Eνα σπάνιο αρχαιολογικό παλίμψηστο στις Κουκουναριές της Πάρου

Στον δυτικό μυχό του κόλπου της Νάουσας στη βόρεια Πάρο, κοντά στις διάσημες Κολυμπήθρες, υψώνεται ο λόφος των Κουκουναριών. Σε θέση στρατηγικής σημασίας βρίσκεται μια από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες ακροπόλεις στο Αιγαίο, με ευρήματα κατοίκησης από την ύστερη νεολιθική έως την πρώιμη αρχαϊκή περίοδο. Μια σπάνια περίπτωση αρχαιολογικού παλίμψηστου, που διατηρεί εννέα επάλληλα στρώματα κατοίκησης σε βαθμιδωτή διάταξη.

Για τον ανασκαφέα και επίτιμο έφορο Αρχαιοτήτων, Δημήτρη Σκιλάρντι, η ακρόπολη στις Κουκουναριές, όπως λέει στην «Κ», «είναι ένα μεγάλο εθνικό κεφάλαιο και ίσως από τις πιο σπουδαίες θέσεις στο Αιγαίο». Τα 1.500 κιβώτια με κινητά ευρήματα κρύβουν ιστορίες αιώνων. Από την 5η χιλιετία π.Χ. έως την εποχή του λυρικού ποιητή της Πάρου, του Αρχιλόχου, τον 7ο αιώνα π.Χ., με οικισμούς που άνθησαν και έσβησαν στον λόφο. Ο χαλινός αλόγου που βρέθηκε στην κορυφή της ακροπόλεως θυμίζει ευρήματα που έχουμε σε μεγάλες μυκηναϊκές ακροπόλεις, όπως στις Μυκήνες, στη Μιδέα και στον Ορχομενό, ενώ το εντυπωσιακό μαρμάρινο ειδώλιο (3200-2700 π.Χ.) καθρεφτίζει τη δραστηριότητα των φημισμένων εργαστηρίων της Πάρου.

Σε θέση στρατηγικής σημασίας βρίσκεται μία από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες ακροπόλεις στο Αιγαίο.

«Ολα ξεκίνησαν το 1973 ως επιφανειακή έρευνα στην Παροικιά και στις Κουκουναριές, και τρία χρόνια αργότερα στράφηκε στις Κουκουναριές γιατί υπήρχαν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που μας προκάλεσαν ενδιαφέρον. Η χρονική συνέχεια που φαινόταν να υπάρχει και ταυτόχρονα όστρακα τα οποία έδειχναν να συνδέονταν με τους λεγόμενους σκοτεινούς χρόνους. Μια πολύπλοκη περίοδος της ελληνικής ιστορίας που ξεκινάει από τον 12ο αιώνα π.Χ. και φτάνει έως το 900 π.Χ.». Οι ανασκαφές σταμάτησαν το 1992, όχι με τη δική του θέληση. Ομως την τελευταία πενταετία με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Λεβέντη επανεξετάζεται το υλικό και η μελέτη του συνεχίζεται με ταχύτατους ρυθμούς.

Στον πρώτο τόμο «Κουκουναριές Πάρου. Οι ανασκαφές και η ιστορία της πανάρχαιης ακρόπολης του Αιγαίου», που εκδόθηκε από τις Ανασκαφές Πάρου – Κέντρο Ιστορικών και Αρχαιολογικών Σπουδών (ακολουθούν άλλοι δύο), αναδεικνύεται η σημασία της ανασκαφής που διενήργησε ο κ. Σκιλάρντι υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Παρακολουθούμε μια μετάλλαξη, λέει στην «Κ», «πώς μια αγροτική κοινωνία μεταβλήθηκε τον 12ο αι. π.Χ. σε μια μυκηναϊκή, με εμπορικές επιδιώξεις, ένα πλουσιότατο ηγεμονικό συγκρότημα. Ηταν ένα οχυρό. Και βλέπουμε πώς τον 10ο αι. π.Χ. και γύρω στο 900 π.Χ. στην ίδια θέση, εκεί όπου υπήρχε το ηγεμονικό συγκρότημα, δημιουργήθηκε μέγαρο αψιδωτού σχήματος όπου διέμενε ο αρχηγός του οικισμού.

Κινητό εύρήμα από τις ανασκαφές.

Ο λόφος μετατρέπεται σε οικιστικό σύνολο που ανανεώνεται περίπου κάθε 100 χρόνια. Τον 8ο αι. π.Χ. έχουμε έναν πολύ σπουδαίο οικισμό που αποτελείται από παραλληλόγραμμες κατοικίες οι οποίες καταλάμβαναν πάλι τα ερείπια των αρχαιοτέρων στρωμάτων. Σπίτια που συνδέονται με αριστοκρατικές οικογένειες της Πάρου. Καταστράφηκαν από σεισμό γύρω στο 700 π.Χ., αλλά αμέσως μετά, στην περίοδο που αρχίζει να εξαπλώνεται η ιδέα της δημιουργίας των αρχαίων πόλεων, στα νότια πρανή του λόφου δημιουργείται νέος οικισμός, ο οποίος είναι αρχαϊκός». Τα σπίτια συγκεντρώνονται γύρω από τον ναό της Αθηνάς κι συστήνουν μια πόλη, με αγορά και Πρυτανείο. Σφραγίσματα του 4ου αι. π.Χ., που βρέθηκαν εκεί, δείχνουν ότι ο χώρος παρέμεινε ενεργός μέχρι τον 3ο αι. π.Χ.

Το 1992 εγκρίθηκε από το ΚΑΣ η δημιουργία μουσείου σε σχέδια του αρχιτέκτονα της Αρχαιολογικής Εταιρείας Σπ. Κοκκολιάδη. Δεν έγινε ποτέ. «Σήμερα με χρήματα του Ιδρύματος Λεβέντη έχει συνταχθεί μελέτη για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου, η οποία βρίσκεται εδώ και ένα χρόνο στο υπουργείο Πολιτισμού περιμένοντας την έγκριση του ΚΑΣ. Ακολουθεί δεύτερη μελέτη τον Σεπτέμβριο». Το όραμα του κ. Σκιλάρντι είναι να αναδειχθούν οι Κουκουναριές Πάρου και η οικολογική σημασία του αρχαιολογικού χώρου. Επίσης να δημιουργηθεί (το έχει προτείνει) ένας άξονας πολιτιστικής περιήγησης ο οποίος θα ξεκινάει από τη βόρεια Πάρο συμπεριλαμβάνοντας όλους τους αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής και τις θέσεις, φτιάχνοντας ένα ωραίο αφήγημα για τη διαχρονικότητα του νησιού.