Ενα αισιόδοξο μήνυμα για το εμβόλιο του κορωνοϊού

Πρώτα να αναφέρω το συμπέρασμα που ενδιαφέρει όλους: εμβόλιο για κορωνοϊό θα έχουμε έπειτα από ένα χρόνο, αν όλα πάνε καλά. Δηλαδή η κοινωνία και η οικονομία πρέπει να ξαναρχίσουν να λειτουργούν μεσούσης της επιδημίας, χωρίς τη βοήθεια ενός εμβολίου.

Με κίνδυνο να υπεραπλουστεύσω, και για δική μου χρήση, χωρίζω τα εμβόλια σε τρεις κατηγορίες, που δεν περιγράφονται στα κλασικά επιστημονικά βιβλία:
1. Εδώ και τώρα το θέλω.
2. Ούτε ξέρω αν υπάρχει (ούτε με νοιάζει).
3. Δεν το κάνω (ακούω τους «πυροβολημένους» ανεύθυνους και δεν κάνω εμβόλιο).

Αυτές είναι ρευστές κατηγορίες, παράδειγμα τα εμβόλια για κορωνοϊούς. Αν και γνωρίζαμε αρκετούς κορωνοϊούς, μερικούς ήπιους, μερικούς μεγάλους δολοφόνους, ελάχιστοι ενδιαφέρονταν για εμβόλια. Ενας λόγος ήταν ότι ο ιος-δολοφόνος SARS (κατηγορία εμβολίου 1) που προκάλεσε επιδημία το 2002-2004 και σκότωσε περίπου 8.000 άτομα, δεν εμφανίστηκε ξανά στον άνθρωπο, και έτσι εφησυχάσαμε. Σήμερα, τα εμβόλια για κορωνοϊούς πέρασαν τάχιστα από την κατηγορία 2 Δεν-με-νοιάζει στην κατηγορία 1 Το-θέλω-τώρα.

Η στενάχωρη σκέψη που κάνω, είναι ότι σε μερικά χρόνια, εάν υπάρχουν εμβόλια κορωνοϊού, όπως υπάρχουν και πολλά άλλα που δεν κάνουμε με συνέπεια (γρίπη, πνευμονιόκοκκος κ.λπ. κ.λπ.) αυτά τα εμβόλια μπορεί να πέσουν στην κατηγορία 3 Δεν-το-κάνω.

Η μοντέρνα ζωή και οι ανέσεις που όλοι νοσταλγούμε κλεισμένοι στα σπίτια μας είναι απόρροια της βελτίωσης της δημόσιας υγείας. Τα εμβόλια έχουν τεράστιο κομμάτι από το βάρος της στήριξης του σημερινού τρόπου ζωής με γρήγορες επικοινωνίες, ταξίδια και παγκοσμιοποίηση. Αλλες πρακτικές, όπως το καθαρό πόσιμο νερό και η καθαριότητα, γενικά έπαιξαν σημαντικό ρόλο, αλλά τα εμβόλια περιόρισαν για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας τις επιπτώσεις των επιδημιών, ώστε ολοένα και περισσότερο αποκτήσαμε τη λάθος σιγουριά ότι οι καταστροφικές πανδημίες του παρελθόντος δεν θα ξανάρθουν. Αυτή η αντίληψη τελείωσε με τη σημερινή καινούργια πανδημία, την πιο καταστροφική από την εποχή της ισπανικής γρίπης του 1917-1920. Μπορώ να πω με σιγουριά ότι υπάρχουν άπειροι ιοί στο μέλλον μας. Ο κορωνοϊός πρέπει και να χρησιμεύσει σαν καμπανάκι για να αντιληφθούμε τη συνεχή ανάγκη για την έρευνα, την παραγωγή και ιδιαίτερα την καλύτερη χρησιμοποίηση παλιών και καινούργιων εμβολίων.

Πριν από τα εμβόλια οι ανθρώπινες κοινωνίες βασίζονταν στην (πρόσφατα διάσημη) «ανοσία αγέλης» και στην κοινωνική απόσταση. Δεν είναι τυχαίο ότι η Αφρική δεν κατάφερε να έχει μεγάλες πόλεις μέχρι πρόσφατα· ήταν αδύνατον να νικήσουν τις πολλαπλές επιδημίες και έτσι ζούσαν σε μικρές ομάδες. Οι μεγάλες πόλεις δημιουργήθηκαν σε πιο εύκρατα κλίματα και από πληθυσμούς που πέρασαν φυσική επιλογή και είχαν ανοσία αγέλης. Αλλά ήταν πάντα δύσκολο να διατηρηθεί ο πληθυσμός των πόλεων. Η Βαβυλώνα των Ελαμιτών και το Λονδίνο του 18ου αιώνα είχαν παρόμοια προβλήματα θνησιμότητας και ο πληθυσμός τους έπρεπε να αναπληρώνεται από την ύπαιθρο. Οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες της κλασικής εποχής δεν ζούσαν στο άστυ, ήταν διασκορπισμένοι σε όλη την Αττική ή τη Λακεδαιμονία. Εφάρμοζαν την απαραίτητη κοινωνική απόσταση. Οταν οι Αθηναίοι χρειάστηκε να κλειστούν στα τείχη τους κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, το πλήρωσαν με επιδημία που τους αποδεκάτισε. Αυτό ήταν κατά τη γνώμη μου ένα κύριο πρόβλημα που αντιμετώπισαν οι πολιτισμοί των πόλεων, δηλαδή νέες επιδημίες από ιούς ή μικρόβια που δεν καλύπτονταν από την ανοσία αγέλης του συγκεκριμένου πληθυσμού. Οταν ερχόταν μια πραγματικά νέα επιδημία, έφερνε καταστροφή. Αυτό ίσως έφερε την εγκατάλειψη των παλατιών της Κνωσού και των Μυκηνών, και σίγουρα κατέστρεψε την αυτοκρατορία των Αζτέκων. Το άνοιγμα του Δρόμου του Μεταξιού την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έφερε στη Μεσόγειο νέες ασιατικές επιδημίες, που άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας.

Αναφέροντας μόνο μερικά εμβόλια εναντίον ιών, σήμερα έχουμε εμβόλια για ευλογιά, ηπατίτιδες, ιλαρά, ερυθρά, πολιομυελίτιδα, παπιλώματα, έρπητα ζωστήρα και πολλά άλλα. Οι νέες τεχνικές της βιοτεχνολογίας για την ανακάλυψη και παραγωγή φαρμάκων και εμβολίων έχουν ήδη δώσει ένα τεράστιο οπλοστάσιο στην ανθρωπότητα. Τα αποτελέσματα είναι ορατά σε όσους θέλουν να τα δουν, και είμαστε ακόμη στην αρχή.

Για ιούς που αποδείχθηκαν δύσκολοι για την παραγωγή εμβολίου, όπως ο ιός του AIDS ή της ηπατίτιδας C, υπάρχουν σήμερα φάρμακα που θεραπεύουν ριζικά ή βελτιώνουν τη ζωή των μολυσμένων. Αυτό δεν αναιρεί το βασικό συμπέρασμα ότι ο μοντέρνος τρόπος ζωής στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στα εμβόλια, και αυτό είναι και το συμπέρασμα που μας θυμίζει ο κορωνοϊός.

Αλλά πρέπει να αναλογιστούμε ότι τα εμβόλια δεν γίνονται μόνα τους, κάποιοι πρέπει να πληρώνονται για χρόνια για να τα φτιάξουν και να τα δοκιμάσουν. Χρειάζονται πειράματα σε ανθρώπους, που είναι, κατ’ ανάγκην, αργά και προσεκτικά. Αν αποδείξουμε, οι γιατροί, έπειτα από χρονοβόρα και ακριβά πειράματα σε εθελοντές ότι ένα εμβόλιο δουλεύει, πρέπει κατόπιν να πειστούν κάποιοι (κυβερνήσεις, εταιρείες) με οικονομικά επιχειρήματα να το παραγάγουν και πρέπει να πειστούν και οι κοινωνίες να το εφαρμόσουν.

Εγώ παραμένω αισιόδοξος για την πορεία της επιστήμης και για τη δυνατότητά της να δώσει λύσεις για την παρούσα επιδημία· πιο αισιόδοξος δεν γίνεται. Δουλεύω για τριάντα πέντε χρόνια για εμβόλιο του AIDS και ακόμη δεν έχουμε την τελική λύση, που θα έρθει. Αλλά, επειδή δώσαμε στον ιό του AIDS τον προσήκοντα σεβασμό, χρόνο και χρήμα, δεν πεθαίνουν πια τόσο πολλοί από AIDS, επειδή ακριβώς βγήκαν θαυμαστές θεραπείες που το έκαναν χρόνιο νόσημα. Ετσι, πολλοί δεν ενδιαφέρεστε πια για το AIDS και στρέψατε την προσοχή σας στα νεότερα, άγνωστα κορωνο-θηρία που μόλις μπήκαν στην αρένα.

Για πολλούς ιούς όπως ο κορωνοϊός, που έχουν RNA σαν γενετικό υλικό, υπάρχει δυσκολία για παραγωγή εμβολίων. Ενας από τους κύριους λόγους είναι η μεταβλητότητα του ιού, οι μεταλλάξεις του γενετικού του RNA. Επίσης, όλοι οι «επιτυχημένοι» ιοί που προκαλούν επιδημίες, έχουν βρει πρόσθετους τρόπους να ξεγελούν ή να εξουδετερώνουν το ανοσολογικό σύστημα. Οι νέες μας τεχνολογίες υποδεικνύουν όλο και πιο εξειδικευμένες λύσεις που αντιμετωπίζουν αυτά τα προβλήματα.

Το αισιόδοξο μήνυμα είναι, ότι με τις καινούργιες τεχνολογίες θα κάνουμε γρήγορα βήματα για εμβόλιο εναντίον του κορωνοϊού, αλλά και αν ακόμη υποθέσουμε ότι αυτό θα αργήσει, άλλες τεχνολογίες για φάρμακα και ανοσοθεραπείες θα βοηθήσουν στην τελική νίκη κατά του ιού ή, τουλάχιστον, στον ουσιαστικό περιορισμό της επιδημίας.

* Ο κ. Γιώργος Παυλάκης είναι γιατρός-ερευνητής, NCI-USA.