογο τρόπο, έρχονται νωρίτερα μέσα στην Άνοιξη τα θερμά κύματα από τη Β.Αφρική. Μην ξεχνάτε ότι τα τελευταία χρόνια ζούμε αξιόλογους καύσωνες το Μάιο και τον Ιούνιο. Επεκτείνεται το καλοκαίρι προς το φθινόπωρο, συρρικνώνεται η χειμερινή περίοδος και μια επέκταση επίσης του καλοκαιριού προς την Άνοιξη. Είναι μια απορρύθμιση των εποχών με ό,τι αυτό συνεπάγεται για χλωρίδα, πανίδα, ανθρώπους και τις κοινωνίες μας γενικότερα.

-Τα σημαντικά μέτρα που λαμβάνει για την κλιματική αλλαγή η ΕΕ, υπ’ αυτές τις συνθήκες ραγδαίας επιδείνωσης που περιγράφεται, επαρκούν; 

Είναι κρίσιμο το ερώτημα. Δεν αισθάνομαι αισιόδοξος. Είναι μονόδρομος για την ΕΕ και την ανθρωπότητα να λάβει αυτά τα μέτρα, διαφορετικά το τίμημα θα είναι πολύ μεγάλο από το κόστος προσαρμογής στην νέα πραγματικότητα. Το ακριβές τίμημα δεν μπορούμε να το ξέρουμε. Ο Βρετανός φυσιοδίφης Τζέιμς Λάβλοκ είχε εκφράσει την άποψη, με την οποία συμφωνώ, ότι θα πρέπει η ανθρωπότητα να παρουσιάσει μια συντεταγμένη υποχώρηση σε ό,τι αφορά την κατανάλωση ενέργειας. Αν όλη η ανθρωπότητα δεν αρχίσει συντεταγμένα να σπαταλά μικρότερες ποσότητες ενέργειας και λιγότερους πόρους, ώστε κάποια στιγμή να μην πληρώσουμε ένα τεράστιο κόστος, τόσο οικονομικό, όσο και από την γενικότερη κλιματική αλλαγή.

-Οι επιστήμονες προειδοποιούν για τα λεγόμενα «σημεία καμπής». Εξηγήστε μας ποια είναι αυτά;

Συνδέονται με τη γραμμικότητα για την οποία σας έλεγα νωρίτερα. Τα σημεία καμπής είναι εκείνα μετά τα οποία η κατάσταση δεν έχει επιστροφή. Για παράδειγμα, αν συμβεί κάτι και εξασθενήσει το ρεύμα του Κόλπου στον Ατλαντικό το οποίο επηρεάζει το κλίμα της ανατολικής ακτής των ΗΠΑ, του Καναδά, αλλά και αυτό της Ευρώπης, τότε θα πρέπει να ξεχάσουμε το μαλακό χειμώνα στη Δυτική και ΒΔ Ευρώπη. Θα πάμε σε έναν άλλου τύπου χειμώνα. Ερευνητές τοποθετούν μια τέτοια εξέλιξη κοντά στο 2100. Αλλά με όσα συμβαίνουν στη φύση, και τις λεγόμενες θετικές αναδράσεις, δηλαδή την απελευθέρωση διοξειδίου του άνθρακα και των άλλων αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, όλα έρχονται πιο κοντά. Αν απελευθερωθεί το μεθάνιο από τα εδάφη που είναι τελείως παγωμένα, τότε θα μιλάμε για κάτι τελείως διαφορετικό όσον αφορά τη συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου.

-Το σημείο καμπής επομένως είναι η επιστροφή των κλιματικών συνθηκών του πλανήτη στο σημείο όπου αυτές βρίσκονταν πάρα πολλούς αιώνες πριν; 

Μακάρι και να ήταν έτσι. Πολύ φοβάμαι ότι μιλάμε για κάτι εντελώς καινούργιο, καθώς έχουμε μπροστά μας ένα «μαύρο κουτί», για αυτό και δεν είμαστε βέβαιοι τι μορφή θα έχει. Μιλώ κυρίως για αλλαγές στα μόνιμα ή ημιμόνιμα ατμοσφαιρικά συστήματα που επηρεάζουν το κλίμα. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον Σιβηρικό αντικυκλώνα, ένα πεδίο υψηλών βαρομετρικών πιέσεων που εμφανίζεται κατά κανόνα μεταξύ των μηνών Σεπτέμβρη – Απρίλιο. Ήδη παρατηρείται μια συρρίκνωσή του το χειμώνα. Αν αυτός πάψει να υπάρχει κάποια στιγμή, τότε θα μιλάμε για μια εντελώς άλλη κατάσταση. Το ίδιο ισχύει για το Ισλανδικό χαμηλό ή ο αντικυκλώνας των Αζορών. Είναι υπαρκτός αυτός ο κίνδυνος να περάσουμε κάποια στιγμή σε ένα άλλο μοτίβο, άγνωστο εντελώς για εμάς.

Μπορεί επομένως η άνοδος της θερμοκρασίας να οδηγήσει σε ένα τέτοιο σημείο καμπής και το επόμενο βήμα να μην έχει καμία σχέση με τη προηγούμενη κατάσταση. Ένα απλό βήμα θα μπορούσε να αλλάξει το κλίμα για πάντα, προκαλώντας ντόμινο επιπτώσεων. Στην επιστήμη λέμε ότι αυτά τα φαινόμενα έχουν μικρές πιθανότητες να συμβούν, ωστόσο αν συμβούν, το κόστος θα είναι τεράστιο.

Το πόσο κοντά σε αυτό το σημείο καμπής είναι δύσκολο να το πει κάποιος. Ωστόσο οι πιθανότητες αυξάνονται να συναντήσουμε νωρίτερα του αναμενόμενου κάποιο τέτοιο σημείο καμπής.

Ο Δημήτρης Ζιακόπουλος είναι μετεωρολόγος και μαθηματικός