Έμπερχαρτ Βίχενμπαχ: Ο Αυστριακός που έσωσε τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών και τον Μίμη Πλέσσα από τους Γερμανούς

Μια από τις πλέον συγκλονιστικές ιστορίες της Κατοχής είναι αυτή του Αυστριακού Έμπερχαρτ Βίχενμπαχ που υπηρετούσε στις γερμανικές δυνάμεις Κατοχής στη χώρα μας. Ο συγκεκριμένος έσωσε στη διάρκεια της Κατοχής όχι μόνο το κτίριο του Ραδιοφωνικού Σταθμού στο Ζάππειο από την ανατίναξη κατά την αποχώρηση των Γερμανών από την πρωτεύουσα αλλά και τη ζωή του Μίμη Πλέσσα και πολλών Ελλήνων τεχνικών του Σταθμού!

Ο Βίχενμπαχ στην Αθήνα

Όταν οι Γερμανοί μπήκαν στην πρωτεύουσα στα τέλη Απριλίου 1941 ο Αυστριακός Βίχενμπαχ ανέλαβε προϊστάμενος του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών. Επειδή δεν είναι πολύ γνωστό με το οπερετικό δημοψήφισμα του Μαρτίου 1938 Άνσλους (γερμ. Anschluss=ένωση, προσάρτηση), η Αυστρία έγινε επαρχία του γερμανικού Ράιχ και συνέδεσε την τύχη της με αυτήν του ναζισμού. Ο Βίχενμπαχ ήταν ένθερμος φιλέλληνας και λάτρης του ραδιοφώνου και της μουσικής.

Πώς ο Βίχενμπαχ έσωσε τον Μίμη Πλέσσα;

Όταν οι ναζί κατέλαβαν τον Ραδιοφωνικό Σταθμό αυτός στεγαζόταν εκείνη την εποχή στο Ζάππειο, ενώ οι πομποί του βρίσκονταν στο Ίλιον (τότε Νέα Λιόσια). Το οξύμωρο είναι ότι ο Σταθμός είχε αρχίσει να εκπέμπει στις 25 Μαρτίου 1938 επί Μεταξά χάρη στη συνεργασία Ελλήνων τεχνικών και Γερμανών απεσταλμένων της Telefunken!

Στο πρόγραμμα του Σταθμού περιλαμβανόταν μαθήματα γερμανικής γλώσσας και μουσική από ορχήστρα με σολίστ στο πιάνο τον 18χρονο τότε Μίμη Πλέσσα. Η εντολή των Γερμανών ήταν η ορχήστρα να παίζει μόνο ισπανικά τραγούδια καθώς ο δικτάτορας της Ισπανίας Φράνκο ήταν υποστηρικτής του Χίτλερ. Όμως οι μουσικοί έπαιζαν και απαγορευμένη αμερικάνικη μουσική…

Κάποιος τους κατέδωσε στους Γερμανούς, με αποτέλεσμα σε δέκα λεπτά να εισβάλλει στο στούντιο η Γκεστάπο και να συλλάβει τον Μίμη Πλέσσα ο οποίος αυτοβούλως παρουσιάστηκε ως διευθυντής του «συγκροτήματος», την ίδια ώρα που οι άλλοι μουσικοί φρόντισαν να εξαφανιστούν. Ο Μίμης Πλέσσας ξυλοκοπήθηκε και φυλακίστηκε. Σίγουρα θα είχε πολύ χειρότερη τύχη αν δεν παρενέβαινε ο Βίχενμπαχ που είπε ότι «αδίκως δέρνετε αυτόν τον άνθρωπο έπαιζε μεν αμερικάνικη μουσική, χωρίς να μεταδίδει μηνύματα, αυτό είναι σίγουρο, απλώς αγαπούν αυτά τα παιδιά, αυτή τη μουσική» τόνισε σε συνέντευξή του ο μεγάλος Μίμης Πλέσσας. Ο Βίχενμπαχ τον γλίτωσε, καθώς αν η κατηγορία αυτή για τον Μίμη Πλέσσα ευσταθούσε είναι βέβαιο ότι τα πράγματα θα ήταν πάρα πολύ άσχημα γι’ αυτόν…

Πώς ο Βίχενμπαχ έσωσε τους τεχνικούς του Ραδιοφωνικού Σταθμού

Ένας από τους τότε τεχνικούς του Σταθμού ο Γιάννης Βαλαώρας έκανε ένα βράδυ «παράνομη ακρόαση», καθώς άκουγε σε ένα στούντιο τον Σταθμό του Λονδίνου με απώτερο σκοπό να ενημερώσει για τα τεκταινόμενα τα μέλη της Αντίστασης. Ξαφνικά μπήκε μέσα στο στούντιο ο Βίχενμπαχ . Ο Βαλαώρας φοβήθηκε και πάγωσε αν και είχε αποσυντονίσει τον σταθμό. Ο Βίχενμπαχ έφυγε χωρίς να πει τίποτα. Σε μισή ώρα κάλεσε τον Βαλαώρα στο γραφείο του και του είπε: «Γιάννη αν αντί να ήμουν εγώ, ήταν ο Βολφ (σημ: προφανώς κάποιος άλλος άνδρας των δυνάμεων Κατοχής), θα ήσουν στη Γερμανία τώρα σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως. Σε παρακαλώ άλλη φορά μην το ξανακάνεις!». Αλλά και όταν τον Αύγουστο του 1944 ο εκφωνητής Ντίνος Τσακλόγλου μετέδωσε ένα μήνυμα εμψύχωσης του λαού, ο Βίχενμπαχ έσωσε τους Έλληνες: «Ζήτω ο ΕΛΑΣ, ζήτω το ΕΑΜ», είπε ο Τσακλόγλου και συνέχισε: «Χτυπάτε τους Γερμανούς, αποχωρούν, σε λίγο η Ελλάδα θα είναι ελεύθερη».

Οι τεχνικοί που συμμετείχαν σε αυτή την πράξη χαμήλωσαν την ένταση των ηχείων εντός της Ραδιοφωνίας εμποδίζοντας τους Γερμανούς να αντιληφθούν τι έγινε. Έτσι οι εκφωνητές πρόλαβαν να διαφύγουν. Όμως οι Γερμανοί άκουσαν από τα γραφεία τους το μήνυμα και πολύ σύντομα άντρες των SS και η Γκεστάπο περικύκλωσαν το κτίριο του Ζαππείου. Συνέλαβαν όσους Έλληνες βρίσκονταν σε αυτό και ετοιμάζονταν να τους κρεμάσουν!

Και πάλι ο Βίχενμπαχ με τον διευθυντή της Ραδιοφωνίας Ιωάννη Βουλπιώτη αυτή τη φορά, μεσολάβησαν και έσωσαν τους Έλληνες από βέβαιο θάνατο! Μαζί με τον Τσαλόγλου στη ριψοκίνδυνη αυτή ενέργεια συμμετείχαν οι Μαίρη Βεάκη και Γιάννης Αρζινός. Ο Ιωάννης Βουλπιώτης(1902-1999) δικάστηκε μεταπολεμικά ως προπαγανδιστής του εχθρού και γιατί με τη δράση του παρέσυρε μέλη αντιστασιακών οργανώσεων, όμως αθωώθηκε δύο φορές. Τη δεκαετία του 1950 ενεπλάκη στο σκάνδαλο SIEMENS και φυλακίστηκε.

Ο Βίχενμπαχ σώζει το κτίριο του Ραδιοφωνικού Σταθμού στο Ζάππειο και περιορίζει τις ζημιές στον πομπό!

Λίγο πριν οι Γερμανοί αποχωρήσουν από την Αθήνα αποφάσισαν να καταστρέψουν το κτίριο του Ραδιοφωνικού Σταθμού στο Ζάππειο και τον πομπό στα, τότε, Νέα Λιόσια. Ο Βίχενμπαχ τους παρέδωσε τα σχέδια του σταθμού. Αντιγράφουμε από το επετειακό τεύχος της «Ραδιοτηλεόρασης» του Οκτωβρίου 2018: «Λίγο πριν αποχωρήσουν παγιδεύουν με εκρηκτικά το κτίριο του πομπού και τους ιστούς της κεραίας του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών. Όμως ο φιλέλληνας Αυστριακός προϊστάμενος της Ραδιοφωνίας Έβερχαρντ Βίχενμπαχ που είχαν ορίσει οι ίδιοι οι Γερμανοί, προδίδει το μυστικό των Ναζί στους Έλληνες τεχνικούς οι οποίοι με κίνδυνο της ζωής τους καταφέρνουν να απενεργοποιήσουν τα εκρηκτικά και να σώσουν από πλήρη καταστροφή τον πομπό και το κτίριο.Έτσι ο εκρηκτικός μηχανισμός στο Ζάππειο εξουδετερώνεται και δεν γίνεται καμία ζημιά. Ο πομπός των Λιοσίων γλιτώνει από την πλήρη καταστροφή όμως σοβαρές ζημιές υφίσταται ο ένας ιστός της κεραίας στα Λιόσια και στις 13 Οκτωβρίου 1944 η εκπομπή σταματά»…

Συγκεκριμένα ο ανατολικός ιστός έπεσε εντελώς, ενώ ο δυτικός ιστός αναπήδησε από το βάθρο του και «έκατσε» δύο μέτρα πιο δίπλα (Νικόλαος Φουντούλης, προϊστάμενος των τεχνικών υπηρεσιών).

Από τις 14 Οκτωβρίου 1944 που λειτούργησε και πάλι το Ηλεκτρικό Εργοστάσιο άρχισε να εκπέμπει ξανά ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών με χρήση μικρού πομπού Telefunken 500 watt περίπου, της Ελληνικής Αεροπορίας, που ήταν κρυμμένος στα υπόγεια των Εργαστηρίων Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Σόλωνος και Χαριλάου Τρικούπη) και μεταφέρθηκε στο Ζάππειο όταν έφυγαν οι Γερμανοί. Χάρη σε αυτό τον πομπό μεταδόθηκε από το ραδιόφωνο ο ιστορικός λόγος του Γεωργίου Παπανδρέου για την απελευθέρωση στις 18 Οκτωβρίου 1944. Στις 20 Οκτωβρίου 1944 ξαναλειτούργησε ο πομπός των Νέων Λιοσίων και ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών παρά τις δυσκολίες λειτούργησε ξανά!

Η ανταπόδοση των Ελλήνων στον Βίχενμπαχ

Στο μεταξύ οι Γερμανοί καταδίκασαν τον Βίχενμπαχ σε θάνατο. Οι Έλληνες τεχνικοί τον έκρυψαν για καιρό στο υπόγειο ενός σπιτιού στο Κουκάκι, όπου του πήγαιναν φαγητό. Κάποια στιγμή τον φυγάδευσαν στα χωριά της Πάρνηθας. Τελικά ο Βίχενμπαχ αιχμαλωτίστηκε από τους Βρετανούς και στάλθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Αφρική ως εχθρός των Συμμάχων.

Τον Μάιο του 1945 ο τεχνικός του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών Γιάννης Βαλαώρας τον οποίο είχε σώσει όπως αναφέραμε ο Βίχενμπαχ πηγαίνοντας σε ένα συσσίτιο στο Πολυτεχνείο συνάντησε τον ρακένδυτο Βίχενμπαχ που είχε αφεθεί ελεύθερος και επέστρεψε στην Αθήνα μετά τη λήξη του πολέμου.Έμενε στη γερμανική εκκλησία στην οδό Σίνα και τον βοηθούσε ο Γερμανός εφημέριος του ναού. Ο Βαλαώρας, αφού έδωσε κάποια τρόφιμα στον Αυστριακό, ενημέρωσε τους συναδέλφους του ότι είδε τον Βίχενμπαχ.

Τελικά ο φιλέλληνας Αυστριακός προσλήφθηκε ως τεχνικός στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (Ε.Ι.Ρ.) που από το 1945 διαδέχθηκε τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών. Ασχολήθηκε κυρίως με τις ηχογραφήσεις της ορχήστρας του Ε.Ι.Ρ.

Μπρούνο Σανιτά (Bruno Sanita): ο Ιταλός που βοήθησε τον Βίχενμπαχ στην αποτροπή της ανατίναξης του ΡΣΑ

Φαίνεται όμως ότι δεν ήταν μόνο ο Έμπερχαρτ Βίχενμπαχ που συνέβαλε τα μέγιστα στη μη ανατίναξη του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών το 1944 αλλά και ένας Ιταλός ο Μπρούνο Σανιτά. Δύο άνθρωποι του ραδιοφώνου, ο Γιώργος Ι. Αλλαμανής και ο Γιώργος Μητρόπουλος αναφέρουν:

«Τον Οκτώβριο του 1944 ο Σανιτά και ιδίως ο Αυστριακός Βίνχενμπαχ οι οποίοι υπηρετούσαν στον κατοχικό σταθμό της Αθήνας ειδοποίησαν Έλληνες τεχνικούς ότι οι υποχωρούντες Γερμανοί έβαλαν εκρηκτικά στους ραδιοθαλάμους στο Ζάππειο και στις κεραίες εκπομπής στα Νέα Λιόσια. Οι ίδιοι αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στη δολιοφθορά και κρύφτηκαν. Μια κεραία ανατινάχτηκε αλλά απετράπη η ολική καταστροφή. Παρέμειναν στην Ελλάδα και τιμής ένεκεν προσελήφθησαν στο Ε.Ι.Ρ. όπου και σταδιοδρόμησαν» (Γιώργος Ι. Αλλαμανής, «Στον καιρό της Λιλιπούπολης», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΠΟΣ, 2022.

Και ο Γιώργος Μητρόπουλος: «Κάπως έτσι βρέθηκα το Γενάρη του ’75 μαθητευόμενος μάγος ηχοληψίας στο στούντιο Β με βασικούς ηχολήπτες τον Ιταλό Μπρούνο Σανιτά και τον Γερμαχό Βίχενμπαχ. Δυο φαντάροι των κατοχικών δυνάμεων που όταν έφευγαν από την Αθήνα το ’44 τους έδωσαν τα εκρηκτικά με την εντολή να ανατινάξουν τις εγκαταστάσεις του ΕΙΡ στο Ζάππειο. Παρέβησαν την εντολή και τεχνικοί της ραδιοφωνίας τους έκρυψαν και η Πολιτεία τους διόρισε αργότερα μόνιμους ηχολήπτες στη Ραδιοφωνία. Τα πρόσωπα ήταν ηρωικά και σπουδαία αλλά η ηχοληψία δεν είχε για μένα κανένα ενδιαφέρον».

Σε ποια ταινία συμμετείχε ο Eberhard Winchenbach

Ο Βίχενμπαχ συμμετείχε το 1958 στην ταινία «Μια Ζωή την Έχουμε» του Γιώργου Τζαβέλλα, μία από τις σπουδαιότερες του ελληνικού κινηματογράφου με τον μεγάλο Δημήτρη Χορν και την Υβόν Σανσόν (Φωτεινή Σαπουντζάκη, 1925-2003). Υποδύθηκε έναν Γερμανό επιχειρηματία τον Hengelmann. Στην ίδια ταινία εμφανιζόταν στον ρόλο του καφετζή ο αξέχαστος Κώστας Γκουσγκούνης με μαλλιά τότε! (Πηγές: Άγγελος Ρούβας-Χρήστος Σταθακόπουλος, «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ», Βικιπαίδεια)

Επίλογος

Αυτή ήταν η ιστορία του Αυστριακού Eberhard Winchenbach (1913;-1978;). Οι ναζί σκότωσαν χιλιάδες Ελληνίδες και Έλληνες, προκάλεσαν ανυπολόγιστες καταστροφές. Ακόμα και όταν αποχωρούσαν δεν δίστασαν να φέρουν τον όλεθρο. Ανάλογη ενέργεια με αυτή στον ΡΣΑ επιχείρησαν και στο φράγμα του Μαραθώνα, η οποία αποτράπηκε. Αντίθετα, ανατίναξαν τη διώρυγα της Κορίνθου και την έφραξαν με 500.000 κυβικά μέτρα χώμα και σιδηροδρομικά βαγόνια! Η διώρυγα λειτούργησε πάλι το 1949,χάρη σε αμερικανική στήριξη και βοήθεια… Ο Βίχενμπαχ, ο Σανιτά και σίγουρα κάποιοι άλλοι ήταν φωτεινά παραδείγματα που ξεχώριζαν στο έρεβος και τον ζόφο του ναζισμού και του φασισμού.

Πηγές: Ντοκιμαντέρ της ΜΗΧΑΝΗΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ για την ΕΡΤ
Επετειακό τεύχος «Ραδιοτηλεόρασης», Οκτώβριος 2018