Φορολογία και φοροδιαφυγή στα Κύθηρα 100 χρόνια πριν

Το έτος 1923 ήταν ένα πολύ κρίσιμο χρονικό σημείο για το φορολογικό σύστημα της χώρας, γιατί το κράτος ήταν αναγκασμένο να εισπράξει αυξημένα έσοδα για να μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες αποκατάστασης των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής. Διαπιστώνοντας ότι το υπάρχον φορολογικό σύστημα που είχε  νομοθετηθεί το 1919, δεν απέφερε ικανοποιητικά έσοδα για την κάλυψη των νέων αναγκών, οι φορολογικές αρχές πρόσθεσαν μία εφ’ άπαξ έκτακτη εισφορά προοδευτικού φόρου επί της κινητής και ακίνητης περιουσίας, καταβλητέου σε διάστημα 5 ετών. Στην αξία της κινητής περιουσίας περιλαμβανόταν, μεταξύ άλλων, και  το 1% της αξίας των μετρητών και της αξίας των τραπεζικών  καταθέσεων. Επαναφέρθηκε, επί πλέον, και ένας καταργηθείς φόρος  επί των αιγοπροβάτων και χοίρων.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει  η φορολογία των καθαρών προσόδων βάσει του νόμου  Ν.1640 του 1919, ο οποίος καθιέρωνε ένα είδος διπλής φορολογίας. Προέβλεπε επτά επί μέρους κατηγορίες προσόδων, τις εξής: εισοδήματα από οικοδομές, εισοδήματα από τη μίσθωσης της γης, από κινητές αξίες, κέρδη εμπορικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων, κέρδη γεωργικών επιχειρήσεων, αμοιβές από μισθωτές υπηρεσίες και αμοιβές από ελεύθερα επαγγέλματα.  Ενώ κάθε μία κατηγορία προσόδου φορολογείται ξεχωριστά με τους δικούς της συντελεστές, υπάρχει και ένας πρόσθετος προοδευτικός φόρος, ονομαζόμενος «συνθετικός», ο οποίος επιβάλλεται στο άθροισμα των καθαρών προσόδων.

Φυσικά το εθνικό φορολογικό σύστημα με τα στοιχεία που περιγράψαμε, εφαρμόζεται και στα Κύθηρα. Η ανάλυσή μας θα είναι αναγκαστικά στατική, με αναφορά μόνο στο τότε, γιατί δεν υπάρχει στέρεη βάση διαχρονικής αξιολόγησης με το σήμερα που να έχει νόημα,  τόσο αναφορικά με την δομή του φορολογικού συστήματος, όσο και με τις οικονομικές και  κοινωνικές συνθήκες, ως και με τις ανάγκες των δύο εποχών. Τούτων δοθέντων, τα σχετικά φορολογικά κονδύλια σε δραχμές, ανά κατηγορία φόρου  για το 1923 – λίγες φορές το 1922 – παρουσιάζονται στον πίνακα 1 και έχουν ως εξής:

Πίνακας 1

Πηγή: Επεξεργασία από Κυθηραΐκή Επιθεώρησις, 1923

Σημείωση: 1. εκτίμηση πηγής, 2. περιλαμβάνει τακτοποίηση  εκκρεμών

υποθέσεων, 3.ποσό  από έλεγχο απόκρυψης (φοροδιαφυγής)  δήλωσης

αιγοπροβάτων.

Τα στοιχεία αυτά δείχνουν, ότι στην περίπτωση των Κυθήρων, οι δύο έκτακτοι νέοι φόροι που μπήκαν για να συμπληρώσουν, όπως αναφέραμε, τα ανεπαρκή λόγω εκτάκτων αναγκών φορολογικά έσοδα του κράτους, – ο εφ’ άπαξ φόρος επί της κινητής και ακίνητης περιουσίας, και ο επαναφερθείς φόρος επί των αιγοπροβάτων – απέδωσαν συνολικά 50.308,20 δρχ., ποσόν που ισοδυναμεί σχεδόν με το 19,1% του συνολικού φορολογικού βάρους, μια αξιόλογη δηλαδή συμβολή στις συνολικές εισπράξεις φόρων στα Κύθηρα. Μόνη η φορολόγηση των αιγοπροβάτων απέδωσε 10,5% στα συνολικά φορολογικά έσοδα του νησιού.

Ερχόμενοι τώρα στο σοβαρό θέμα της φοροδιαφυγής, στοιχεία ή εκτιμήσεις γενικής απόκρυψης εισοδημάτων δεν υπάρχουν, αλλά για ένα μέρος της φορολογητέας ύλης, εκείνης των αιγοπροβάτων, όπως αποκαλύπτει ο έλεγχος των αρχών, υπάρχει μετρήσιμη φοροδιαφυγή υπό την μορφή μη δηλωμένων ζώων, σε όλες τις κοινότητες του νησιού, σε ορισμένες μάλιστα σε πολύ μεγάλους αριθμούς.      Αναλυτικότερα, μπορούμε να χωρίσουμε τις κοινότητες σε δύο ομάδες, εκείνες της υψηλής (6 κοινότητες) και εκείνες της χαμηλότερης φοροδιαφυγής (9 κοινότητες), όπως ο πίνακας 2. Στις κοινότητες της ομάδας Ι, τα αδήλωτα ζώα ξεκινάνε από ισάριθμα έως και σχεδόν διπλάσια από τα δηλωμένα, ενώ στις κοινότητες της ομάδας ΙΙ, το ανώτατο όριο των αδήλωτων αιγοπροβάτων είναι σχεδόν τα μισά από τα δηλωμένα.

Πίνακας 2

Πηγή: επεξεργασία από Κυθηραΐκή Επετηρίς 1923

Συνολικά, σε όλο το νησί ευρέθηκαν  1.112 αδήλωτα αιγοπρόβατα σε σύγκριση με 3.880 δηλωμένων, δηλαδή  το 22% του συνόλου των σχεδόν 5.000 αιγοπροβάτων  αποκρύβησαν από την εφορία. Τα δεδομένα δείχνουν ότι οι φορολογικές αρχές των Κυθήρων εισέπραξαν από την αποκάλυψη της φοροδιαφυγής, 2,5 φορές περισσότερα έσοδα (19.572,40) από αυτά που εισέπραξαν μόνο από την οικειοθελή δήλωση των αιγοπροβάτων(8.024,00). Να σημειώσουμε ότι στο εισπραχθέν ποσόν από την φοροδιαφυγή, περιλαμβάνεται το βαρύ πρόστιμο του διπλασιασμού του φόρου που θα διέφευγε από τα αδήλωτα ζώα.

Συνοψίζοντας, για να έχουμε μια σταθμισμένη αντίληψη του συνολικού φορολογικού βάρους στην οικονομία του νησιού και στους φορολογούμενους, 100 χρόνια πριν, αναφέρω ότι το άθροισμα όλων των  φόρων μιας χρονιάς ήταν 28,5 φορές μεγαλύτερο των συνολικών εξόδων όλων των κοινοτήτων του νησιού (9.230, 50 δρχ. το 1922 ).  Από την άλλη μεριά, ένας προσεγγιστικός δείκτης επιβάρυνσης των κατοίκων, είναι η κατά κεφαλήν φορολογική δαπάνη όλου του πληθυσμού -9.700 το 1920-  η οποία, σε ετήσια βάση, ήταν περίπου 27 δραχμές και ισοδυναμούσε με 1-2 ημερομίσθια (το  μέσο εργατικό ημερομίσθιο στην χώρα ήταν 23-56 δραχμές το 1923 ), ενώ   το φορολογικό βάρος για μια μέση πενταμελή οικογένεια (9,700:2.000 οικογένειες που ζούσαν τότε στα Κύθηρα) ήταν 5-10 ημερομίσθια  ετησίως.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΜΑΡΤΙΟΥ 2024