Δημόσιο: ανυπόληπτο μεν αλλά και στο αλώβητο

Ακόμη και οι δημόσιοι υπάλληλοι δεν υπολήπτονται το Δημόσιο και την ποιότητα των υπηρεσιών του. Το ερώτημα είναι γιατί η βελτίωση των κάκιστων επιδόσεών του δεν γίνεται κεντρικό θέμα της αντιπαράθεσης μεταξύ των κομμάτων. Τι λέει το Ευρωβαρόμετρο

Ενα από τα μεγάλα ιδεολογικά ζητήματα αυτή τη στιγμή στη χώρα μας είναι και ο ρόλος του δημόσιου τομέα. Ενώ η Δεξιά θέλει να τον μειώσει, η Αριστερά αντίθετα θέλει να τον προστατεύσει. Η σχετική συζήτηση έγινε ακόμη πιο έντονη με την ευκαιρία της αναθεώρησης του άρθρου 16 του Συντάγματος.

Ομως, αλήθεια, πόσο ευχαριστημένος είναι ο πολίτης από τις υπηρεσίες που παρέχει το Δημόσιο; Γιατί σε τελική ανάλυση αυτό που έχει σημασία είναι αν εξυπηρετείται ο πολίτης και όχι αν η υπηρεσία είναι δημόσια ή ιδιωτική.

Το Ευρωβαρόμετρο ερευνά σε τακτά χρονικά διαστήματα κατά πόσο οι πολίτες είναι ευχαριστημένοι από την ποιότητα των υπηρεσιών του Δημοσίου στις διάφορες χώρες. Αν και πολύ συχνά ακούμε παράπονα για αυτές, έχει ωστόσο ενδιαφέρον να  συγκρίνουμε τα αποτελέσματα όσον αφορά τη χώρα μας με αυτά των άλλων χωρών για να καταλάβουμε το ακριβές μέγεθος των παραπόνων μας. Ο ακόλουθος  πίνακας δείχνει τα αποτελέσματα από την τελευταία δημοσκόπηση που έγινε την άνοιξη του 2018.

Οπως παρατηρούμε, το 84% των ελλήνων πολιτών δεν είναι ευχαριστημένοι από την ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών. Αντίθετα με τον μέσο όρο της ΕΕ, όπου υπάρχει τουλάχιστον ένα 8% που θεωρεί υψηλού επιπέδου τις υπηρεσίες,  στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι μηδενικό και άρα με δεδομένο τον υψηλό βαθμό δυσαρέσκειας και τον υπέρμετρο αριθμό δημοσίων υπαλλήλων στη χώρα μας θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει πως ούτε καν οι ίδιοι οι προσφέροντες τις υπηρεσίες  είναι ευχαριστημένοι με την ποιότητα της δουλειάς τους.

Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτή η θλιβερή εικόνα είναι η χειρότερη όχι μόνο στην ΕΕ αλλά και στις βαλκανικές χώρες. Οι αλβανοί πολίτες, π.χ., είναι ευχαριστημένοι στην πλειοψηφία τους με την ποιότητα των υπηρεσιών που τους παρέχονται.  Οι καλύτερες υπηρεσίες στην ΕΕ δίνονται από την Ολλανδία με το 93% των κατοίκων να δηλώνει ικανοποιημένο, το Λουξεμβούργο με ποσοστό ικανοποίησης 89%, τη Φιλανδία με 86%, την Αυστρία με 82% και τη Γερμανία με 74%. Στον αντίποδα βρίσκεται η Ελλάδα, όπου μόνο το 14% είναι ευχαριστημένο, η Κροατία με 26%, η Βουλγαρία με 28%, η Ιταλία με 29% και η Ισπανία με 35%.  Οπως εύκολα παρατηρούμε, η Ελλάδα όχι μόνο είναι στην  τελευταία θέση στην ΕΕ αλλά και με μεγάλη διαφορά από τις υπόλοιπες τελευταίες.

Σε μια άλλη ερώτηση αν ο έλληνας πολίτης εμπιστεύεται τη δημόσια διοίκηση, τα αποτελέσματα είναι το ίδιο απογοητευτικά. Ο παρακάτω πίνακας συγκρίνει την Ελλάδα διαχρονικά με τον μέσο ευρωπαϊκό όρο.

Παρατηρούμε ότι και σε αυτό το ερώτημα η εικόνα της ελληνικής Δημόσιας Διοίκησης είναι απογοητευτική. Είμαστε η χειρότερη χώρα όχι μόνο στην ΕΕ αλλά και στα Βαλκάνια. Η πλειοψηφία των τούρκων πολιτών εμπιστεύεται την τουρκική διοίκηση. Οι τρεις πρωταθλητές ωστόσο σε επίπεδο ΕΕ είναι το Λουξεμβούργο (84% εμπιστεύονται τη διοίκησή τους), η Δανία  (74%) και η Φιλανδία (73%). Στον αντίποδα είναι η Ελλάδα (20%), η Κροατία (24%) και η Ιταλία (24%).

Το να εμπιστεύεσαι ή όχι τη δημόσια διοίκηση δεν είναι θέμα ούτε μεγέθους (στην πρωταθλήτρια τριάδα έχουμε τρία διαφορετικού μεγέθους κράτη) ούτε οικονομικής κατάστασης της χώρας (η Ιταλία έχει και αυτή αρνητικές επιδόσεις).

Το γενικότερο αρνητικό κλίμα (η εκτίμηση ότι η Ευρώπη και η χώρα μας δεν έχουν τη σωστή κατεύθυνση, η οικονομία χειροτερεύει κ.λπ. προκαλεί μια γενικότερη απόρριψη. Παρατηρούμε ότι οι πολίτες στην Ευρώπη που είναι απαισιόδοξοι για την οικονομία και την πολιτική έχουν την τάση να αξιολογούν αρνητικά τις διάφορες υπηρεσίες του Δημοσίου.

Οι παθογένειες της δικής μας δημόσιας διοίκησης είναι πολλές. Ο καθένας έχει τουλάχιστον μια προσωπική ιστορία που δείχνει τον τραγέλαφο του Μινώταυρου της γραφειοκρατίας. Ποιος και πόσες φορές δεν έχει χάσει μέρες ολόκληρες σαν ακούσιος μεσάζοντας των υπηρεσιών που αρνούνται να επικοινωνήσουν μεταξύ τους και καλούν τους πολίτες να γίνουν οι ενδιάμεσοι των διαμαχών τους. Πόσες φορές δεν χρειάστηκαν δικηγόροι για να βγάλουν άκρη με αντιμαχόμενη νομοθεσία και παράξενες ερμηνευτικές εγκυκλίους. Πόσες φορές δεν περίμεναν ώρες οι πολίτες στο τηλέφωνο για να ακούσουν ένα ξερό ‘ναι τι θες’ ή ‘πάρε αργότερα’ ή ‘λείπει ο αρμόδιος’ και άλλα παράδοξα. Ολα αυτά τα μικρά και καθημερινά χτίζουν μια αρνητική εικόνα που συντελεί στη μίζερη καθημερινότητά μας.

Εκείνο βέβαια το οποίο καταστρέφει την εικόνα του Δημοσίου είναι η διάχυτη αντίληψη της διαφθοράς. Από τις μικρότερες συναλλαγές ως τις μεγάλες προμήθειες. Και δυστυχώς αυτό έχει ειπωθεί από επίσημα χείλη, από πρωθυπουργούς και υπουργούς.  Πολλές από τις ιστορίες είναι αληθινές, άλλες είναι στη σφαίρα της συνωμοσιολογίας. Ομως όταν μια ιδιωτική επιχείρηση προμηθεύεται κάτι από μια άλλη ιδιωτική επιχείρηση, η έννοια της διαφθοράς μειώνεται. Οταν η  AEGEAN έκανε τη μεγαλύτερη επένδυση (5 δισ. δολάρια) για την αγορά 48 αεροσκαφών, κανείς δεν μίλησε για σκάνδαλο. Είναι σίγουρο ότι αν η AEGEAN ήταν στον ευρύτερο δημόσιο χώρο, ακόμα θα μιλάγαμε για το σκάνδαλο του αιώνα.

Το ερώτημα είναι πώς, με τόση κακή διοίκηση, η συζήτηση που γίνεται δεν είναι πώς θα βελτιωθούν οι υπηρεσίες στον πολίτη αλλά αν θα προστατεύσουμε το (κακό) Δημόσιο. Δεν συζητάμε για την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών αλλά για τους υπαλλήλους. Αλλωστε όπως είπαμε ακόμη και οι δημόσιοι υπάλληλοι που έλαβαν μέρος σε αυτή την έρευνα πρέπει να συμφωνούν με τα αποτελέσματα.

Το ερώτημα είναι γιατί η βελτίωση των κάκιστων επιδόσεων του Δημοσίου δεν γίνεται κεντρικό θέμα πολιτικής αντιπαράθεσης. Γιατί η απλοποίηση των διαδικασιών, η αυτοματοποίηση των πιστοποιητικών (το να πρέπει να φέρεις στο Δημόσιο ένα χαρτί από μια άλλη δημόσια υπηρεσία), η ευγένεια και η ευπρέπεια στις συναλλαγές, ο σεβασμός στον πολίτη δεν γίνεται πολιτικό πρόγραμμα; Γιατί τα ίδια τα συνδικάτα δεν προσπαθούν να προστατεύσουν τη χαμένη τιμή της δημόσιας διοίκησης.

Γιατί η αξιολόγηση είναι ένα ταμπού; Γιατί αντί να προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε τις υπηρεσίες, το βασικό αίτημα είναι η προστασία των υπαλλήλων; Είναι άραγε αντίθετα πράγματα η προστασία των υπαλλήλων και η βελτίωση των υπηρεσιών; Γιατί τέλος κανείς δεν μιλά για την εξυπηρέτηση των πολιτών αλλά όλοι μιλούν για την προστασία των υπαλλήλων. Οι υπάλληλοι όπως και οι πολίτες έχουν μεν δικαιώματα αλλά έχουν και υποχρεώσεις. Και με αυτά δεν ασχολείται κανείς.

Θα ζήσουμε άραγε τη στιγμή που θα πάρει κάποιος τηλέφωνο μια υπηρεσία του Δημοσίου και θα ακούσει αυτό που όλες οι ιδιωτικές κάνουν; Λέγομαι τάδε. Πώς μπορώ να σας εξυπηρετήσω; Εφ όσον γίνεται στον ιδιωτικό τομέα, γιατί να μη γίνει και στο Δημόσιο;

^{*Ο Αντώνης Παπακώστας είναι διδάκτωρ Πληροφορικής από το Πανεπιστήμιο Pierre et Marie Curie του Παρισιού. Εργάστηκε από το 1985 για την ΕΕ, σε διάφορες θέσεις ευθύνης. Από το 2000 έως το 2008 ήταν υπεύθυνος και για το Ευρωβαρόμετρο με το οποίο έκανε εκατοντάδες έρευνες.}