Ενας αιώνας ΚΚ Κίνας – τι μας διδάσκει

Τον Ιούλιο του 1921 η γαλλική αστυνομία διέλυσε μία μικρή συγκέντρωση κομμουνιστών σε ένα σπίτι στη γαλλική συνοικία της Σαγκάης, υποχρεώνοντας στη συνέχεια τους συλληφθέντες να επισκευάσουν ένα τουριστικό σκάφος πάνω στο οποίο είχαν ιδρύσει το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας (ΚΚΚ).

Επειτα από έναν αιώνα, τόσο το σπίτι όσο και το σκάφος αποτελούν μοναδικά αξιοθέατα του αποκαλούμενου «κόκκινου τουρισμού», ο οποίος συμπληρώνει την «πατριωτική διδασκαλία» μέσω της οποίας οι νέοι Κινέζοι μαθαίνουν πώς το ΚΚΚ κατάφερε να τερματίσει έναν «αιώνα ταπείνωσης» στα χέρια των αποικιοκρατικών δυνάμεων της Ευρώπης και των Ιαπώνων εισβολέων και στη συνέχεια να μεταρρυθμίσει, να πλουτίσει και να καταστήσει την πατρίδα τους παγκόσμια υπερδύναμη η οικονομία της οποίας δύναται να καταστεί η μεγαλύτερη στον πλανήτη.

Καθώς το ΚΚΚ προετοιμάζεται για να γιορτάσει την 1η Ιουλίου τα εκατοστά γενέθλιά του (μία πρώτη φαντασμαγορική εκδήλωση πραγματοποιήθηκε την περασμένη Δευτέρα στη περίφημη Φωλιά του Πουλιού) ο Κρίστοφερ Χάρντινγκ, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και δημοσιογράφος, επισημαίνει στην Telegraph ότι μεταξύ των σχολιαστών και των αναλυτών μίας συγκεκριμένης ηλικίας, λίγοι ανέμεναν αυτήν την ημέρα.

«Το 1991 θεωρούνταν ευρέως πως η κατάρρευση του σοβιετικού κομμουνισμού προμήνυε το τέλος αυτού που είχε συσταθεί αρχικά ως το κινεζικό παράρτημά του (η Κομιντέρν στη Μόσχα συμμετείχε ενεργά στην ίδρυση του ΚΚΚ). Και όμως, φτάσαμε έως εδώ», αναφέρει o βρετανός ειδικός. Αυτό σημαίνει «είτε ότι όλοι οι εκσυγχρονιστικοί δρόμοι δεν οδηγούν, σε αντίθεση με ό,τι πιστευόταν κάποτε, στην φιλελεύθερη δημοκρατία, είτε πως η Κίνα πραγματοποιεί μια πρωτοφανή παράκαμψη».

Στιγμιότυπο από την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 28/6 στη «Φωλιά του Πουλιού», το Ολυμπιακό Στάδιο του Πεκίνου. REUTERS/Thomas Peter

Ο Χάρντινγκ επικαλείται στο κείμενό του το βιβλίο «The Chinese Communist Party: A Century in Ten Lives» που κυκλοφόρησε πρόσφατα, σημειώνοντας πως, σύμφωνα με τους επιμελητές του, το ΚΚΚ θα συνεχίσει να βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής της Κίνας ενώ η Δύση μπορεί να αντιδράσει μόνο μέσω μίας «διαχειρίσιμης αντιπαλότητας».  Το βιβλίο δεν αποτελεί ένα εγχειρίδιο ιστορίας του ΚΚΚ αλλά μία συλλογή από βιογραφίες που αποκαλύπτουν άγνωστα και ενδιαφέροντα στοιχεία για καθεμία από τις δέκα δεκαετίες που υπάρχει το πανίσχυρο κόμμα -κράτος.

Διαβάζοντας για όλα όσα υπέφερε ο Γουάνγκ Σιουέι το 1940, μαθαίνουμε για μια φιλελεύθερη εκδοχή του κινεζικού κομμουνισμού την οποία «στραγγάλισε» ο Μάο Τσετούνγκ αμέσως μετά τη γένεσή της. Ο Γουάνγκ ήταν ένας κοσμοπολίτης συγγραφέας και ασκούσε εποικοδομητική κριτική στο ΚΚΚ. Ο Μάο, ωστόσο, ανέμενε από τους διανοούμενους της Κίνας να λειτουργούν αποκλειστικά ως προπαγανδιστές των θέσεών του με αποτέλεσμα να καταλήξει τελικά να τους καταγγέλλει συλλήβδην ως «πνευματικά μιαρούς», εξαναγκάζοντας πολλούς από αυτούς να «αναμορφωθούν» είτε σε στρατόπεδα στην ύπαιθρο είτε στη φυλακή και εκτελώντας άλλους, μεταξύ των οποίων περιλαμβανόταν και ο αμετανόητος Γουάνγκ.

Lamborghini, Maserati και… Ερυθρός Σταυρός

Στο βιβλίο παρατίθεται και η ιστορία της Γκουό Μέιμεï, μιας νεαρής «netizen» που το 2011 ανάρτησε στο Διαδίκτυο φωτογραφίες με πρωταγωνίστρια την ίδια να ζει πολυτελώς (οδηγώντας Lamborghini και Maserati και φέροντας τσάντες Hermès) ενώ επίσημα εργαζόταν στον Ερυθρό Σταυρό. Ξαφνικά οι δωρεές προς την φιλανθρωπική οργάνωση μειώθηκαν δραματικά. Εκείνη την περίοδο η πλειονότητα των πολιτών αντιμετώπιζε με ιδιαίτερη δυσπιστία σημαντικούς οργανισμούς στην Κίνα ενώ το Διαδίκτυο δεν τελούσε ακόμα ολοκληρωτικά υπό τον έλεγχο του καθεστώτος. Οπότε σύντομα αποκαλύφθηκε, χάρη στις διαδικτυακές έρευνες απλών πολιτών, πως η Γκουό Μέιμεï είχε παραπλανήσει την κοινή γνώμη όσον αφορά τη φύση της εργασίας της.

Ιδιαίτερα συγκινητικό είναι σύμφωνα με τον Χάρντινγκ το πορτρέτο ενός άνδρα ονόματι Γουάνγκ Γιουανά. Εγγονός ενός αγγλικανού εφημέριου ο Γουάνγκ εντάχθηκε στους κόλπους των κομμουνιστών για να πολεμήσει τους Ιάπωνες ενώ αργότερα συμμετείχε και στην επανάσταση. Ποτέ, ωστόσο, δεν κατάφερε να λατρέψει τον Μάο και παρότι φυλακίστηκε και ανά περιόδους βρισκόταν στο στόχαστρο των αρχών, δεν σταμάτησε στιγμή να σκέφτεται και να διαβάζει, με στόχο να κατανοήσει πώς μία πολιτική δογματισμού και στηλίτευσης κατάφερε να καταπνίξει ένα κίνημα το υπόβαθρο του οποίου ήταν αμιγώς ουμανιστικό.

Στοχαστική και ατίθαση αλλά…

Ο βρετανός ιστορικός υποστηρίζει πως οι εν λόγω ιστορίες αποκαλύπτουν ότι η Κίνα υπό το ΚΚΚ ήταν πολύ πιο «στοχαστική και ατίθαση» σε σχέση με όσο θα περίμενε κανείς. Παραδέχεται πως ούτε η στοχαστικότητα ούτε η απειθαρχία επηρέασαν, τελικά, τις εξελίξεις. «Αλλά κανένας δεν γνωρίζει τι θα φέρει το μέλλον», υπενθυμίζει ο Χάρντινγκ, υποστηρίζοντας ότι είναι λάθος να εξισώνεται η Κίνα ή το ΚΚΚ με την απολυταρχική ιδεολογία που κυριαρχεί σήμερα. «Υπάρχουν πολλά περισσότερα στη χώρα και ακόμα και στο κόμμα. Πρέπει να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά», θεωρεί ο Χάρντινγκ.

Αυτό, ωστόσο, δεν αλλάζει το γεγονός πως οι ηγέτες της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας είχαν «υπέρμετρη απήχηση στις κοινωνίες τους και στον κόσμο πέρα από τα σύνορά τους», όπως το θέτει ο Ντέιβιντ Σαμπάου στο βιβλίο του «China’s Leaders: From Mao to Now», μία εισαγωγή στις ζωές και το έργο πέντε επιφανών ηγετών της Κίνας: του Μάο Τσετούνγκ, του Ντενγκ Σιαοπίνγκ, του Τσιανγκ Ζεμίν, του Χου Τζιντάο και του Σι Τζινπίνγκ.

Συγκίνηση μπροστά στις εικόνες και τη φορεσιά του Μάο… REUTERS/Thomas Peter

Ο καθηγητής Ασιατικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο George Washington εξετάζει αρχικά τις δυνάμεις που επηρέασαν και διαμόρφωσαν τους κινέζους ηγέτες – το κινεζικό προ-κομμουνιστικό ιδεώδες της καλόβουλης ηγεσίας, τον ορισμό ενός ηθικού προτύπου, την αποφυγή της αταξίας και την πεποίθηση ότι ο κινεζικός είναι ένας «άκρως πετυχημένος πολιτισμός», ο κορυφαίος της Ασίας.

Στη συνέχεια ο Ντέιβιντ Σαμπάου εστιάζει στους πιο πρόσφατους από τους περιορισμούς στους οποίους υπόκειται το κόμμα – κράτος είτε πρόκειται για τις γραφειοκρατικές δομές και τις στενές παραμέτρους της «ορθής σκέψης», είτε για τις προκλήσεις της διατήρησης της οικονομικής ανάπτυξης την ώρα που ο πληθυσμός γερνάει και οι μισθοί αυξάνονται προς λιγότερο ανταγωνιστικά επίπεδα.

Σύμφωνα με τον αμερικανό ειδικό, η μελέτη της κινεζικής ιστορίας μέσω της ιστορίας των ηγετών της κατέστη σχεδόν επιτακτική μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Σι Τζινπίνγκ. Γιατί ενώ ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ και οι δύο κύριοι διάδοχοί τάσσονταν – σύμφωνα με τον Σαμπάου – υπέρ προσεκτικών φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων, ο Σι Τζινπίνγκ σύρει την Κίνα πίσω στον απολυταρχισμό και στην προσωπολατρία της εποχής του Μάο.

Το γεγονός αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κατάρρευση του κομμουνισμού στην ΕΣΣΔ. Την ώρα που αρκετοί στο ΚΚΚ συμπέραναν ότι οι μεταρρυθμίσεις του Γκορμπατσόφ (αναμόρφωση του κόμματος, αποπολιτικοποίηση του στρατού, ανάδειξη της κοινωνίας των πολιτών) εφαρμόστηκαν πολύ αργά, ο Σι συγκαταλεγόταν μεταξύ εκείνων που πίστευαν πως δεν έπρεπε να είχαν δοκιμαστεί ποτέ.

Η ελεγχόμενη από το Πεκίνο ηγεσία του Χονγκ Κονγκ αποδίδει τιμές στην 100ή επέτειο από την ίδρυση του ΚΚ Κίνας / Information Services Department/Handout via REUTERS

Οσον αφορά τη γενικότερη εικόνα στην Κίνα του 21ου αιώνα, οι ένοπλες δυνάμεις δεν ελέγχονται από το κράτος αλλά από το κόμμα ενώ χάρη στην τρομακτική πρόοδο της τεχνολογίας η κοινωνική διαχείριση και η επιτήρηση των πολιτών έχουν λάβει ανείπωτες διαστάσεις. Ο Σαμπάου αναφέρεται και στο αβλαβές σύστημα αναγνώρισης προσώπου για τη διάθεση χαρτιού τουαλέτας (60 εκατοστά ανά πρόσωπο) και στις πιο ανησυχητικές ψηφιακές βάσεις δεδομένων της αστυνομίας στις οποίες καταχωρίζονται αυτόματα τα πρόσωπα εκατοντάδων εκατομμυρίων Κινέζων που ζουν σε αστικά κέντρα και σε ένα σύστημα κοινωνικής επιβράβευσης που ενθαρρύνει τους πολίτες να συμπεριφέρονται με συγκεκριμένο τρόπο – όλοι όσοι, για παράδειγμα, διαβάζουν άρθρα για τον Σι Τζινπίνγκ σε μια ειδική εφαρμογή, κερδίζουν εξτρά πόντους.

Παρότι κανένα από τα βιβλία δεν αποτελεί μία περιεκτική εισαγωγή στην κομμουνιστική Κίνα, αμφότερα αναδεικνύουν τις πολιτισμικές και στρατηγικές προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει ο δυτικός φιλελευθερισμός και η δυτική έννοια της προόδου, έχοντας απέναντί της ένα πανίσχυρο, παρά τα εκατό χρόνια που φέρει στην πλάτη του, Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας. Το οποίο, ομολογουμένως, μέσα σε έναν αιώνα κατάφερε πολλά, τουλάχιστον περισσότερα από όσα προέβλεπαν πολλοί στη Δύση κατά τις προηγούμενες δεκαετίες.