Ερχεται βαρύς χειμώνας για τα νοικοκυριά

Πόσο θα κοστίζουν φέτος τον χειμώνα το ηλεκτρικό ρεύμα, το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο; Θα συνεχιστεί το ράλι στις τιμές των τροφίμων, που έχει φέρει τα είδη πρώτης ανάγκης να πωλούνται ακόμη και 60% ακριβότερα σε σχέση με τα προ διετίας επίπεδα; Θα πιάσουν… ταβάνι τα επιτόκια δανεισμού; Και ποιες θα είναι οι καιρικές συνθήκες που θα επικρατήσουν φέτος στη χώρα; Θα επαναληφθεί ο περυσινός ήπιος χειμώνας που κράτησε χαμηλά τις καταναλώσεις των ενεργειακών προϊόντων, «προστατεύοντας» το εισόδημα των νοικοκυριών; Ο χειμώνας 2023-2024 θα είναι γεμάτος από αβεβαιότητες αλλά και διαφορετικά δεδομένα σε σχέση με τον αντίστοιχο περυσινό.

Δεδομένο 1ο: Ολα θα είναι πολύ ακριβότερα σε σχέση με πέρυσι, ακόμη και το… χρήμα. Οπως και αν εξελιχθεί ο πληθωρισμός, το βέβαιο είναι ότι οποιοδήποτε προϊόν και οποιαδήποτε υπηρεσία θα κοστίζουν ακριβότερα.

Δεδομένο 2ο: Δεν θα υπάρχουν τα δημοσιονομικά περιθώρια του περυσινού χειμώνα. Τόσο ο προϋπολογισμός του 2023 όσο και ο αντίστοιχος του 2024 είναι πολύ «στριμωγμένοι», ενώ τόσο οι επίσημοι θεσμοί όσο και οι αγορές παρακολουθούν στενά την Ελλάδα ζητώντας να τηρηθούν οι δεσμεύσεις για επιστροφή στα πρωτογενή πλεονάσματα.

Δεδομένο 3ο: Η Ευρώπη έχει αλλάξει ρητορική σε σχέση με πέρυσι. Βλέποντας τις αγορές να πιέζουν μέσω των αποδόσεων των ομολόγων για μέτρα βελτίωσης της βιωσιμότητας του χρέους, ζητάει με τη σειρά της από τις κυβερνήσεις των χωρών-μελών να περιορίσουν τα μέτρα στήριξης και, αν χρειαστεί να παρατείνουν κάποια από αυτά, να γίνει με τρόπο απολύτως στοχευμένο ώστε να υποστηριχθούν μόνο τα ευάλωτα νοικοκυριά. Ολα αυτά συνηγορούν στο ότι ο φετινός χειμώνας μπορεί να είναι δυσκολότερος από τον αντίστοιχο περυσινό για τα νοικοκυριά, καθώς ακόμη και αυτοί που έχουν δει αύξηση στο εισόδημά τους, αυτή δεν καλύπτει το αυξημένο κόστος ζωής.

Οπως και αν εξελιχθεί ο πληθωρισμός, το βέβαιο είναι ότι οποιοδήποτε προϊόν και οποιαδήποτε υπηρεσία θα κοστίζουν ακριβότερα.

Τέσσερα είναι τα βασικά μέτωπα από τις εξελίξεις, στα οποία θα κριθεί και το τελικό κόστος που θα κληθεί να σηκώσει κάθε νοικοκυριό μέσα στον φετινό χειμώνα:

1. Το ενεργειακό μέτωπο. Οι απότομες αυξήσεις των τελευταίων εβδομάδων έδειξαν ότι δύσκολα μπορεί να… ποντάρει κάποιος στη διατήρηση των χαμηλών τιμών επί μακρόν. Η διεθνής τιμή του πετρελαίου μέσα σε λίγες εβδομάδες σκαρφάλωσε από τα 72 στα 87 δολάρια. Πρακτικά, αν η χειμερινή περίοδος ξεκινούσε σήμερα, ένα λίτρο πετρελαίου θέρμανσης θα κόστιζε ακόμη και πάνω από 1,4-1,45 ευρώ το λίτρο, δηλαδή περισσότερο από ό,τι έκλεισε η περυσινή χρονιά. Αντίστοιχα, η τιμή του φυσικού αερίου ανέβηκε κατά 40% μέσα σε δύο 24ωρα (πλέον κινείται πάνω από τα 36-37 ευρώ ανά μεγαβατώρα) ενώ τα παράγωγα δείχνουν περαιτέρω άνοδο για τους επόμενους μήνες. Οσον αφορά την ηλεκτρική ενέργεια, η τιμή κινείται τις τελευταίες εβδομάδες στην περιοχή των 100-120 ευρώ ανά μεγαβατώρα, αλλά το τελικό κόστος για τον καταναλωτή θα εξαρτηθεί και από άλλους παράγοντες όπως η πολιτική παρέμβασης που θα ακολουθήσει το κράτος. Προς το παρόν, το καλύτερο σενάριο προβλέπει ότι θα πληρώνουμε το ρεύμα τουλάχιστον 30% ακριβότερα σε σύγκριση με τα προ κρίσης επίπεδα.

2. Το μέτωπο των τροφίμων. Τα περισσότερα βασικά είδη διατροφής πωλούνται τουλάχιστον 30% ακριβότερα σε σχέση με τα προ διετίας επίπεδα. Μεταξύ των προϊόντων με τις μεγαλύτερες ανατιμήσεις στη διετία είναι η ζάχαρη με ποσοστό 62,46%, το ελαιόλαδο με 51,39%, οι πατάτες με ποσοστό 46,55%, το αλεύρι και τα δημητριακά με ποσοστό 39,08%, ενώ στο +32% είναι και το ψωμί. Προς το παρόν, δεν υπάρχει καμία ένδειξη σταθεροποίησης των τιμών. Το αντίθετο: Ο πληθωρισμός ιδίως στο κομμάτι των τροφίμων εξακολουθεί και «τρέχει» με διψήφιο ποσοστό. Θα υπάρξει αποκλιμάκωση από το φθινόπωρο (και για τεχνικούς λόγους αφού οι φετινές τιμές θα συγκρίνονται με τις ολοένα και υψηλότερες περυσινές), αλλά η ακρίβεια θα γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη.

3. Το κόστος του χρήματος. Ο φετινός χειμώνας, είτε προχωρήσει η ΕΚΤ σε νέα αύξηση επιτοκίων τον Σεπτέμβριο είτε όχι, θα μας βρει με το υψηλότερο κόστος χρήματος των τελευταίων 10ετιών. Μπορεί οι δόσεις των ενήμερων στεγαστικών δανείων να έχουν «παγώσει» στα επίπεδα του περασμένου Μαρτίου, ωστόσο οι δόσεις όλων των δανείων (σ.σ. δεν έχουν «παγώσει» όλα τα δάνεια) είναι υψηλότερες σε σχέση με τις αντίστοιχες περυσινές. Ενδεικτικό ότι το μέσο επιτόκιο όλων των δανείων με βάση τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο 6,14% έναντι 5,01% τον περασμένο Δεκέμβριο. Στις δε καταθέσεις, η αύξηση είναι σαφώς μικρότερη: 0,37% τον Ιούνιο από 0,09% τον περασμένο Δεκέμβριο.

4. Οι καιρικές συνθήκες. Είναι βασικός αστάθμητος παράγοντας. Οπως φάνηκε και φέτος το καλοκαίρι, αρκούσαν μερικές ημέρες καύσωνα για να «χτυπηθεί» το ΑΕΠ είτε μέσα από την αύξηση του ενεργειακού κόστους είτε από την απώλεια ωρών εργασίας. Ο χειμώνας του 2022-2023 χαρακτηρίστηκε από ήπιες καιρικές συνθήκες. Μένει να φανεί αν θα γίνει το ίδιο και φέτος. Στο ενδεχόμενο επιδείνωσης των καιρικών συνθηκών, θα υπάρξει αύξηση του ενεργειακού κόστους όχι από το σκέλος των τιμών, αλλά από το σκέλος του όγκου της κατανάλωσης.

Μικρά τα περιθώρια για νέα μέτρα στήριξης

Διαφορετικά θα είναι τον φετινό χειμώνα τα δεδομένα και όσον αφορά τα περιθώρια του κρατικού παρεμβατισμού για την αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων προκύψουν. Ο χειμώνας της περιόδου 2022-2023 εξελίχθηκε στη βάση δύο κρατικών προϋπολογισμών, κατά την εκτέλεση των οποίων υπήρχε ενεργή η λεγόμενη ρήτρα διαφυγής. Αυτό πρακτικά σήμαινε περισσότερη ελευθερία κινήσεων για το οικονομικό επιτελείο όσον αφορά το ύψος των πρωτογενών πλεονασμάτων. Αντίθετα, ο φετινός χειμώνας θα «αγγίξει» δύο προϋπολογισμούς που πρέπει να φέρουν –αθροιστικά– πρωτογενή πλεονάσματα άνω των 7 δισ. ευρώ (περίπου 2,5 δισ. ευρώ στον φετινό προϋπολογισμό και τουλάχιστον 4,5 δισ. ευρώ στον προϋπολογισμό του 2024), κάτι που προφανώς στενεύει τα περιθώρια κινήσεων. Αν λοιπόν οι δύο προϋπολογισμοί που εμπλέκονταν με τον περυσινό χειμώνα (2022 και 2023) έπρεπε να αποτυπώσουν πλεονάσματα 2,5 δισ. ευρώ (σ.σ. μηδέν το 2022 και 2,5 δισ. ευρώ το 2023), στον φετινό χειμώνα ο πήχυς έχει ανέβει κατά περίπου 4,5 δισ. ευρώ παραπάνω (2,5 δισ. ευρώ στον προϋπολογισμό του 2023 και 4,5 δισ. ευρώ στον προϋπολογισμό του 2024).

Η παραγωγή πλεονάσµατος µεταξύ 0,7%-1% είναι γραµµένη στην… πέτρα, καθώς διακυβεύεται η επενδυτική βαθµίδα.

Αυτό σημαίνει αυτομάτως και λιγότερα περιθώρια για μέτρα στήριξης. Ηδη, στο οικονομικό επιτελείο μετρούν και την τελευταία εξέλιξη που έχει δημοσιονομική επίπτωση προκειμένου να διαπιστώσουν αν υπάρχει περιθώριο για πρόσθετα μέτρα στήριξης εντός του 2023. Η παραγωγή πρωτογενούς πλεονάσματος στην περιοχή του 0,7%-1% είναι γραμμένη στην… πέτρα, καθώς μεταξύ άλλων διακυβεύεται και η ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας. Ετσι, δεδομένου ότι έχει ήδη κατατεθεί συμπληρωματικός προϋπολογισμός 700 εκατ. ευρώ για να χρηματοδοτηθεί το τρίμηνο market pass, αλλά και οι αυξημένες λειτουργικές δαπάνες του Δημοσίου, αναζητούνται οι πρόσθετοι πόροι που θα επιτρέψουν στην κυβέρνηση να ανακοινώσει –πιθανότατα στη ΔΕΘ– την περαιτέρω επέκταση του market pass, ώστε να καλυφθεί και το δ’ τρίμηνο της χρονιάς, η χρηματοδότηση του επιδόματος θέρμανσης, αλλά και η έκτακτη οικονομική ενίσχυση στους συνταξιούχους που δεν θα πάρουν αύξηση από 1.1.2024 λόγω προσωπικής διαφοράς.

 

Περιορισμένα είναι τα περιθώρια (ενδεχομένως και πιο περιορισμένα συγκριτικά με το 2023) για το 2024. Στον προϋπολογισμό που θα καλύψει το δεύτερο μισό του φετινού χειμώνα, δεν υπάρχει πλέον ρήτρα διαφυγής. Αντίθετα, υπάρχει αυστηρότερος δημοσιονομικός στόχος (σ.σ. πρωτογενές πλεόνασμα άνω του 2%) και μηδενικά περιθώρια για λήψη μέτρων στήριξης μαζικού χαρακτήρα. Αυτομάτως, αυτό σημαίνει ότι δεν θα είναι εύκολο –για παράδειγμα– να παραταθεί ο μηχανισμός επιδοτήσεων στο ηλεκτρικό ρεύμα και μετά την 1.1.2024. Μέτρα θα μπορούν να υπάρξουν μόνο για τα ευάλωτα νοικοκυριά (σ.σ. και αυτά αναμένεται να ανακοινωθούν στη ΔΕΘ). Αρα, χωρίς τον μηχανισμό για το ηλεκτρικό ρεύμα, αλλά και χωρίς την οριζόντια επιδότηση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης, είναι πολύ πιθανό ο φετινός χειμώνας να κοστίσει ακριβότερα όσον αφορά την ενέργεια, σε σχέση με τον περυσινό.

Ηλεκτρικό ρεύμα

Με ενεργό τον μηχανισμό εξισορρόπησης των τιμών ηλεκτρικού ρεύματος, η λιανική της κιλοβατώρας αναμένεται ότι θα κινηθεί στην περιοχή των 15 λεπτών μέχρι το τέλος του χρόνου. Από το νέο έτος, θα εξαρτηθεί από τις συνθήκες στην αγορά. Χωρίς οριζόντια κρατική επιδότηση, η τιμή χονδρικής θα πρέπει να πέσει κάτω από τα 100 ευρώ για να μην υπάρξει επιβάρυνση σε σχέση με τα σημερινά επίπεδα.

7 δισ. ευρώ το πρωτογενές πλεόνασμα που πρέπει να παραχθεί στη διετία 2023-2024, από 2,5 δισ. ευρώ στη διετία 2022-2023.

Φυσικό αέριο

Παρά τη μεγάλη πτώση της χρηματιστηριακής τιμής του φυσικού αερίου –πέρυσι έφτασε και στα 120-130 ευρώ ανά μεγαβατώρα μέσα στον χειμώνα και αυτή τη στιγμή είναι στην περιοχή των 40 ευρώ–, η τιμή λιανικής δεν είναι δεδομένο ότι θα είναι φέτος χαμηλότερη. Αυτή τη στιγμή η κιλοβατώρα πωλείται προς 7-8 λεπτά (σαφώς ακριβότερη σε σχέση με τα προ κρίσης επίπεδα), ενώ είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα λείψουν φέτος οι οριζόντιες επιδοτήσεις που δόθηκαν πέρυσι.

30 εκατ. ευρώ ημερησίως μπορεί να κοστίσουν στα νοικοκυριά οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες του χειμώνα λόγω αύξησης της ενεργειακής κατανάλωσης.

Πετρέλαιο

H περυσινή χειμερινή σεζόν έκλεισε με το πετρέλαιο θέρμανσης στο 1,25 ευρώ λόγω και της οριζόντιας επιδότησης που δόθηκε από το κράτος. Φέτος, αν η τιμή του πετρελαίου παραμείνει στα σημερινά επίπεδα, ένα λίτρο θα κοστίζει πάνω από 1,4 ευρώ χωρίς την κρατική επιδότηση.