Δημόσια πλυσταριά στα Κύθηρα

Ανάμεσα στα απομεινάρια της παληάς ζωής στα Κύθηρα, όσα δεν έσβησε ο χρόνος, είναι, και τα κοινόχρηστα πλυσταριά. Σ’ όλα σχε­δόν τα χωριά μας σώζονται ακόμα λείψανα από αυτά τα μνημεία της καθημερινής ζωής των παλαιών ανθρώπων, τότε που το νερό, αυτό το υπέρτατο κοινωνικό αγαθό δεν είχε έρθει μέσα στα σπίτια ακόμα, αλλά οι άνθρωποι πήγαιναν στην πηγή για να το βρουν.

Οι πιο προνομιούχοι είχαν στέρνα στο σπίτι, που αποταμίευε το βρόχινο νερό και κάλυπταν στοιχειωδώς τις ανάγκες της οικο­γένειας. Πολλά νοικοκυριά είχαν δική τους γούρνα για το πλύσιμο, είτε δίπλα στη στέρνα του σπιτιού μέσα στο σπίτι, ή στην αυλή, ή, δί­πλα σε ιδιόκτητο πηγάδι στο περι­βόλι τους. Όμως το νερό της στέρ­νας του σπιτιού όλοι το «παραγυ­ρίζανε» ενώ η στάθμη του νερού, καθώς και η καλή κατάσταση της στέρνας ήταν μόνιμος πονοκέφα­λος του κάθε νοικοκυριού. Τα χο­ντρά πλυσίματα (κλινοσκεπάσμα­τα, ελαιόπανα, κιλίμια, κουρελού­δες κτλ.) αλλά και πολλές μπουγάδες, γίνονταν στα δημόσια πλυ­σταριά. Άλλοτε πάλι οι χωριανοί που είχαν υποστατικά στις εξοχές, συνδύαζαν την εργασία στο περι­βόλι τους με το πλύσιμο των ρού­χων στα λαγκάδια του νησιού μας, ή στη θάλασσα και τα ξέβγαζαν σε γλυκό νερό εκεί κοντά.

Θα αναφέρω μερικά από τα δη­μόσια πλυσταριά των Κυθήρων. Μερικά από αυτά σώζονται ατόφια με την αναμνηστική πλάκα για να θυμίζει κάποιο καλό χωριανό που χρηματοδότησε αυτό το κοινωφε­λές έργο. Άλλα έχουν καλυφθεί α­πό σκοίνους και ασπαλάθους, ενώ άλλα θυσιάστηκαν στο βωμό του εκσυγχρονισμού, ή τα κατέστρεψε ο χρόνος.

Στο Καψάλι δίπλα στο υδραγω­γείο της αγγλοκρατίας σώζονται οι γούρνες, όπου ξέβγαζαν οι γυ­ναίκες τα σκεπάσματα που πατού­σαν στη θάλασσα στις Πατητήρες.

Στη Χώρα δίπλα στα δύο πηγά­δια του Αγίου Μηνά, από τα οποία κάποτε υδρευόταν η Χώρα υπάρ­χει ακόμα η βρύση για το νεροκουβάλημα στα σπίτια και το δημόσιο πλυσταριό με υπόστεγο, 5-6 γούρ­νες και στη γωνία το τζάκι για το μπουγαδοκάζανο.

Στο Στραπόδι στη βρύση υπήρ­χαν γούρνες για το πλύσιμο.

Στο Κ. Λειβάδι τοποθεσία στου Κατερίνη, πλησίον του ελαιοτριβείου του Συνεταιρισμού υπήρχε κοινοτικό πηγάδι με γούρνα.

Στο Δρυμώνα το πηγάδι Κο­μούνα με βρυσικό νερό χρησίμευε σαν κοινόχρηστο για πότισμα στα γύρω περιβόλια και για πλύσιμο. Είχε 3 γούρνες από πωρόλιθο, και ονομάστηκε έτσι κατά την Α’ Γαλλοκρατία το 1797-98.

Στα Καλησπεριάνικα στην το­ποθεσία Ποταμίες υπάρχουν 2 πη­γάδια με 2 πέτρινες γούρνες.

Στα Πιτσινιάνικα εξυπηρετού­σαν στο πηγάδι στου Τραβασάρου.

Στις Καλοκαιρινές κοντά στο Λαγκάδι υπάρχει πηγάδι ονομαζό­μενο Κομούνα με 3 γούρνες.

Στο Μυλοπόταμο στο Καμάρι ί­σως λειτουργούσε το μεγαλύτερο δημόσιο πλυσταριό στα Κύθηρα με 8-10 γούρνες, το οποίο εξυπηρε­τούσε και τους Αρέους.

Στην Κ. Χώρα Μυλοποτάμου υ­πήρχε βασκίνα, όπου κατέβαινε βρυσικό νερό από τα Φωτεινιάνικα, με Καζανότοπο για τις μπουγάδες.

Στα Φράτσια, στης Κεράς το Πηγάδι σώζεται σε καλή κατάστα­ση το πλυσταριό με τις γούρνες στεγασμένο.

Στα Βιαράδικα στη Βρύση υ­πάρχει το υπόστεγο με τις γούρ­νες.

Στα Μητάτα στη βρύση ομοίως υπάρχει το υπόστεγο με τις γούρ­νες.

Στα Τριφυλλιάνικα στη βρύση επίσης υπήρχαν γούρνες.

Στον Ποταμό το πλύσιμο γινό­ταν ως επί το πλείστον στα σπίτια, υπήρχαν όμως και γούρνες για δη­μόσια χρήση δίπλα στο Κοινοτικό Πηγάδι στου Δράκου.

Στα Λογοθετιάνικα στη Γουρία ήταν το πηγαδάκι με 2 γούρνες κο­ντά στην Παναγία την Πρινιάδικη.

Οι Λογοθετιανοί επίσης εξυπη­ρετούνταν στις Γούρνες πιο κάτω από το Πηγαδάκι, όπου υπήρχε βα­σκίνα, στη Ροδάφνη, κοντά στον Ορθόλιθο, όπου έχει σιδερόνερο και στις Όχελες στο λαγκάδι.

Στον Καραβά εκτός από τις γούρνες στον Αμιραλή, υπήρχαν γούρνες και στην Παληοβασκίνα- Κρυονέρι για να εξυπηρετούνται τα Μπαγκιάνικα και τα Ντεντιάνικα. Επίσης στο Κεραμάρι και στα Κοριάνικα κοντά στην Πατρίκειο σχολή είχε πλύστρες.

Υπήρχε ένας άγραφος κανονι­σμός σχετικά με το πλύσιμο στα δημόσια πλυσταριά, τον οποίο εσέβονταν ως επί το πλείστον. Δη­λαδή κρατούσαν σειρά προτεραιό­τητας. Πολλές γυναίκες βέβαια, για να πιάσουν την προνομιακή πρώτη θέση, πήγαιναν πολύ νωρίς το πρωί, ή το μεσημέρι, ώρα που δεν είχε κίνηση. Όμως υπήρχαν και περιπτώσεις εριστικών ανθρώ­πων που δεν τηρούσαν τη σειρά και κατέληγαν σε καυγάδες προπηλακισμούς και καταγγελίες.

Στο αρχείο της αγγλικής διοί­κησης του αρχείου μας υπάρχουν πολλές καταγγελίες σχετικές με τη χρήση του νερού στην άρδευ­ση, στο νερόμυλο, ή στο πλύσιμο. Μια τέτοια καταγγελία έχει σχέση με ένα επεισόδιο, κατά το πλύσιμο στο Λειβάδι στου Κατερίνη.

«Έγγάλεσης διά ύβρης, έπιπλήξης και κατάχριση δικαιομάτων

των Γεωργίου Μεγαλοκονόμου ποτε Ανδρέα και Μαρίας της συμβίας του κατά των Ίωάννου   Μεγαλοκονόμου Ποτε Νικολάου Διακάκη, και τής Μαρίας συζύγου του όλοι άπό Λιβάδη έγγαλούντες και έγγαλούμενοι Τή 26η “Οκτωβρίου 1893 ε.ν. Προς τήν Διεύθυνσιν τής Εκτελεστικής “Αστυνομίας Κυθήρων

Τήν άπελθούσαν Παρασκεβήν 11/23 τρέχοντος τάς όρας 7 έγγιστα πριν μεσημβρίας η ρηθείσα Μαρία γυνή τού έγγαλοϋντος Γεοργίου Μεγαλοκονόμου έπίγεν νά πλίνη τά ίμάτιά της εις τήν γούρναν θέσης Έκατερίνη χωρίον Λιβάδη ένθα έσυνιθούσαν καί συνιθούν καί άλλοι συγχωριανίτων να πλίνουν ‘έκπαλε εις αύτήν τήν γούρναν, αντλισεν ύδωρ έκ τοϋ έκί πλησίον σωζομένου φρέατος καί έβαλεν όμού μέ τό ίμάτιόν της εις τήν αύτήν γούρναν καί έκ δευτέρου έτρεξεν να πάρη καί αλλον υδορ έκ τοϋ ίδήου φρέατος νά βάλη εις τήν ίδήαν γούρ­ναν διά νά τελιόση τό πλισημόν της καί έν τά μεταξή τού­το έως νά έπιστρέψη, ή ριθήσα Μαρία έγγαλουμένη έφθασεν εις τό αύτό μέρος μέ ίμάτια διά νά πλίνη καί ένά ήδεν ότι έντός τής ίδήας γούρνας ήτον τό υδορ καί τό ίμάτιον τής έγγαλουμένης ότι ένά αύτή πρότη έπίγεν να πλίνη πρότον καί έχη τό νερόν καί τό ίματιού της εις τήν γούρναν δέν πρέπη ή έγγα­λουμένη νά φέρεται μέ κατάχρισιν, αύτή δέ μάλλον έπιμένουσα εις τό πίσμα της έπροσκάλεσεν τόν έγγαλούμενον όνήρ της Ίωάννην όποϋ ήτον εις τήν έκί πλισίον τής θέσεως οίκίαν του καί έφθασεν έπί τόπου καί χορίς νά κρίνη τό δίκαιον έτόλμησεν καί αντλησεν το υδορ έκ τής γούρνας καί έριψεν κατά γής καί τό ίμάτιον, όποϋ εις τήν ίδήαν έβρίσκετο, αμποσεν τήν έγγαλοϋσαν καί τήν έμάκρινεν όπό τήν γούρναν, όποϋ ένασχολείτο να πλίνει καί όμοϋ οί έγγαλούμενοι σύζιγοι την έριψαν κατα γής, έπεσαν καταπάνω της και τήν έτιπτον καί τήν εξίβριζαν με λόγια απρεπα τήν έγγαλουσαν, ότι είναι κακή γυνέκα καί αλλα.

Μή ύποφέροντας λοιπόν οί έγγαλοϋντες τιαϋτας έπιπλίξης καί έξουθεισμούς καί καταφρόνισην προστρέχουν εις τήν Δικαιοσύνην καί έγγαλοϋν τούς ανοθεν Μαρίαν καί συζιγον της Ίωάννην διά τα όναφερόμενα όδικήματα καί δέονται τήν πεδίαν αύτάν ως ο ποινικός νόμος διορίζη προβάλοντας καί τούς κάτοθεν μάρτιρας εις ύποστήριξην τής παροϋσης έγγαλέσεως…».

Κατά την εξέταση των μαρτύ­ρων ελέχθησαν μεταξύ άλλων τα εξής:

«”Οτι εις την ανοθεν θέσιν ύπάρχει έν φρέαρ, τό υδορ του οποίου μεταχειρίζεται ή Κοινότης, τοϋ αύτοϋ μέρους διά πλίσημον καί ποτόν πρό χρόνων πολλάν».

«ότι είναι συνήθεια εις ταϋτην τήν νήσον όποια γυνέ­κα ή ανδρας ύπάγει πρότον εις μιάν γούρναν τής κοινότητος να πλήνει ίμάτια ή νά πάρει νερόν έχει τήν προτίμησιν».

Θα είναι αρκετά δύσκολο στις νεώτερες γενιές να καταλάβουν τι ακριβώς παρουσιάζει η φωτογραφία, κα­θώς αντιπροσωπεύει μία εποχή που έχει ξεχαστεί πλέον από τους περισσότερους. Η φωτογραφία, που πρέ­πει να έχει τραβηχτεί στο τέλος της δεκαετίας του ’40 στο Μυλοπόταμο, παρουσιάζει γυναίκες του χωριού σε ομαδικό πλύσιμο ρούχων στις πλύστρες που είχαν γίνει για το σκοπό αυτό και χρησιμοποιούσαν τα άφθονα, τότε, τρεχούμενα νερά στο Καμάρι. Σήμερα, αν ήθελαν να πλύνουν τα ρούχα οι 9-10 γυναίκες της φωτογρα­φίας, θα χρησιμοποιούσαν το πλυντήριο έχοντας κερδίσει σημαντικά σε κόπο και ποιότητα πλυσίματος! Ίσως κι αυτή να ήταν η απάντησή τους, αν τους ζητούσε κανείς να περιγράψουν τι κέρδισαν από τη νέα τε­χνολογία. Ποία εποχή ήταν η καλλίτερη; Όσα και να λέμε μεμψιμοιρώντας για το σήμερα, σίγουρα η σημερι­νή! (Φωτ. Αρχ. Π. Καρύδη).

Δημοσιεύθηκε στο φ. 228, Σεπτέμβριος 2008.