Εκπαίδευση: έντεκα μικρές αλλαγές θα κάνουν τη μεγάλη;

Με τον πλέον επίσημο τρόπο, κατά τη διάρκεια σύσκεψης υπό τον Πρωθυπουργό με την ηγεσία του υπουργείου Παιδείας, παρουσιάστηκαν τα νέα μέτρα εκπαιδευτικής πολιτικής που αφορούν συνολικά τη λειτουργία του σχολείο. Η ειδοποιός διαφορά τους σε σχέση με το παρελθόν έγκειται στο ότι δεν αποτελούν σχέδια νόμων, δηλαδή κείμενα που προτίθεται να επιφέρουν μια «μεγάλη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση», αλλά αλλαγές που φιλοδοξούν να γίνουν αισθητές στο «πεδίο» από την πρώτη μέρα λειτουργίας των σχολείων. Η συμβολική «αμεσότητάς» τους εμφανής: 11 αλλαγές από τις 11 Σεπτεμβρίου.

Οι 11 αλλαγές

Ενίσχυση του εκπαιδευτικού προσωπικού. Ο διορισμός 10.000 περίπου εκπαιδευτικών είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Για να σταθεί στα πόδια του το σχολείο μας μετά από δυο κρίσεις οφείλει να εξασφαλίσει όρους σταθερότητας (μονιμότητα) στην άσκηση του εκπαιδευτικού επαγγέλματος. Όχι ως ηθική υποχρέωση προς τους νεότερους εκπαιδευτικούς που έζησαν μια δεκαπενταετία σε πλήρη επαγγελματική αβεβαιότητα, αλλά ως προϋπόθεση για τη βελτίωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης, αφού η σχέση εργασίας των εκπαιδευτικών επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα της διδασκαλίας, το παιδαγωγικό κλίμα, τις εκπαιδευτικές σχέσεις και τα μαθησιακά αποτελέσματα.

Ομως, ακόμα και μετά τους πρόσφατους διορισμούς, η σχέση αναπληρωτών – μονίμων εκπαιδευτικών (1/4) δείχνει πως οι μονιμοποιήσεις αναπληρωτών πρέπει να συνεχιστούν, χωρίς αυτό να οδηγήσει σε άλογους διορισμούς, όπως υπαγορεύει το παρόν σχολικό δίκτυο: Αυτό αντιστοιχεί σε εκπαιδευτικές ανάγκες του ’60, ως απαρχαιωμένο επιβάλει σπατάλες πόρων και, ταυτόχρονα είναι εκπαιδευτικά αναποτελεσματικό, οπότε χρήζει ανασυγκρότησης (συγχωνεύσεις σχολείων).

Συνεπώς, οι μελλοντικοί διορισμοί οφείλουν να συγχρονιστούν με τον ανασχεδιασμό του δικτύου, λαμβάνοντας υπόψη τη ραγδαία μείωση του μαθητικού πληθυσμού, τις κοστοβόρες ανάγκες που υπαγορεύουν στο σχολείο η εκρηκτική ανάπτυξη της τεχνοεπιστήμης, καθώς και ανάγκη διαχείρισης στο χώρο του νέων σύνθετων κοινωνικών προβλημάτων, χωρίς να λησμονούμε ότι εξαιρετικά ολιγομελή σχολικά τμήματα δεν συμβάλλουν στην ανάπτυξη πνεύματος ομάδας, συνεργατικού κλίματος και νέων μεθόδων διδασκαλίας.

Ψηφιακή εποχή και Σχολείο

Ολες οι προτεινόμενες αλλαγές, ανταποκρινόμενες στο νέο ψηφιακό περιβάλλον, έχουν «ψηφιακό αποτύπωμα». Είτε αποτελούν εργαλεία μάθησης και άμβλυνσης εκπαιδευτικών ανισοτήτων, είτε τη βελτίωση της επικοινωνίας σχολείου – γονέων, τον επαγγελματικό προσανατολισμό των νέων και την αντιμετώπιση νέων κοινωνικών φαινομένων, όπως η ενδοσχολική βία κι ο εκφοβισμός.

Διδασκαλία και μάθηση: Όλες οι τάξεις των σχολείων μας από την Ε’ Δημοτικού έως και την Γ’ Λυκείου εξοπλίζονται με 36.264 διαδραστικούς πίνακες μέχρι το τέλος του έτους (υλοποίηση 78,6%). Έτσι, οι εκπαιδευτικοί μας έχουν πλέον στη διάθεσή τους το κορυφαίο διαδραστικό εργαλείο μάθησης της εποχής, που αυξάνει κατακόρυφα την «εποπτικότητα» του μαθήματος, διευκολύνει την πρόσκληση του ενδιαφέροντος των μαθητών και παρέχει νέες δυνατότητες οργάνωσης της διδασκαλίας. Η παρέμβαση αυτή συμπληρώνεται με τον εξοπλισμό Νηπιαγωγείων, Δημοτικών και Γυμνασίων με 177.112 νέα κιτ ρομποτικής (υλοποίηση 56,62%), που προσελκύουν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των παιδιών και αναμένεται να επιδράσουν σημαντικά στη μελλοντική γνωστική τους οργάνωση.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι μέχρι σήμερα παρόμοια εργαλεία μάθησης αποτελούσαν σχεδόν αποκλειστικά προνόμιο ακριβών ιδιωτικών σχολείων. Αναμένεται να επιδράσουν θετικά στα μαθητικά αποτελέσματα υπό την προϋπόθεση ότι η χρήση τους θα συνδυασθεί με τη βελτίωση των ικανοτήτων των εκπαιδευτικών μας να οργανώσουν αποτελεσματικές διδασκαλίες. Δεξιότητα, που οφείλει να αναπτύξει παράλληλα με τη γνώση χειρισμού τους, η επιμόρφωση που βρίσκεται σε εξέλιξη.

Το ψηφιακό φροντιστήριο και οι αυτόνομες τάξεις αναμένεται να λειτουργήσουν και ως εργαλεία άμβλυνσης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων. Το ψηφιακό φροντιστήριο αποτελεί έργο με προοπτική συνεχούς αναβάθμισης. Για τις ανάγκες του στήθηκε ήδη ένας μικρός τηλεοπτικός σταθμός στο υπουργείο Παιδείας. Σκοπός του η υποστήριξη των μαθητών στην πορεία εισαγωγής τους στα ΑΕΙ. Πλέον κάθε μαθητής Γ’ Λυκείου, ανεξαρτήτως τόπου διαμονής και οικονομικού προφίλ, μπορεί να παρακολουθεί ζωντανά απογευματινές παραδόσεις για το σύνολο των εξεταζόμενων μαθημάτων με δυνατότητα διαδραστικής συμμετοχής, ενώ θα λαμβάνει και εξατομικευμένη υποστήριξη. Επιπλέον, οι μαθητές ειδικών Γυμνασίων και Λυκείων έχουν στη διάθεσή τους δέκα σχετικά μαθήματα, ενώ είναι ήδη διαθέσιμα τα μαθήματα της Νεοελληνικής Γλώσσας και των Μαθηματικών για όλες τις τάξεις του Γυμνασίου και οι αναρτήσεις 2500 βίντεο διδασκαλιών για 49 μαθήματα τάξεων (Ε’ Δημοτικού – Γ’ Λυκείου) θα έχουν ολοκληρωθεί μέχρι το 2025.

Παράλληλα, πρώτη φορά σχολικές μονάδες δυσπρόσιτων περιοχών (Γαύδος 2024, Αρκιοί 2025) αποκτούν «μεικτού» τύπου μάθηση, αφού η εκ του σύνεγγυς διδασκαλία τριών βασικών εκπαιδευτικών θα συμπληρώνεται από εξ αποστάσεως σύγχρονη εκπαίδευση των μαθητών τους για τα μαθήματα ειδικοτήτων.

Είναι φανερό ότι πρόκειται για θετική αξιοποίηση της εμπειρίας που αποκτήθηκε επί πανδημίας. Θα ήταν, μάλιστα, επωφελής η περαιτέρω αξιοποίησή των πολιτικών αυτών για ην ενιαία αντιμετώπιση της διδασκαλίας μικρών σχολείων απομακρυσμένων περιοχών και των δυο βαθμίδων. Έτσι, η μείωση του κόστους λειτουργίας τους θα συμβαδίσει με τη βελτίωση της παρεχόμενης σε αυτά εκπαίδευσης, θα τα διατηρήσει ενεργά κι οι μαθητές τους να παραμένουν στον τόπο κατοικίας τους μέχρι το τέλος του Λυκείου.

Σημαντική είναι επίσης η περαιτέρω ενίσχυση δράσεων βιωματικού και συλλογικού χαρακτή, σύμφωνα με τους 17 στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ, που πρώτη η χώρα εντάσσει στα Προγράμματα Σπουδών της. Αυτοί συνδέονται με την ανάπτυξη επιθυμητών soft skills και την πολιτειότητα, δηλαδή άκρως επιθυμητές δεξιότητες για την κοινωνία, την επιστήμη και τις επιχειρήσεις. Επιπλέον, δίνουν έμφαση σε συλλογικές δράσεις κοινωνικού χαρακτήρα, ενώ ορίζονται ημέρες αφιερωμένες στη ζωοφιλία, τον αθλητισμό και την ψυχική υγεία. Για την υλοποίησή τους προβλέπεται ήδη χρόνος στα εβδομαδιαία προγράμματα, ενώ ο σχετικός οδηγός εκπαιδευτικού έχει ολοκληρωθεί.

Από τις έντεκα αλλαγές δεν θα μπορούσε να λείπει η αναμόρφωση του μαθήματος της πληροφορικής στο γυμνάσιο. Νέα βιβλία και των τριών τάξεων παραδίδονται άμεσα σε ψηφιακή μορφή (εγχάρακτη 2025-2026), ενώ ανασχεδιάζεται το πιστοποιητικού ψηφιακών ικανοτήτων. Στόχος οι απόφοιτοι γυμνασίου να διαθέτουν τη βασική γνωστική υποδομή και τις δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να χρησιμοποιούν την πληροφορική στην κοινωνική και επαγγελματική τους ζωή.

Διαπαιδαγώγηση – επικοινωνία με γονείς – επαγγελματικός προσανατολισμός: Η εφαρμογή e- parents που ενημερώνει ήδη τους γονείς για τη βαθμολογία των παιδιών και τις ανακοινώσεις του σχολείου, αποκτά και τη δυνατότητα on line ενημέρωσής τους για τις απουσίες των παιδιών τους αλλά κι όσα αυτά έχουν διδαχθεί. Το θέμα των απουσιών είναι σημαντικό, επειδή αυτές θα «κλειδώνονται» ως δικαιολογημένες ή αδικαιολόγητες, οπότε στο τέλος του έτους οι σύλλογοι διδασκόντων απλά θα πιστοποιούν τα στοιχεία της πλατφόρμας, χωρίς να υπάρχει πλέον περιθώριο «παιχνιδιών» με τον αριθμό και χαρακτηρισμό τους. Συνένοχη «πρακτική» εκπαιδευτικών, γονέων και μαθητών που συμβάλει στην απαξίωση του Λυκείου.

Η λειτουργία της πλατφόρμας https://stop-bullying.gov.gr εξελίσσεται σε εργαλείο αποφασιστικής σημασίας για την καταγραφή και διαχείριση προβλημάτων σχολικού εκφοβισμού και συνεχιζόμενης επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών. Την αναφορά των επεισοδίων, ακολουθεί πλέον συγκεκριμένο πρωτόκολλο χειρισμού τους σε επίπεδο σχολείων και Διευθύνσεων Εκπαίδευσης από εξειδικευμένες ομάδες.

Η πλατφόρμα αυτή, σε συνδυασμό με τον νέο κανονισμό λειτουργίας των σχολείων και την αυστηροποίηση των προβλεπόμενων ποινών, δημιουργούν νέους, ξεκάθαρους όρους για τη λειτουργία των σχολείων. Αυτοί, μάλιστα, γνωστοποιούνται υποχρεωτικά στους γονείς κατά την υπογραφή του κανονισμού λειτουργίας στην αρχή του σχολικού έτους.

Από το σύνολο των προηγουμένων, το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης επικεντρώθηκε στην απαγόρευση της χρήσης κινητών τηλεφώνων και στην αυστηροποίηση των παιδαγωγικών ποινών.

Η απαγόρευση της χρήσης κινητών δικαιολογημένα συνάντησε τη δυσπιστία πολλών. Εχει αναγγελθεί πολλές φορές από το 2006 και εντεύθεν χωρίς την παραμικρή επιτυχία, ενώ η αλόγιστη και προκλητική χρήσης τους στα προαύλια και τις τάξεις των σχολείων αποτελεί πλέον μάστιγα που καταστρέφει κάνε ίχνος διδακτικής και παιδαγωγικής διαδικασίας, όπως ομολογεί η συντριπτική πλειονότητα των εκπαιδευτικών. Σε πολλές τάξεις είναι αδύνατο να γίνει στοιχειώδες μάθημα, ενώ χρησιμοποιούνται συχνά ως «εργαλεία» διασυρμού και εκφοβισμού (συμ)μαθητών και εκπαιδευτικών. Επιπλέον, στη χώρα μας και λόγω της ιδεολογικά εμπρόθετης δυσφήμισης κάθε έννοιας πειθαρχίας και ορίων στο χώρο της Εκπαίδευσης αλλά και στις οικογένειες εδώ και δεκαετίες, έχουμε φτάσει στο σημείο τα νέα παιδιά να θεωρούν το κινητό μέρος της «ταυτότητάς» τους και «δικαίωμά» τους να ασχολούνται με αυτά ολημερίς, ως «επέκταση» των χεριών τους.

Αφού επιλέχθηκε η λύση «κινητά στην τσάντα» και όχι, για παράδειγμα, η παράδοσή τους στη διεύθυνση του σχολείο κατά την πρωινή άφιξη των μαθητών, πρέπει να διερευνηθούν άμεσα μέτρα προφύλαξής τους

Η απαγόρευση, λοιπόν, μπορεί να νομιμοποιείται απολύτως από τα συμπεράσματα εγκυρότατων διεθνών ερευνών που υπογραμμίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις της χρήσης των έξυπνων κινητών στη διεξαγωγή του μαθήματος (αυτονόητο), συνολικά στην ψυχοδιανοητική συγκρότηση των εφήβων (διάσπασης προσοχής, μείωση προσεκτικής ανάγνωσης, αύξηση ναρκισσισμού κ.ο.κ.) και στη διάδοση του bullying και της βίας στα σχολεία, πλην όμως επιχειρείται σε εποχή «συλλογικού εθισμού» της νέας γενιάς στη χρήση τους. Κι όπως γνωρίζουμε, η αποτοξίνωση από τους εθισμούς δεν εξαρτάται από καλές προθέσεις και επεξηγηματικό λόγο αλλά από συγκεκριμένες πρακτικές.

Έτσι, παρά το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα γονέων και εκπαιδευτικών υποστηρίζει (θεωρητικά τουλάχιστον) το μέτρο, η υλοποίησή του δεν μοιάζει καθόλου εύκολη. Απαιτεί και επιβάλλει σειρά θεαματικών αλλαγών στις καθημερινή λειτουργία του Σχολείου και ισχυρή συλλογική θέληση επιβολής της. Έτσι, αφού επιλέχθηκε η λύση «κινητά στην τσάντα» και όχι, για παράδειγμα, η παράδοσή τους στη διεύθυνση του σχολείο κατά την πρωινή άφιξη των μαθητών, πρέπει να διερευνηθούν άμεσα μέτρα προφύλαξής τους από τις αναμενόμενες κλοπές που θα σημειωθούν μαζικά, αν κατά τη διάρκεια του διαλείμματος οι τάξεις δεν παραμένουν κλειδωμένες. Κάτι τέτοιο, όμως, απαιτεί οι διδάσκοντες να εξέρχονται τελευταίοι και να εισέρχονται πρώτοι στις τάξεις, κάτι που από μόνο του αλλάζει σημαντικά το κλίμα χαλάρωσης που επικρατεί στα σχολεία. Με την πειθώ, τη συζήτηση και πολύ περισσότερο πρακτικές «παράτασης» της εφαρμογής του μέτρου (δηλαδή κατάργησής του δια της αναβολής), θα καταρρεύσει πριν καν εφαρμοστεί, μετά τις πρώτες κλοπές που θα σημειωθούν στα σχολεία.

Μάλιστα, η εμπειρία δείχνει ότι ήδη θα σχεδιάζεται από κάποιους η «κατάργησή του μέτρου στην πράξη», ως κίνημα καταγγελίας της «κυβερνητικής αυταρχικότητας». Ομως η χρήση ή μη κινητών στα σχολεία δεν έχει σχέση με την ανάπτυξη ικανοτήτων διαχείρισης τους από τη νέα γενιά ούτε τις επιμέρους κομματικές σκοπεύσεις, αλλά με το αν γίνεται ή όχι μάθημα στα σχολεία. Τέλος, το «κινητό στην τσάντα» δεν επαρκεί ως μέτρο απαγόρευσης της κακόβουλης χρήσης τους στην εποχή των smart watch που επικοινωνούν μαζί του, ακόμα κι αν αυτό βρίσκεται στην τσάντα (εγγραφή ήχου, βιντεοσκόπηση).

Οπότε, αν οι εκπαιδευτικοί, παρά την όποια στήριξη, αποδειχθεί ανθρωπίνως ακατόρθωτο να σηκώσουν το βάρος της μερικής αποτοξίνωσης στην πραγματικότητα από το κινητό, (πέντε πρωινά τη βδομάδα είναι, προς Θεού!) δεν μένει παρά η ολική απαγόρευσή τους. Θεσμοθετήθηκε και λειτουργεί σε φιλελεύθερες ευρωπαϊκής χώρες, γιατί όχι και εδώ. Είναι, βέβαια, κρίμα γιατί αποτελεί και εργαλείο μάθησης, αλλά στην παρούσα φάση γενικευμένου εθισμό προέχει η θεραπεία – αποτοξίνωση κι όχι η συμβουλευτική επωφελούς χρήσης τους. Εξάλλου, το πραγματικό ερώτημα είναι: μπορούμε ως κοινωνία να λάβουμε ένα αυστηρό μέτρο επ’ ωφελεία της νέας γενιάς ή έχουμε απωλέσει δια παντός τη σχετική ικανότητα;

Ο επαγγελματικός προσανατολισμός για σειρά ετών αποτελούσε ανέκδοτο για το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Θεσμοί που αναπτύχθηκαν στο παρελθόν γρήγορα αφέθηκαν στην τύχη τους και μαράζωσαν. Στο τομέα αυτό, η αλλαγή που προτείνεται είναι θεαματική. Στο τέλος του παρόντος σχολικού έτους, οι μαθητές της Α’ λυκείου μπορούν με έναν προσωπικό κωδικό να μπουν σε ηλεκτρονική εφαρμογή και να επιλέξουν μια πιστοποιημένη εταιρία επαγγελματικού προσανατολισμού από το μητρώο ΕΟΠΠΕΠ, ώστε να βοηθηθούν στην ανακάλυψη των επαγγελματικών τους κλίσεων, επιθυμιών και δυνατοτήτων. Σε δεύτερο χρόνο, θα συμπληρώσουν ψηφιακά ένα τυποποιημένο ερωτηματολόγιο και, εν συνεχεία, θα πραγματοποιούν μια ατομική συνεδρία δωρεάν επίσης με εξιδεικευμένο σύμβουλο επαγγελματικού προσανατολισμού. Η ανάλογη υπηρεσία παρέχεται απολύτως δωρεάν, ενώ στον ιδιωτικό τομέα κοστίζει μερικές εκατοντάδες ευρώ.

Λογοτεχνία – ανάγνωση

Τελευταία αλλαγή, αλλά ιδιαίτερα σημαντική για τη γνωστική και συναισθηματική συγκρότηση των νέων μας, αποτελεί η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών έργων από την φετινή σχολική χρονιά στα σχολεία μας. Αντί αποσπασμάτων κειμένων, όπως συμβαίνει από τη δημιουργία του εκπαιδευτικού συστήματος μέχρι και σήμερα. Για τον λόγο αυτό θα διανεμηθούν από το Νηπιαγωγείο μέχρι και την Γ’ Λυκείου από ένα έως και τρία βιβλία (ανάλογα την τάξη), που θα αποτελέσουν το βασικό υλικό ανάπτυξης πρακτικών φιλαναγνωσίας στα σχολεία μας. Με δεδομένα τα σκορ στην κατανόηση κειμένων των μαθητών μας στους διεθνείς διαγωνισμούς, η συγκεκριμένη πολιτική κάνει επιτέλους πραγματικότητα το «όνειρο» πολλών εκπαιδευτικών, που έχοντας εμπειρία άλλων εκπαιδευτικών συστημάτων (π.χ. Γαλλικό) γνώριζαν τις ευεργετικές επιδράσεις της ανάγνωσης ολόκληρων λογοτεχνικών βιβλίων στη γλωσο-συναισθηματική συγκρότηση των μαθητών. Στο μεγάλο αυτό πρόγραμμα μπορούν να συμβάλουν συστηματικότερα απ’ ό,τι στο παρελθόν σημαντικοί Έλληνες αλλά και ξένοι συγγραφείς και με τη φυσική τους παρουσία στα σχολεία, ώστε να γίνει ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό για να αγαπήσουν οι νέοι μας το βιβλίο και την κριτική προσέγγιση των κειμένων. Δεξιότητα, απολύτως απαραίτητη στη εποχή των fake news και της παράνοιας του διαδικτύου. Η απόφαση αυτή θα συμπληρωθεί από την παρουσία του πολλαπλού βιβλίου που εντάσσεται στην Εκπαίδευσή μας αρχικά ψηφιακά τον Απρίλιο του 2025 και στη συνέχεια σε εγχάρακτη μορφή (Σεπτέμβριος 2026).

Η παιδαγωγική χειρονομία ένταξης της λογοτεχνίας στην καρδιά της μαθητικής ζωής θα ενισχυθεί από συγκεκριμένο πρόγραμμα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, ενώ αναμένεται ως συμπλήρωμά της η αναμόρφωση και εμπλουτισμός των σχολικών βιβλιοθηκών εκ μέρους του υπουργείου Παιδείας. Δηλαδή, η ενίσχυση του απαραίτητου εργαλείου ανάπτυξης της αγάπης για το βιβλίο και την ανάγνωση.

Οπότε το ερώτημα που ευλόγως τίθεται είναι: θα μπορέσουν αυτή τη φορά, πολλές μικρές στοχευμένες αλλαγές που αντιμετωπίζουν πολυεδρικά το Σχολείο μας φέρνοντάς το πιο κοντά στην ψηφιακή εποχή, να επιφέρουν σταδιακά την Μεγάλη Αλλαγή που αυτό έχει τόσο ανάγκη; Αλλά αυτό θα επιβεβαιωθεί, όπως πάντα, στο πεδίο. Φτάνει κι εμείς να είμαστε ανοιχτοί στην υποδοχή τους.

---

* Ο Νίκος Σαλτερής είναι επίτιμος σχολικός σύμβουλος Δ.Ε. και συγγραφέας