Γερμανία: 85 χρόνια από τη «Νύχτα των Κρυστάλλων»

Ησυναγωγή στην οδό Πεσταλότσι, στη συνοικία Σαρλότενμπουργκ του Βερολίνου, βρίσκεται στην πίσω αυλή ενός τούβλινου κτιρίου που δεν «χτυπά» και τόσο στα μάτια των περαστικών. Αυτό ήταν που την προστάτεψε κάπως, τη νύχτα της 8ης προς 9ης Νοεμβρίου του 1938 όταν ξεκίνησε το πογκρόμ. Ο εβραϊκός τόπος λατρείας βρισκόταν όμως πολύ κοντά σε κτίρια κατοικιών, στα οποία ομάδες ναζιστών έβαλαν φωτιά. 85 χρόνια αργότερα, η αστυνομία έχει τοποθετήσει προστατευτικές μπάρες σε όλο το μήκος του κτιρίου. Τα κάγκελα είναι καινούργια. Τα πολλά αντισημιτικά περιστατικά στη Γερμανία, μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ, έχουν τροφοδοτήσει τον φόβο μεταξύ των Εβραίων.

Οταν πρόσφατα άγνωστοι ζωγράφισαν το αστέρι του Δαβίδ σε σπίτια Εβραίων Βερολινέζων, πολλοί ένιωσαν να γυρίζουν πίσω στη ναζιστική εποχή. Επειτα από μια απόπειρα εμπρηστικής επίθεσης εναντίον συναγωγής στο κεντρικό Βερολίνο στα μέσα Οκτωβρίου, ο πρόεδρος της εβραϊκής κοινότητας, Γκίντεο Γιόφε, διαπίστωνε ότι «85 χρόνια μετά τη νύχτα του πογκρόμ, οι συναγωγές καίγονται ξανά στην πρωτεύουσα της Γερμανίας».

«Κάθε μέρα με τις σκέψεις από το παρελθόν»

Ηρθε όντως πάλι αυτή η ώρα; Υπάρχει ιστορικός παραλληλισμός; «Ναι και όχι», υποστηρίζει ο Γιόζεφ Σούστερ, πρόεδρος του Κεντρικού Εβραϊκού Συμβουλίου Γερμανίας. «Ναι, διότι ήταν μια εμπρηστική επίθεση σε μια συναγωγή που φέρει τραύματα από την ιστορία και αυτό είναι μια πραγματικότητα. Οχι, διότι το 1938 το όλο θέμα ήταν ένα κρατικά οργανωμένο πογκρόμ. Δόξα τω Θεώ, δεν τίθεται τέτοιο ζήτημα στη Γερμανία σήμερα. Σήμερα, υπάρχουν πολύ σαφείς πολιτικές δηλώσεις υπέρ του Ισραήλ και της εβραϊκής ζωής στη Γερμανία, ενώ το κράτος παρέχει την καλύτερη δυνατή προστασία στους εβραϊκούς θεσμούς. Κι αυτή είναι η διαφορά». Κι η διαφορά αυτή είναι πραγματική, σε αυτό συμφωνεί ο πρόεδρος της κοινότητας Γιόφε. «Οι εξωτερικές συνθήκες δεν είναι φυσικά συγκρίσιμες με το 1938», λέει. «Εχουμε τους πολιτικούς ηγέτες με το μέρος μας. Αλλά το αίσθημα της αγωνίας στην εβραϊκή κοινότητα εξακολουθεί να υπάρχει». Το γερμανικό κράτος που έχει κηρύξει τον πόλεμο στον αντισημιτισμό, δεν καταφέρνει πάντα στην πράξη να το υλοποιήσει αξιόπιστα για όλους.

Μια νεαρή Εβραία από το Βερολίνο, που δεν θέλει να δημοσιευθεί το όνομά της, αναφέρει ότι με αφορμή τα γεγονότα στις 9 Νοεμβρίου διακατέχεται από αισθήματα που δεν είχε γνωρίσει ποτέ πριν. Απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με αυτή την ιστορική ημερομηνία, στέλνει ένα συγκινητικό κείμενο. «Πριν από λιγότερο από 100 χρόνια, οι Εβραίοι δολοφονήθηκαν σε εργοστάσια, εκδιώχθηκαν, στερήθηκαν τα δικαιώματά τους και ταπεινώθηκαν. Ξαφνικά όλα αυτά φουντώνουν ξανά, οι σκέψεις του παρελθόντος με συνοδεύουν κάθε μέρα, είτε το θέλω είτε όχι».

Ράινχαρντ Χέιντριχ, εγκέφαλος της «Τελικής Λύσης»

Το κύμα αντιεβραϊκής βίας το 1938 είχε προετοιμασθεί από καιρό από τους εθνικοσοσιαλιστές. Οι διακρίσεις, η στέρηση των δικαιωμάτων και οι διώξεις σε βάρος των Εβραίων άρχισαν αμέσως μετά την άνοδό τους στην εξουσία το 1933. Επίσημη αφορμή στάθηκε η απόπειρα δολοφονίας του συμβούλου της γερμανικής πρεσβείας Ερνστ Εντουαρντ φομ Ρατ στο Παρίσι, στις 7 Νοεμβρίου, από τον 17χρονο Γερμανοεβραίο Χέρσελ Γκρίσπαν. Αφορμή γι′ αυτή την πράξη ήταν η απέλαση 17.000 Πολωνοεβραίων στα γερμανοπολωνικά σύνορα, μεταξύ των οποίων και οι γονείς του Γκρίσπαν. Ο φομ Ρατ υπέκυψε στα τραύματά του στις 9 Νοεμβρίου. Η ηγεσία των εθνικοσοσιαλιστών που είχε συγκεντρωθεί στο Μόναχο σε ανάμνηση του αποτυχημένου πραξικοπήματος του Χίτλερ στις 9 Νοεμβρίου 1923, έδωσε τότε το πράσινο φως. «Λόγω της απόπειρας δολοφονίας εναντίον του φομ Ρατ στο Παρίσι, αναμένονται διαδηλώσεις κατά των Εβραίων σε όλο το Ράιχ κατά τη διάρκεια της σημερινής νύχτας, την 8η προς 9η Νοεμβρίου 1938», τηλεγράφησε ο επικεφαλής των SS Ράινχαρντ Χέιντριχ, ο άνθρωπος που επινόησε την «τελική λύση» των Εβραίων.

Στο τηλεγράφημά του έδωσε λεπτομερείς οδηγίες για τους κανόνες σύμφωνα με τους οποίους θα έπρεπε να γίνονται αυτές οι λεγόμενες διαδηλώσεις, «για παράδειγμα, εμπρησμοί συναγωγών μόνο αν δεν υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς για τη γειτονιά και καταστροφή, αλλά όχι λεηλασία καταστημάτων και σπίτια Εβραίων». Εάν τηρούνταν αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές, «οι διαδηλώσεις που γίνονται δεν θα μπορούν να εμποδισθούν από την αστυνομία, αλλά μόνο να παρακολουθούνται για την τήρηση των κατευθυντήριων γραμμών». Σύμφωνα με το Γερμανικό Μουσείο Ιστορίας, το αποτέλεσμα ήταν ότι σκοτώθηκαν περισσότεροι από 1.300 άνθρωποι, κατεδαφίστηκαν 1.400 συναγωγές, 7.000 καταστήματα καταληστεύθηκαν και 30.000 Εβραίοι εκτοπίστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Tο αστέρι το Δαβίδ δίπλα στο κουδούνι

«Φυσικά η κατάσταση είναι διαφορετική στη Γερμανία σήμερα», λέει ο Γιόνα Σίβερς, ο ραβίνος της συναγωγής στην οδό Πεσταλότσι. Ωστόσο παρατηρεί και κάτι νέο και τρομακτικό στα σπίτια που έχουν σημαδευθεί με το αστέρι του Δαβίδ. Γνωρίζει μια περίπτωση όπου η πινακίδα τοποθετήθηκε ακριβώς δίπλα στο κουδούνι της πόρτας ενός Εβραίου κατοίκου. Το μήνυμα ήταν: «Ξέρουμε πού μένεις, δεν είσαι ασφαλής εδώ». «Αυτή η έκθεση των Εβραίων, η δημόσια τοποθέτηση συμβόλων μας θυμίζει εποχές που έχουν να κάνουν με την τότε 9η Νοεμβρίου», λέει ο Ζίβερς. «Δεν γίνεται φυσικά παραλληλισμός, αλλά ο συμβολισμός, κι αυτό που υποτίθεται ότι επιτυγχάνεται, είναι πανομοιότυπος. Κι αυτό σίγουρα θα κάνει αυτή τη φετινή 9η Νοεμβρίου διαφορετική από τις προηγούμενες».

Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, ο ραβίνος σπάνια φοράει δημόσια κιπά για να αποφύγει την εχθρότητα. «Πρέπει να είσαι προσεκτικός, δεν μπορείς να είσαι αφελής», λέει. Από την άλλη πλευρά στέλνει ένα σαφές μήνυμα στους πιστούς της κοινότητάς του. «Υπάρχει ένα γνωστό τραγούδι που λέει ότι όλος ο κόσμος είναι μια στενή γέφυρα, αλλά το κυριότερο είναι να μη φοβάσαι. Πρέπει να το παίρνεις στα σοβαρά, αλλά δεν πρέπει να αφήνεις τον φόβο να σε καθορίζει».

Θα επιστρέψει ποτέ η κανονικότητα;

Αυτό δεν είναι βέβαια εύκολο για πολλούς. Η νεαρή Εβραία από το Βερολίνο γράφει ότι θυμάται την αστυνομία με τα αυτόματα όπλα έξω από το δημοτικό σχολείο που φοιτούσε, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στις ΗΠΑ στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 και το θεωρεί φυσιολογικό. «Αυτό που δεν είναι φυσιολογικό, είναι ότι οι Εβραίοι σήμερα κινδυνεύουν συνεχώς και παντού», γράφει η ίδια. «Τώρα υπάρχει ο φόβος να με αναγνωρίσουν ως Εβραία, αλλά και να μιλήσω για τη σύγκρουση στην Εγγύς Ανατολή. Φοβάμαι ότι θα πρέπει να υπομείνω τον τρόπο με τον οποίο σχετικοποιείται και δικαιολογείται η βία κατά των Εβραίων».

Το γεγονός ότι η συναγωγή στην οδό Πεσταλότσι είναι πλέον σφραγισμένη με κάγκελα την κάνει να αισθάνεται φριχτά. «Τι αξίζει η προστασία αν όλοι είναι εναντίον σου; Σε τι χρησιμεύουν τα κιγκλιδώματα εάν είναι ο μόνος τρόπος για να μπορώ να είμαι αυτός ο άνθρωπος που είμαι; Πώς υποτίθεται ότι θα το αντιμετωπίσουμε αυτό ως κοινωνία στη Γερμανία συνολικά; Ολα αυτά μου ακούγονται σαν να πρόκειται να μην επιστρέψει ποτέ ξανά η κανονικότητα».