Ένα ταξίδι – Τρεις ημερομηνίες

Ρόδος 64 π.Χ. 14 του μηνός  Θεσμοφορίου ( μέσα Οκτωβρίου)

Το τεράστιο και πανέμορφο λιμάνι της Πελαγίας νήσου, σφύζει και σήμερα από ζωή. Πρωί – πρωί εκατοντάδες άνθρωποι συνωθούνται στους ευρύχωρους χώρους και δρόμους , ένα πολύβουο μελίσσι.

Έμποροι, μαγαζάτορες, καπεταναίοι, ναυτικοί, μεσίτες, τραπεζίτες, ασφαλιστές, αργυραμοιβοί, χαμάληδες, πόρνες, ζητιάνοι,όλοι μαζί ανακατεμένοι να μιλάνε και να φωνάζουν σε διάφορες γλώσσες-κυρίως όμως- Ελληνικά.

Ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος, ο σπουδαίος πολεοδόμος της κλασικής εποχής, εκτός από τη λαμπρή πόλη που σχεδίασε, φρόντισε ιδιαίτερα και το λιμάνι της, Μοναδικό. Το λιμάνι, ένα από τα δύο-τρία επιφανή της Ανατολικής Μεσογείου, τα οποία καλύπτουν όλο το εμπόριο με τον υπόλοιπο κόσμο, γεμίζει με χρήματα και πλούτη τους κατοίκους του νησιού.

Ο Κλεισίμαχος, ο καπετάνιος της μεγάλης ολκάδος (εμπορικό πλοίο) με μήκος να ξεπερνά τα 150 πόδια και να μπορεί να μεταφέρει εμπορεύματα βάρους πάνω από 12.000 τάλαντα, είναι έτοιμος για ένα ακόμα ταξίδι. Το συνηθισμένο δρομολόγιό του είναι από τη Ρόδο στην Όστια, το λιμάνι της Ρώμης. Η διάρκεια του ταξιδιού είναι 15-20 μέρες, ανάλογα με τον καιρό που συναντά. Δύσκολο ταξίδι, με πολλούς κινδύνους, αλλά καλά κέρδη.

Τον τελευταίο όμως χρόνο υπάρχουν και ευχάριστα νέα. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος ενός ταξιδιού, αυτός της πειρατείας, σχεδόν δεν υπάρχει πλέον. Πριν τρία χρόνια, ο Δήμαρχος της Ρώμης Γαβίνιος, εισήγαγε προς ψήφιση νόμο για την καταπολέμηση της πειρατείας. Εγκρίθηκε με πλειοψηφία ευρεία, και έτσι ο Γαβίνειος Νόμος έδωσε απεριόριστα δικαιώματα  στον Ύπατο  Γναίο Πομπήιο, ο οποίος, μέσα σε τρεις μόνο μήνες, κατάφερε να πατάξει την πειρατεία. Έτσι, ο μόνος πλέον σοβαρός κίνδυνος, είναι η ίδια η θάλασσα. Αυτή η αδάμαστη ερωμένη.

Τα εμπορεύματα που θα μεταφέρει είναι διάφορα χάλκινα αγάλματα, μαρμάρινα γλυπτά, αμφορείς, πολυτελή υφάσματα, ροδίτικα κρασιά και άλλα.  Ο Κλεισίμαχος, πολύπειρος καπετάνιος, έχει πολύ δουλειά, καθώς οι Ρωμαίοι δεν ασχολούνται ιδιαίτερα με τη θάλασσα. Τους ενδιαφέρει να έχουν μεταγωγικά πλοία για να μεταφέρουν τις τρομερές λεγεώνες τους και να σταθεροποιούν την κυριαρχία τους. Αυτό έχει σαν συνέπεια, όλο το εμπόριο και τις θαλάσσιες μεταφορές να τα ασκούν οι Έλληνες, οι Φοίνικες και οι Καρχηδόνιοι. Ο προορισμός, η Ρώμη, έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις, καθώς ο πλούτος όλο και συσσωρεύεται στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, μετά από συνεχείς κατακτήσεις.

Το σκαρί του σκάφους είναι γερό, φτειαγμένο από ξύλο φτελιάς, με πανύψηλο κατάρτι από κέδρο Φοινίκης, πανιά χοντρά και κρουστά από την Αίγυπτο, χάλκινα καρφιά από την  Κύπρο και το κύτος στρωμένο με φύλλα μολύβδου. Το πλήρωμα του αποτελείται από 8 άντρες, 4 Έλληνες, 2 Φοίνικες και 2 Αιγύπτιους, όλοι παλιοί και έμπειροι ναυτικοί. Βιάζεται να φορτώσει και να φύγει, γιατί  μπήκε ήδη ο μήνας Θεσμοφόριος ( 23 Σεπτεμβρίου- 22 Οκτωβρίου) και οι καιρικές μεταβολές είναι συχνές. Εξ άλλου, αυτό θα είναι και το τελευταίο ταξίδι γι’ αυτό το χρόνο. Ο φίλος του ο Γύλιπος, οιωνοσκόπος και μετεωρολόγος “είδε” απότομες αλλαγές του καιρού και τον έχει προειδοποιήσει να αποχωρήσει το συντομότερο. Ακόμα μια- δυό μέρες και θα φύγει αφού φτάσουν οι προμήθειες για το πλήρωμα . Ψωμί, λάδι, κρασί, χοιρινό παστό και πολύ νερό. Ψάρια είναι εξασφαλισμένα, καθώς ψαρεύουν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.

Την εποχή αυτή, έχει να αντιμετωπίσει δύο βασανιστικούς ανέμους. Ο πρώτος είναι ο Λίβας, νοτιοδυτικός που φουσκώνει τη θάλασσα περίεργα με υπόγειους και ακαθόριστους κυματισμούς. Υγρός, ζεστός άνεμος με πολλές πιθανότητες σφοδρών καταιγίδων. Όμως, κατά κάποιο τρόπο, βοηθάει να φτάσει εγκαίρως στην Όστια. Ο άλλος, ο Σκίρωνας, βορειοδυτικός, είναι κρύος, βροχερός και σε σπρώχνει προς τα πίσω.

Έτσι, στις 16 του μήνα, ξεκινά για ακόμα ένα ταξίδι με τα πολύτιμα εμπορεύματα. Έχουν περάσει ήδη τρεις μέρες με καλό καιρό και χωρίς άλλα προβλήματα. Όμως, εκείνο το αφέγγαρο βράδυ της τέταρτης μέρας, η θάλασσα αρχίζει να φουσκώνει, ο αέρας να δυναμώνει και μια ψιλή βροχή αρχίζει να χτυπάει πλήρωμα και πλοίο. Ο Κλεισίμαχος, γρήγορα καταλαβαίνει ότι η θύελλα βρίσκεται κοντά. Ο Λίβας είναι ύπουλος. Δίνει οδηγίες να μαζέψουν το μεγάλο πανί και να στρέψουν την πλώρη βόρεια. Η αντάρα δεν αργεί, Σε λίγο, αέρας και βροχή δέρνουν αλύπητα όλους και όλα. Φωνές, βρισιές, φασαρία, πανικός όλα μαζί συνθέτουν σκηνικό τρόμου. Τεράστια κύματα κάνουν το βαρύ πλοίο καρυδότσουφλο και σε λίγο αναποδογυρίζει, παίρνοντας στο βυθό τα πάντα. Αύτανδρο.

Χάνονται πολύ κοντά σε ένα νησάκι βορειοδυτικά της Κρήτης.

Αντικύθηρα, 1.900 μ.Χ., Μ.Τρίτη, 4 Απριλίου

Το γερό Συμιακό σκαρί που γύρευε σφουγγάρια στα νερά της Τούνεζι (Τυνησίας), έφθασε πριν λίγες μέρες, μαζί με άλλο ένα σπογγαλιευτικό, στο μικρό λιμάνι του νησιού. Είχε περάσει 10 εφιαλτικές  ώρες, μέσα σε καταιγίδα, πριν προλάβει να στρίψει ανατολικά για να αράξει στο δικό του λιμάνι στη Σύμη και έτσι αναγκάστηκε να καταφύγει στο πλησιέστερο υπήνεμο μέρος.

Σήμερα ο καιρός είναι μπουνάτσα και οι συνθήκες ιδανικές για ένα βούτηγμα στα βαθιά νερά του νησιού. Σφουγγάρια μπορεί να μη βρουν, θαλασσινά και όστρακα όμως σίγουρα θα πρέπει, μιας και οι μέρες το καλούν για να καλύψουν τις ανάγκες της νηστείας. Ο Δημήτρης (Κοντός) και ο Ηλίας (Λυκοπάντης) φορούν τα σκάφανδρα με τα ορειχάλκινα κράνη και πέφτουν στο νερό.

Πρώτος ο Ηλίας βλέπει πράγματα που δεν είχε ξαναδεί, τόσο πολλά και συγκεντρωμένα. Σπασμένα πιθάρια, αμφορείς, κασέλες, στραβόξυλα από κύτος καραβιού, όλα ανάκατα μέσα σε όγκους λάσπης. Μέτρα βάθους περίπου 45. Με συναισθήματα αγωνίας, απορίας, κρυφού φόβου και θαυμασμού, ανεβαίνει σιγά-σιγά για να πει στον καπετάνιο του τι είδε. Ο Δημήτρης αντιλαμβάνεται από την περιγραφή του Ηλία ότι κάτι σοβαρό βρίσκεται στο βυθό και κατεβαίνει. Γρήγορα βλέπει μέσα από τα διάφανα νερά να ξεδιπλώνεται μπροστά του ένας θησαυρός αντικειμένων, ο οποίος για πάρα πολλά χρόνια βρίσκεται εκεί θαμμένος. Ψύχραιμα, πιάνει στα χέρια του ένα μπρούτζινο χέρι από άγαλμα και αναδύεται με συγκίνηση, Ήταν η αρχή της ανακάλυψης του επονομαζόμενου πλέον, συγκλονιστικού, ναυαγίου των Αντικυθήρων.

Έτσι, από τον Νοέμβριο του 1900 μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 1901 το Υπουργείο Παιδείας μαζί με το Βασιλικό Πολεμικό Ναυτικό, ανέσυραν αρκετά ευρήματα, τα οποία απέστειλαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στην Αθήνα. Μετά από, περίπου, 2000 χρόνια…

Αθήνα, 17 Μαΐου 1902

Ένας σπουδαίος επιστήμονας της εποχής αυτής, ήταν ο Βαλέριος Στάης. Γεννήθηκε στα Κύθηρα (1857), σπούδασε Ιατρική και Αρχαιολογία, πέρασε από διάφορα αρχαιολογικά μουσεία και τέλος διορίσθηκε Διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Στις 17 Μαΐου του 1902, μια ηλιόλουστη Αθηναϊκή μέρα, περιεργαζόμενος διάφορα ευρήματα από την ανασκαφή του ναυαγίου των Αντικυθήρων, εντόπισε κάτι το οποίο του φάνηκε ιδιαίτερα ενδιαφέρον, κυρίως λόγω της ύπαρξης γραναζιών. Το περιεργάσθηκε διεξοδικά, το καθάρισε όσο μπορούσε και κατάλαβε ότι έκρυβε κάτι πολύ σημαντικό. Ήταν ο περίφημος Μηχανισμός των Αντικυθήρων. Και από εκεί αρχίζει η περιπέτεια, που λίγο-πολύ όλοι – τουλάχιστον οι Κυθήριοι- γνωρίζουν.

Και το ταξίδι συνεχίζεται…

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Δύο υπήρξαν οι αφορμές για να γράψω αυτό το άρθρο. Η πρώτη, η επιθυμία μου να ζήσω, έστω και φανταστικά, λίγο από εκείνη τη συναρπαστική εποχή. Κάτι σαν σενάριο ταινίας. Η δεύτερη-και κυριότερη- να καταδείξω στους φίλους αναγνώστες (με τις ελάχιστες γνώσεις που διαθέτω), ότι ο μηχανισμός των Αντικυθήρων δεν είναι ούτε δημιούργημα εξωγήινων όντων, ούτε εξωπραγματικός για την εποχή του. Αυτό δηλαδή που θαυμάζουν όλοι, ειδικοί και μη, επιστήμονες και απλοί άνθρωποι, δεν έγινε ξαφνικά από κάποιον υπερεπιστήμονα , αλλά ήταν αποτέλεσμα μιας πολύ ενδιαφέρουσας εποχής, την οποία συνειδητά ή όχι έχουμε παραγνωρίσει. Και δεν είναι άλλη, από αυτή των Ελληνιστικών χρόνων, δηλαδή των χρόνων όπου η Ελληνική γλώσσα, ήταν η γλώσσα που μιλιόταν από όλο τον γνωστό τότε κόσμο.

Πόσοι από εμάς θυμόμαστε στοιχειώδη από αυτά τα χρόνια;;

Πόσοι δεν έχουμε χωρίσει – αυθαίρετα- στο μυαλό μας μεγάλες ιστορικές περιόδους όπως: Προϊστορία, Κλασσικοί χρόνοι, Μέγας Αλέξανδρος, Ρωμαίοι, Βυζάντιο, Τουρκοκρατία, Επανάσταση 21κ.ο.κ.;;

Πόσοι γνωρίζουν ότι ανάμεσα στις παραπάνω περιόδους υπάρχει αυτή των Ελληνιστικών χρόνων; Είμαι σίγουρος πολύ λίγοι. Και όμως, για περίπου 300 (τριακόσια, παρακαλώ) χρόνια, από το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου (323 π.Χ.)  έως την κατάλυση του βασιλείου των Πτολεμαίων της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους, μετά την ναυμαχία του Άκτιου (31 π.Χ.),  η αχανής έκταση των επιγόνων του Αλέξανδρου, παρουσίασε σχεδόν σε όλους τους τομείς του πολιτισμού αξιοθαύμαστα έργα. Παραθέτω μερικά ονόματα συντελεστών αυτού του έπους τα οποία, προστιθέμενα σε αυτά των ανεπανάληπτων κλασικών χρόνων, ανέβασαν πολύ ψηλά τα επιτεύγματα της ανθρώπινης διάνοιας.

• Αστρονομία.

Ο εκπληκτικός αστρονόμος Αρίσταρχος ο Σάμιος, ο πρώτος που διατύπωσε την ηλιοκεντρική θεωρία, ο Απολλώνιος ο Περγαίος με το έργο του για τις “κωνικές τομές¨, ο Ίππαρχος ο Νικαεύς με την εφαρμογή της  “διόπτρας” και τη μετάπτωση των ισημεριών, ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος με την ακριβέστατη -για την εποχή του- μέτρηση της γήινης περιμέτρου, χάρις στα “στοιχεία” του Ευκλείδη.

• Τεχνολογία

Ο Κτησίβιος από την Αλεξάνδρεια με σωρεία εφευρέσεων για αντλίες, ρολόγια , ιμάντες κλπ., ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς με τη χρησιμοποίηση του ατμού και -φυσικά- ο μέγας Αρχιμήδης.

• Φιλοσοφία

Τα τρομερά μυαλά της εποχής ο Επίκουρος με την περίφημη θεωρία του και ο Ζήνων ο Ελεάτης με τη Στωική του φιλοσοφία.

• Λογοτεχνία

Οι λόγιοι Θεόκριτος ο Συρακούσιος με το φοβερό έργο του “Αδωνιάζουσες” , ο Απολλώνιος ο Ρόδιος με τα “Αργοναυτικά” του, ο πολύς Κράτης, ο εμβριθέστερος μελετητής του Ομήρου.

• Ιατρική.

Ο πρωτοπόρος ανατόμος της Ιατρικής Ηρόφιλος και ο εφευρέτης Ερασίστρατος από την Κέα.

– Ο θαλασσοπόρος Πυθέας, ο πρώτος που, αφού πέρασε τις Ηράκλειες στήλες, έφθασε μέχρι τις ακτές της Σκανδιναβίας.

Και τέλος, το μοναδικό Μουσείο και η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και η επίσης τεράστια βιβλιοθήκη της Περγάμου.

Τι άλλο να προσθέσω;