Ελληνική Διαφθορά: Απόπειρα ανατομίας της

Η Ελλάδα, παρόλη την ελαφρά βελτίωση στην τελευταία (2017) ετήσια έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας, παραμένει πολύ χαμηλά στην κατάταξη, κατέχοντας την 59η θέση σε σύνολο 180 χωρών.

Πώς φτάσαμε ως εδώ;

“Το μυστήριο της ανομίας ήδη ενεργείται”, γράφει ο Απόστολος Παύλος. Αιώνες αργότερα ο Εζρα Πάουντ λέει: “Ω αγάπη, έλα τώρα, αυτή η χώρα σιγά-σιγά γίνεται κακιά”. Και τα δύο φωτογραφίζουν τη σύγχρονη Ελλάδα: Η χώρα βυθίζεται στην ανομία. Το κακό ανθεί και σιγά- σιγά κυριαρχεί. Προσοχή: Το κακό. Δεν γίνεται αναφορά στους κακούς, τους απατεώνες, τους εκβιαστές, τους κλέφτες, τους δολοφόνους. Ο λόγος πλέον γίνεται για το  Κακό που εισχωρεί και μολύνει τους θεσμούς της χώρας, την οποία και μετατρέπει σε κόλαση.

Τι επέτρεψε λοιπόν την διείσδυση του απόλυτου Κακού μέσα στο σώμα της Ελληνικής κοινωνίας;

 Ι Η Ανατολική συμπάθεια

Περισσότερο στο δημόσιο αλλά, περιέργως, και στον ιδιωτικό τομέα το σύστημα διακυβέρνησης βασίζεται στην ανατολική συμπάθεια μάλλον, παρά στην δυτική αποστασιοποίηση.

Κυβερνιόμαστε- γενικώς και σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα- από ανθρώπους που αδυνατούν να ξεχωρίσουν την ατομική από τη δημόσια σφαίρα, τον ηθικό κώδικα της αφοσίωσης στον κοντοχωριανό, τον κολλητό από τους δεοντολογικούς κανόνες της αξιοκρατικής διακυβέρνησης. Από ανθρώπους που προτάσσουν  την προστασία της κουμπαριάς ή της παιδικής φιλίας έναντι της προστασίας της πολιτικής τους υπόληψης, που συγχέουν τα διαπροσωπικά, συναισθηματικά ή κερδοσκοπικά, κριτήρια της ιδιωτικής σφαίρας με τις αφηρημένες, αντικειμενικές αρχές της δημόσιας σφαίρας. Έτσι, η ανατολική συμπάθεια υπερτερεί του δυτικού ορθολογισμού.

Η πολιτική θα εξακολουθεί να ασθενεί  στη χώρα μας στο μέτρο που η ιδιωτικής εντάσεως νοοτροπία των κολλητών θα ορίζει τον τρόπο που συγκροτείται η δημόσια, η συλλογική μας συνείδηση.

ΙΙ Το τρίπτυχο: Γραφειοκρατία-Ανικανότητα -Διαφθορά

Κάθε γραφειοκρατία μαστίζεται από διαφθορά και ανικανότητα. Κι αυτό γιατί κάθε γραφειοκρατία αναπτύσσει μηχανισμούς αυτοεξυπηρέτησής της, οι οποίοι πνίγουν τον πρωταρχικό σκοπό που είναι η εξυπηρέτηση των φορολογούμενων πολιτών. Κυνική καταληκτική παραδοχή: Ο γραφειοκράτης έχει πάντα ένα πρόβλημα για κάθε λύση.

Το τελευταίο αντανακλά στη μορφή του σημερινού κράτους. Ένα κράτος πονηρό, υστερόβουλο, αδρανές, γεμάτο σκόπιμες ασάφειες, πολύ-αρμοδιότητες και πολυνομία. Η διαφθορά δεν εξαντλείται πλέον σε κάποιες στιγμιαίες πράξεις αλλά μάλλον συνιστά κοινωνική σχέση ή και κατάσταση με δομή και συνέχεια. Αυτό που τρομάζει δεν είναι τα κρούσματα διαφθοράς αυτά καθαυτά αλλά ο “συστημικός” χαρακτήρας τους.

ΙΙΙ “Εκσυγχρονισμός ίσον έργα συν διαφθορά”

Χωρίς να έχει εξαλειφθεί εντελώς, στη χώρα επεκράτησε για μεγάλα διαστήματα η άποψη –δόγμα: Εκσυγχρονισμός ίσον έργα συν διαφθορά. Η άποψη δηλαδή ότι η διαφθορά δεν είναι θέμα ηθικής, αλλά ζήτημα οικονομικής ανάπτυξης. Κι ακόμα ότι, είναι προτιμότερη η συνύπαρξη του δίδυμου “διαφθορά – ανάπτυξη” παρά του δίδυμου “διαφάνεια – στασιμότητα”.

Η καφενειο-κοινωνία αποφαινόταν  με ένα μείγμα πραγματισμού και κυνισμού ότι η διαφθορά ούτε λίγο ούτε πολύ είναι ένα δομικό, έως και δημοκρατικό, οικονομικό στοιχείο και ότι η ανάπτυξη συνεπιφέρει αναπόφευκτα και διαφθορά, ένα είδος δηλαδή side effect  της ανάπτυξης.

ΙV Ζήτημα γενικής παιδείας 

Σύμφωνα με τον Βέμπερ, έχουμε δύο ειδών ηθικής: Την “ηθική της πεποίθησης” και την “ηθική της ευθύνης”. Ο φορέας της ηθικής τής πεποίθησης εμφορείται από αρχές και αξίες τις οποίες ακολουθεί πάντα και απαραβίαστα σε κάθε πράξη του, αδιαφορώντας για τη συμβατότητα τους με την πραγματικότητα. Ο δεύτερος, ο φορέας της ηθικής της ευθύνης, πράττει αναλογιζόμενος συνεχώς τις επιπτώσεις των πράξεών του, αναγνωρίζοντας την προσωπική του ευθύνη γι’ αυτές, σε αντίθεση με την ανέξοδη εν πολλοίς συμπεριφορά των πρώτων.

Με την ίδια συλλογιστική έχουμε επίσης τον “πολιτισμό της ντροπής” και τον “πολιτισμό της ενοχής”. Ανέκαθεν, η Ελληνική κοινωνία συμμεριζόταν τον πολιτισμό της ντροπής μάλλον παρά τον πολιτισμό της ενοχής: Για εμάς τους Έλληνες μετράει περισσότερο τι λέει ο γείτονάς μας, παρά η συνείδησή μας. Να ευθύνεται, άραγε, γι’ αυτό η αιώνια παιδικότητά μας, με την αντίστοιχη αντίληψη ότι όλα επιτρέπονται, φτάνει να μη μας πιάσουν;

Υπάρχει, βεβαίως, και η γενική διαπίστωση: Η διαφθορά παραμένει ένα “λευκό έγκλημα” εξαιτίας των περιορισμένων κοινωνικών αντιδράσεων που προκαλεί: Πρόκειται για ένα έγκλημα χωρίς θύμα. Τουλάχιστον χωρίς ένα άμεσο και ρητά προσδιορισμένο θύμα, το οποίο θα είχε συμφέρον να αντιδράσει και να ζητήσει την επέμβαση της δικαιοσύνης.

Τα παραπάνω στοιχεία, σε συνδυασμό, δημιούργησαν την  περίπτωση της σύγχρονης Ελληνικής κοινωνίας. Ένα φτυάρι που στο τέλος γίνεται ένα με ό,τι φτυαρίζει: Εν χλιδή και αμεριμνησία, ανεχόμενη τη μεγάλη διαφθορά για να απολαμβάνει η ίδια τη μκροδιαφθορά και την μικροσυναλλαγή…

Τι πρέπει να γίνει;

Μία πλήρης απάντηση θα ήταν εκτενέστατη. Με άλλη ευκαιρία ίσως επανέλθω.

Η λύση τού να αναζητούμε, για τη στελέχωση του δημοσίου, έντιμους δημόσιους λειτουργούς είναι απαραίτητη. Όχι όμως και επαρκής. Η μόνιμη λύση είναι να σχεδιάσουμε θεσμούς παντός καιρού, που να θωρακίζουν την εξουσία από εγγενείς και ανθρώπινες αδυναμίες. Θεσμούς που θα επιτρέπουν στους δημόσιους λειτουργούς να νιώθουν ότι ο  λόγος: “όπου δεν μπορώ να φέρομαι ηθικά, εκεί δεν έχω καμία εξουσία”, έχει αντίκρισμα.

Αναφορές:

Το κείμενο βοηθήθηκε από παρεμφερή κείμενα των: Α.Δοξιάδη,  Θ. Λιανού, Π. Μανδραβέλη, Ν. Ξυδάκη και Χ.Τσούκα.

*Τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου  χρηματοπιστωτικού τομέα gcostoulas@gmail.com