ΦΡΑΤΣΙΑ: Ένα από τα παλαιότερα χωριά των Κυθήρων

Τα Κύθηρα έχουν πολλά χωριά, μερικά από τα οποία εξακολουθούν να υπάρχουν και σήμερα, παρά το γεγονός ότι έχουν μακραίωνη ιστορία, σε αντίθεση με άλλα που χάθηκαν στην πορεία των αιώνων ή εγκαταλείφθηκαν ή απλά έχουν λίγα σπίτια με ελάχιστους κατοίκους και άφθονα χαλάσματα. Τα Φράτσια, που βρίσκονται στο κέντρο του νησιού, αναφέρονται με την ίδια ονομασία, τουλάχιστον εδώ και επτά αιώνες, είναι όμως βέβαιο ότι είναι ακόμη παλαιότερα. Εδώ θα κάνουμε μία περίληψη για τους αναγνώστες μας από όσα έχουμε γράψει κατά καιρούς στα βιβλία μας χρησιμοποιώντας μόνο γραπτές πηγές για να είμαστε ασφαλείς για τις πληροφορίες που αναφέρουμε και καταλήγοντας στα αναγκαία συμπεράσματα.

Σύμφωνα, λοιπόν, με τις γραπτές πηγές, τα Φράτσια αναφέρονται σε αυτές από το πρώτο μισό του 14^ου αι., άρα, μπορούμε να θεωρήσουμε απόλυτα ασφαλές αν αναφέρουμε ότι έχει ιστορία μερικών ακόμη αιώνων πιο πίσω, αφού το 1328, που έχουμε την πρώτη γραπτή αναφορά, ασφαλώς δεν «φύτρωσαν» ξαφνικά. Το 1328, λοιπόν, έχουμε στα Κύθηρα ένα σημαντικό γεγονός για τους κατοίκους, που έγινε η αιτία να έχουμε σήμερα ασφαλείς πληροφορίες. Τότε αναφέρεται η λεγόμενη «επιδρομή των Καταλανών», όταν δύο πλοία που μετέφεραν μετάξι από τη Θήβα και δούλους προς πώληση στην Κύπρο εξόκειλαν στον Αβλέμονα λόγω θαλασσοταραχής. Οι Καταλανοί βγήκαν στη στεριά σε αναζήτηση τροφής, λεηλάτησαν διάφορα χωριά, σκότωσαν και τραυμάτισαν κατοίκους τους, για να «βρουν το μάστορά τους», όταν οι αγανακτισμένοι από την άρνηση της Ενετικής φρουράς να αντιμετωπίσει τους εισβολείς, κάτοικοι του νησιού, συναντήθηκαν στα Μητάτα με όσα όπλα βρήκαν πρόχειρα, επιτέθηκαν στα πλοία και τα λεηλάτησαν εκδιώκοντας τους Καταλανούς. Αυτοί απευθύνθηκαν στον βασιλιά τους, που με τη σειρά του διαμαρτυρήθηκε στο Δόγη της Βενετίας, ο οποίος διέταξε ανακρίσεις. Αυτές έγιναν στο ναό του Αγίου Νικολάου στα Καλύβια, πολύ κοντά στα Φράτσια, από τον Δούκα της Κρήτης. Ανάμεσα στα χωριά που λεηλάτησαν οι εισβολείς ήταν και τα Φράτσια και το γειτονικό Παλιόκαστρο, ένα χωριό που σήμερα δεν υπάρχει ούτε σε ερείπια, ο Δρυμώνας κ.α. Κατά την ανάκριση ο Δούκας της Κρήτης κάλεσε μάρτυρες από τα χωριά αυτά και έτσι σήμερα γνωρίζουμε με ασφάλεια ότι υπήρχαν από την εποχή αυτήν με την ίδια ονομασία, αφού αναφέρονται στη δικογραφία αυτήν. (Η δικογραφία έχει δημοσιευθεί στα Λατινικά στη Βαρκελώνη της  Ισπανίας το 2001 και έχει  σχολιασθεί από την Ακαδημαϊκό κυρία Χρ. Μαλτέζου). Για να έχουμε, λοιπόν, εκείνη την εποχή χωριό εκεί με κατοίκους, που έγιναν στόχος επίθεσης, αυτό ήταν πολύ παλαιότερο. Αργότερα, στην πορεία των αιώνων,  το χωριό μεγάλωσε, έγινε ένα από τα πλέον πολυάνθρωπα στα Κύθηρα για να ακολουθήσει τη μοίρα όλου του νησιού μετά τη μεγάλη φυγή του 20ού αι και ειδικά μετά το 1950.

Εκτός όμως από την παραπάνω αναφορά, έχουμε ακόμη μία γραπτή πηγή, που ανάγεται με ασφάλεια στην ίδια περίπου εποχή. Τον ίδιο αιώνα και συγκεκριμένα στα 1310 αναφέρεται η περίφημη «Διανομή των Βενιέρων», των Ενετών κυριάρχων του νησιού, που το χώρισαν σε 24 τιμάρια, τα οποία τα μοίρασαν μεταξύ των τεσσάρων τότε δικαιούχων των Κυθήρων. Η διανομή αυτή είχε χαθεί, για να εντοπισθεί σε μεταγενέστερη καταγραφή (1697) στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας, πάλι από την κυρία Μαλτέζου. Εκεί έχουμε πάλι αναφορά στα Φράτσια, καθώς ένα από τα τοπογραφικά σημεία ενός τμήματος της διανομής, αναφέρεται όριο «Φρατσιώτισσα», το οποίο σήμερα μπορούμε να ταυτίσουμε με ασφάλεια στο ναό της Παναγίας Ελεούσας.  Αυτός ο ναός πρέπει να ήταν και τότε στο Α όριο του χωριού, δεν είναι όμως βέβαιο αν ήταν ο μικρός ναΐσκος που σώζεται δίπλα στον νεότερο ή να υπήρξε και παλαιότερος ναός με την ίδια ονομασία στην ίδια θέση. Ο πρόσφατος σχετικά εντοπισμός εικόνας της Παναγίας με το προσωνύμιο «Φρατσιώτισσα» επιβεβαιώνει την υπόθεση που είχαμε κάνει για τον ναό-όριο στο βιβλίο μας Κυθηραϊκά Τοπωνύμια (2011).

Όσον αφορά την ετυμολογία της λ. Φράτσια, θεωρούμε πιθανότερη, καίτοι δεν έχουμε ασφαλή στοιχεία, την τοποθέτηση του διαπρεπούς Κυθήριου γλωσσολόγου Εμμ. Στάθη, ο οποίος ετυμολογεί το Φράτσια από το φρεάτια, λόγω των πολλών πηγαδιών που υπήρχαν στο χωριό. Η ύπαρξη ενός αγροτικού οικισμού με το όνομα Φρεάτσι και ένα μόνο πηγάδι, κοντά στα Καστρισιάνικα, έρχεται να ενισχύσει την άποψη του αείμνηστου Στάθη. Οι άλλες εκδοχές που έχουν προταθεί χαρακτηρίζονται μάλλον από πολύ πρόχειρη τοποθέτηση, χωρίς γνώση της ιστορίας του χωριού και με ασαφή τεκμηρίωση. Ειδικά για αναφερόμενη Γαλλική προέλευση της λέξης, αυτό είναι εντελώς απίθανο, αφού το χωριό αναφέρεται στα Βυζαντινά χρόνια με την ίδια ακριβώς ονομασία, άρα η ετυμολογία του πρέπει να αναζητηθεί στην Ελληνική γλώσσα. Η αναφορά ότι στην Κρήτη έχουμε ακριβώς ίδια ονομασία σε περιοχή κοντά στα Σφακιά, ενισχύει την άποψη αυτή, αφού Κρήτη και Κύθηρα έχουν πολλά κοινά ονόματα χωριών που μερικά φθάνουν πίσω μέχρι τα Μινωικά χρόνια και μαρτυρούν το Ελληνικό τους παρελθόν. Αντίστοιχα έχουμε και πολλά κοινά οικογενειακά ονόματα, πολλά από τα οποία έφθασαν στα Κύθηρα από τη γειτονική μεγαλόνησο.

Τέλος, με μία απλή αναφορά στους πρώτους κατοίκους, έχουμε τη βοήθεια που παρέχει μία διανομή περιουσίας μεταξύ αδελφών στα Φράτσια, το 1563, με το επώνυμο Σάμιος, ένα από τα παλαιότερα (πρέπει να βρίσκεται στα Κύθηρα πριν από την Ενετική κατάκτηση το 1204) και πλέον διεσπαρμένα επώνυμα στο νησί. Από αυτούς τους Σάμιους (και συγκεκριμένα έναν Παύλο Σάμιο) έχουμε το επώνυμο Παυλάκης, που ανάγεται με βεβαιότητα στο 16^ο αι.

(Περισσότερα για τα επώνυμα, αλλά και για τα άλλα χωριά των Κυθήρων, στα βιβλία μας, «Κυθηραϊκά Επώνυμα» και «Κυθηραϊκά Τοπωνύμια»).

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2022 ΤΗΣ ΕΝΤΥΠΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ»