Ενεργειακή Κοινότητα Κυθήρων – Ένα μεγάλο βήμα για την ανάπτυξη των νησιών μας

1. Η Ενεργειακή Μετάβαση

Είναι γνωστή η σημασία της ενέργειας στη ζωή μας σαν στοιχείο της οικονομικής ανάπτυξης και ποιότητας ζωής (παραγωγή, φωτισμός, κίνηση, θέρμανση, ψύξη κλπ). Εξίσου σημαντικός είναι ο ρόλος της και σε σχέση με την αλληλεπίδραση της με το περιβάλλον, μια που, όπως έχει γίνει σαφές τα τελευταία 20-30 χρόνια η ενεργειακή παραγωγή με τις μέχρι σήμερα βασικές τεχνολογίες (καύση ορυκτών καυσίμων) που παράγουν αέριους ρύπους (κυρίως διοξείδιο του άνθρακα) έχει ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις στο κλίμα (υπερθέρμανση, αλλαγή κλιματικών συνθήκων, ερήμωση περιοχών κλπ). Σε σημείο που τώρα πια μιλάμε για κλιματική κρίση, που δυνητικά μπορεί να καταστρέψει τον πλανήτη και τις ζωές μας

Η παγκόσμια κοινότητα έχει κινητοποιηθεί για την ανάσχεση της κλιματικής κρίσης. Μια σειρά σχέδια, προγράμματα και δράσεις αναπτύσσονται σε υπερεθνικό (ΟΗΕ, ΕΕ) και εθνικό επίπεδο, με γενικό στόχο την διαμόρφωση κατάστασης «κλιματικής ουδετερότητας» (περιορισμού των Αερίων Θερμοκηπίου – περιορισμού της υπερθέρμανσης κάτω από 1.5 βαθμούς Κελσίου) μέχρι το 2050. Το σύνολο της προσπάθειας αυτής είναι αυτό που λέμε Ενεργειακή Μετάβαση.

Σε αυτά τα πλαίσια δρα και η χώρα μας με πιο εμβληματική παρέμβαση το Εθνικό Σχέδιο για την Ενεργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) που διαμορφώθηκε για πρώτη φορά το 2018, υπέστη κάποιες αλλαγές το 2019 και αναμένεται επικαιροποίηση του, με πολύ πιο φιλόδοξους στόχους, το 2023.

Η Ενεργειακή Μετάβαση οφείλει να επιδιώκει την ισορροπία και κάλυψη τριών κρίσιμων παραμέτρων (τρίλλημα) . Ενεργειακή ασφάλεια (επάρκεια), Ενεργειακή προσβασιμότητα (διαθεσιμότητα σε λογικό κόστος για ολους) και κλιματική συμβατότητα (να μην επηρεάζει αρνητικά το περιβάλλον).

Οι κύριες επικρατούσες κατευθύνσεις της Ενεργειακής Μετάβασης είναι:

Α. Ο εξηλεκτρισμός του ενεργειακού μείγματος (με μείωση των μηχανισμών/μηχανών καύσης)

Β. Η μετάβαση της ηλεκτρικής παραγωγής προς Ανανεώσιμες Πήγες Ενέργειας (ΑΠΕ)

Γ. Η ανάπτυξη νέων τύπων ενεργειακών φορέων («καυσίμων») με χαμηλό / μηδενικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα (π.χ. βιοκαύσιμα, Υδρογόνο, πράσινη Αμμωνία κλπ)

Δ. Η βελτίωση της Ενεργειακής αποδοτικότητας (Εξοικονόμηση) παντού (βιομηχανία, κτίρια μεταφορές κλπ)

Η προσπάθεια και το κόστος υλοποίησης της Ενεργειακής Μετάβασης θα είναι τεράστια (μελέτη της McKinseys υπολόγισε το κόστος για την Ελλάδα σε 500 δις μέχρι το 2050). Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η Ενεργειακή Μετάβαση είναι ό,τι σημαντικότερο θα κάνει η Ανθρωπότητα τα επόμενα 30 χρόνια.  Και αν υλοποιηθεί  σωστα μπορεί να γίνει μοχλός ανάπτυξης συνολικά, να μειώσει το ενεργειακό κόστος (και την ενεργειακή φτώχεια) για πολίτες και επιχειρήσεις και να βελτιώσει το περιβάλλον. Αλλά απαιτεί τεράστια προσπάθεια και πολιτικές που θα αντιμετωπίσουν ισόρροπα το παραπάνω τριλλημα.  Διαφορετικά , αν τα πάντα αφεθούν απλά στις «Δυνάμεις της Αγοράς» υπάρχει ορατός κίνδυνος εκτίναξης του κόστους, νέων αποκλεισμών και φτώχειας και για τη χώρα μας «Νέο-εξάρτησης»

2. Οι Ενεργειακές Κοινότητες (ΕνΚοιν)

Μια ιδιαίτερη παράμετρος της ενεργειακής μετάβασης σχετίζεται με το γεγονός ότι οι τεχνολογίες των ΑΠΕ ευνοούν μια διαφορετική αρχιτεκτονική στο ενεργειακό τοπίο. Από την λογική των μεγάλων κεντρικών μονάδων παραγωγής (με θερμικές μονάδες) έχουμε τη δυνατότητα (στην πραγματικότητα είναι καλύτερο) να περάσουμε σε ένα συνδυασμό με πιο αποκεντρωμένη παραγωγή μικρότερων διασυνδεδεμένων μονάδων. Και μέσα σε αυτό πλαίσιο να συμπεριλάβουμε σε μαζική κλίμακα την αυτοπαραγωγή / αυτοκατανάλωση δηλ. την ιδιοπαραγωγή από καταναλωτές σε αμφίδρομη αλληλεπίδραση με το δίκτυο. Για την περιγραφή της προσέγγισης αυτής χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο ο όρος Ενεργειακή Δημοκρατία»

Αναγνωρίζοντας τον δυνητικά κρίσιμο ρόλο της συνδυασμένης όπως παραπάνω προσέγγισης η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διαμορφώσει ένα πλαίσιο στήριξης της αυτοπαραγωγής / αυτοκατανάλωσης με την διαμόρφωση του πλαισίου των Ενεργειακών Κοινοτήτων (ΕνΚοιν). Είναι ενδιαφέρον ότι ο ρόλος τους σε ορισμένες χώρες π.χ. Γερμάνια είναι τεράστιος, παράγουν πάνω από το 50% τη ενέργειας από ΑΠΕ (το 2020 παρήγαν 200 TWh = 4 Ελλάδες!)

Η Ενεργειακή Κοινότητα (ΕνΚοιν.), είναι αστικός συνεταιρισμός αποκλειστικού σκοπού με στόχο:

• την προώθηση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και καινοτομίας στον ενεργειακό τομέα,
• την αντιμετώπιση της ενεργειακής ένδειας και την προαγωγή της ενεργειακής αειφορίας,
• την παραγωγή, αποθήκευση, ιδιοκατανάλωση, διανομή και προμήθεια ενέργειας,
• την ενίσχυση της ενεργειακής αυτάρκειας/ασφάλειας σε νησιωτικούς δήμους καθώς και
• τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας στην τελική χρήση σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

Στην Ελλάδα διαμορφώθηκε το σχετικό πλαίσιο με το Νομό 4513/2018, και έκτοτε (11/2022) έχουν δημιουργηθεί 1400 ΕνΚοιν με αιτήματα να εγκαταστήσουν ισχύ περίπου 4752 ΜW, αλλά «ηλεκτριστεί» μόνο 800 MW , πράγμα που δείχνει και μια σειρά δυσκολίες που αντιμετωπίζουν , αλλά και τις ευθύνες πολίτικων ηγεσιών και της δημοσίας διοίκησης και οργανισμών. Όμως οι βάσεις έχουν τεθεί και κατά τη γνώμη μου η πρόοδος αυτή είναι ανεπίστρεπτη

 

3. Ενεργειακή μετάβαση και Κύθηρα

Από το 2015 ο Δήμος έχει αρχίσει να ασχολείται με το ενεργειακό σκηνικό των νησιών μας σε μια προσπάθεια να εξοικονομήσει ενέργεια τόσο για λόγους κόστους όσο και σαν συμβολή στην προσπάθεια της χώρας για την ενεργειακή μετάβαση. Βασικά στοιχεία της μέχρι τώρα δράσης είναι η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης εγκαταστάσεων (κυρίως φωτισμού) με νεότερης τεχνολογίας και ενεργειακές παρεμβάσεις κτιρίων όταν δινόταν η δυνατότητα. Από το 2020 όμως τέθηκε και το θέμα της παραγωγής

Τα Κύθηρα (και Αντικύθηρα) έχουν αφθονία πρώτης ύλης για ενεργειακή παραγωγή από ΑΠΕ (ήλιο και άνεμο). Αυτό έχει επισημανθεί και από μεγάλες εταιρίες, που βασισμένες σε ένα απαράδεκτο θεσμικό πλαίσιο (ακόμα και παραβιάζοντάς το) επιδιώκουν να γεμίσουν τα νησιά μας με ανεμογεννήτριες «βιομηχανικού» χαρακτήρα, με βασικό σκοπό την τεράστια παραγωγή ενέργειας στα Κύθηρα (πολλαπλάσια από τις ανάγκες του νησιού) και την πώληση στην αγορά, προφανώς με σκοπό το κέρδος.

Η εκτίμησή της τοπικής κοινωνίας , όπως αποτυπώθηκε και από σχετική απόφαση του (ανοικτού) Δημοτικού Συμβουλίου (Φεβρουάριος 2020) είναι ότι αυτά τα σχέδια θα καταστρέψουν το χαρακτήρα και τη ζωή στα Κύθηρα και σαν τέτοια δεν είναι αποδεκτά. Και οι τοπικοί φορείς (με κλειδί την Εγχώριο Περιουσία) δεν θα συμφωνήσουν σε αυτές τις προτάσεις

Όμως παράλληλα, βλέπουμε και την ευκαιρία να δραστηριοποιηθούν τα Κύθηρα (και Αντικύθηρα) στην ενεργειακή μετάβαση με συμμετοχή στην παραγωγή, με τρόπο που θα σέβεται το περιβάλλον και την βιοποικιλότητα, θα μειώσει το κόστος ενέργειας για τους κάτοικους και θα συμβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξή τους

Σε αυτά τα πλαίσια το Δημοτικό Συμβούλιο δημιούργησε το 2021 μια διαπαραταξιακή επιτροπή μελέτης με επικεφαλής τον Αντιδήμαρχο Χ. Σούγιαννη η οποία κατέληξε σε πρόταση δημιουργίας Ενεργειακής Κοινότητας – ΕνΚοιν (με επίκεντρο το Δήμο και τις σχετικές υπηρεσίες / δραστηριότητες του) περιλαμβανομένης της προοπτικής διεύρυνσης αυτής της δραστηριότητας και πέρα από τα στενά δημοτικά πλαίσια (σε πολίτες και τοπικές επιχειρήσεις) στο μέλλον

Το όραμα το Δήμου είναι να καταστήσει τα Κύθηρα (και Αντικύθηρα) ένα πραγματικά «πράσινο» νησί, στην πρωτοπορία της ενεργειακής μετάβασης με σκοπό τόσο την υποστήριξη των εθνικών στόχων αλλά και την οικονομική ανάπτυξη των νησιών μας. Στοχεύουμε μακροπρόθεσμα (2050) στην σχεδόν 100% κάλυψη των ενεργειακών αναγκών μας από αυτοπαραγωγή μέσω ΑΠΕ. Και ανάλογα με τις δυνατότητες, στην παραγωγή λογικού περισσεύματος που θα δημιουργήσει πόρους για το Δήμο με σκοπό την ενίσχυση των δράσεων και υποδομών του

4. Ενεργειακό προφίλ Κυθήρων

Τα Κύθηρα το 2020 είχαν εκτιμωμένη συνολική ενεργειακή κατανάλωση 52 GWh εκ των οποίων ηλεκτρική ενέργεια είναι τα περίπου 17-18 GWh.

Η εκτίμηση της εξέλιξης της προβλεπόμενης κατανάλωσης φαίνεται στον Πίνακα σε 2 σενάρια (χαμηλό σενάριο και σενάριο έντονης ανάπτυξης), περιλαμβανόμενων και των επιπτώσεων ενεργειακής εξοικονόμησης . Είναι βασισμένη εν πολλοίς στην έντονη ανάπτυξη των Κυθήρων τα τελευταία χρόνια στον τουριστικό τομέα, στις αναμενόμενες επιπτώσεις βελτίωσης των υποδομών που ήδη πραγματοποιούνται, και σε δυνατότητες που έχουν τα Κύθηρα για την παραγωγική τους ανασυγκρότηση (π.χ. στον πρωτογενή τομέα). Σε όλες τις περιπτώσεις η παραγωγή φθηνής και εύκολα προσβάσιμη ηλεκτρικής ενέργειας αναμένεται να συμβάλλει πολλαπλασιαστικά στην ανάπτυξη

Φιλοδοξούμε να μπορούμε στα Κύθηρα, με τις δίκες μας δυνάμεις να καλύψουμε τόσο τις παραπάνω ανάγκες, όσο και, μακροπρόθεσμα, να δημιουργήσουμε επιπλέον πόρους για το καλό του νησιού. Και το «όχημα» γι’ αυτό είναι η Ενεργειακή Κοινότητα Κυθήρων

5. Η Ενεργειακή Κοινότητα Κυθήρων

Σε πρώτη φάση επιλέχθηκε ένα μικρό και εκλεκτικό σχήμα, που όμως αναμένεται σύντομα και συνεχώς να μετεξελίσσεται σε βάθος χρόνου ώστε να περιλάβει το σύνολο των ενεργειακών αναγκών Κυθήρων και Αντικυθήρων, πολιτών και επιχειρήσεων, όπως περιγράφεται παραπάνω

Η προμελέτη της διαπαραταξιακής (διασταυρωμένη με στελέχη της αγοράς, ενεργειακούς συμβούλους κλπ.) προβλέπει το είναι δυνατόν η ΕνΚοιν να παρέχει το Ηλεκτρικό ρεύμα σε ένα κόστος της τάξης των 60-80 Ευρώ ανά MWh – με ορούς 2021 – (ανάλογα με το επίπεδο δωρεάν χρηματοδότησης που θα επιτευχθεί) και αυτό είναι ανεξάρτητο από τις παρούσες και ενδεχόμενες και στο μέλλον δραματικές αυξήσεις των ορυκτών καυσίμων.

Σε αυτή τη βάση, η διαπαραταξιακή επιτροπή αναζήτησε συνεργάτες / μέλη για την ενεργειακή κοινότητά η οποία σε πρώτη φάση θα καλύπτει (συμψηφίζει) το κόστος ρεύματος των μελών της. Η κατάληξη είναι ότι η Ενκοιν Κυθήρων θα έχει τα παρακάτω μέλη (με το αντίστοιχο ποσοστό στην Κοινότητα)

Α. Δήμος Κυθήρων  (40%) (συμψηφίζει δημοτικές καταναλώσεις και παροχή στήριξης ρεύματος σε ευάλωτα νοικοκυριά)

Β. Επιτροπή Εγχωρίας Περιουσίας Κυθήρων και Αντικυθήρων (ΕΕΠΚΑ) (20%) (ιδιά κατανάλωση)

Γ. Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών – ΕΑΑ (20%). Βασική ανάγκη ο συμψηφισμός της κατανάλωσης των εγκαταστάσεων του παρατηρητήριου Κλιματικές Αλλαγής που θα εγκατασταθεί στα Αντικύθηρα και είναι ιδιαίτερα σημαντικός

Δ. Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ) (10%) . (συμψηφισμός μέρους κατανάλωσης ενός συγκροτήματος του Πανεπιστήμιου)

Ε. Αγροτικός Συνεταιρισμός Ποταμού (5%) (συμψηφισμός ιδίας κατανάλωσης)

ΣΤ. Ελαιουργικός Συνεταιρισμός Λιβαδίου (5%) (συμψηφισμός ιδίας κατανάλωσης)

Υπό την προϋπόθεση της παραπέρα αναλυτικής μελέτης, εκτιμάται ότι η ΕνΚοιν Κυθήρων θα προχωρήσει άμεσα στην δημιουργία δυο φωτοβολταικών πάρκων (ένα στα Κύθηρα και ένα στα Αντικύθηρα για τις ανάγκες κυρίως του ΕΑΑ και το οποίο θα είναι υβριδικό δηλ. θα περιλαμβάνει και αποθήκευση) συνολικής ισχύος περί τα 2 MW. Βλ. παρακατω επόμενα βήματα

Ενώ τα άμεσα οφέλη από την δημιουργία της ΕνΚοιν είναι το χαμηλότερο κόστος ρεύματος για τα μέλη της, αυτό είναι μόνο η αρχή. Το κρίσιμο είναι ότι τα Κύθηρα αποκτούν ένα «όχημα» που (πέρα από τη μεγέθυνσή της για να καλύψει το σύνολο της ζήτησης) θα αναπτύξει τεχνογνωσία και δυνατότητες για μια σειρά ενεργειακές δράσεις, όπως ενδεικτικά

• Παροχή υπηρεσιών φόρτισης οχημάτων για ηλεκτρικά οχήματα
• Παραγωγή και εκμετάλλευση ενέργειας από βιομάζα
• Ενεργειακές υπηρεσίες και προϊόντα
• Δημιουργία και λειτουργία εγκαταστάσεων αφαλάτωσης με ενέργεια από ΑΠΕ
• Υπηρεσίες και δράσεις ενεργειακής εξοικονόμησης

Με αλλά λογία, η ΕνΚοιν Κυθήρων μπορεί να γίνει ένα κρίσιμο όχημα βιώσιμης ανάπτυξης για τα νησιά μας και να αποτελέσει μοχλό για τη ριζική τους αναπτυξιακή αναμόρφωση

Σημείωση: Είναι ιδιαίτερα τιμητική για τα Κύθηρα η παρουσία και συνεργασία στην ΕνΚοιν των δυο Επιστημονικών Ιδρυμάτων του ΕΑΑ και ΠΑΔΑ. Τόσο από άποψη δημιουργίας και μεταφοράς εμπειρίας και τεχνογνωσίας όσο και από άποψη κύρους και εμπιστοσύνης

6. Τα επόμενα βήματα

Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές έχει εγκριθεί η δημιουργία της ΕνΚοιν από τα παραπάνω μέλη, η συμβολή τους στο αρχικό κεφάλαιο και το σχέδιο καταστατικού της. Αυτό είναι το πρώτο και κρίσιμο βήμα ουσίας. Διαδικαστικά θα ακολουθήσει άμεσα η τυπική ίδρυση της με την ιδρυτική Γενική Συνέλευση και στη συνέχεια την τυπική της δημιουργία σαν νομικό πρόσωπο (ΓΕΜΗ, ΔΟΥ, Τράπεζες κλπ) . Τα επόμενα κρίσιμα βήματα είναι :

Α. Εκλογή Διοικητικού και Εποπτικού Συμβουλίου

Β. Χρηματοδότηση (από ειδικά διαθέσιμα κονδύλια) για τα πρώτα λειτουργικά έξοδα

Γ. Ολοκλήρωση μελετών για την διαμόρφωση των ενεργειακών πάρκων και του επιχειρηματικού πλάνου

Δ. Εξεύρεση χρηματοδότησης (ιδιαίτερη στιγμή της αλήθειας! )

Ε. Έγκριση σύνδεσης των πάρκων στο δίκτυο του ΔΕΔΔΗΕ (οροί σύνδεσης) ένα κρίσιμο θέμα με το οποίο πολλές ΕνΚοιν έχουν πρόβλημα, αλλά πιστεύουμε θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε στα Κύθηρα

ΣΤ. Διαμόρφωση μακροπροθέσμου πλάνου στρατηγικής ανάπτυξης (περιλαμβανόμενης της επέκτασης σε επιχειρήσεις και ιδιώτες)

Μένει πολλή δουλειά να γίνει μέχρι να δούμε τα πρώτα απτά αποτελέσματα. Όμως η «αρχή είναι το ήμισυ του παντός».

Πιστεύω ότι έχουμε ξεκινήσει ένα φιλόδοξο, δύσκολο αλλά εξαιρετικό πρόγραμμα. Θα πέτυχει εφόσον όπως πιστεύω έχει τη στήριξη όλων των Κυθηρίων και Αντικυθηρίων. Αυτή θα είναι και η μεγαλύτερη δύναμη της Ενεργειακής Κοινότητας Κυθήρων

 

Σπύρος Μιχαλακάκης

Μέλος της Προσωρινής Διοικούσας Επιτροπής της ΕνΚοιν Κυθήρων

Φεβρουάριος 2023

 

ΔΗΜΟΣΙΕΥΕΤΑΙ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΜΑΡΤΙΟΥ ΤΗΣ ΕΝΤΥΠΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ» ΠΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΤΗΝ 1^η ΜΑΡΤΙΟΥ.