Γιατί ψηφίζουμε ημιμαθείς πολιτικούς;

Ο δημοσιογραφικός σχολιασμός της ηλιθιότητας, της πολιτικής έστω, ενέχει τον κίνδυνο να σε καταστήσει αντιπαθή: σε κάνει να φαντάζεις αφ’ υψηλού (ενώ δεν είσαι), επιδεικνύοντας αυστηρότητα απέναντι σε ευρύ φάσμα κόσμου. Οχι μόνον απέναντι σε αυτούς που μεσουρανούν εντός, εκτός και επί τα αυτά της πολιτικής, υποτιμώντας το IQ σου, αλλά και όλους όσοι ψήφισαν τα πολιτικά αυτά αστέρια.

Το φαινόμενο όμως είναι υπαρκτό, στραφταλιστό και ιριδίζον, διαρκώς εντεινόμενο τα τελευταία χρόνια λόγω και του κραταιού λαϊκισμού, ως εκ τούτου δύσκολα μπορεί να αγνοηθεί. Πάρτε για παράδειγμα (ως πιο πρόσφατο, όχι ως πιο σημαντικό) την ομιλία της γαλάζιας βουλευτού Κατερίνας Μονογυιού, για το ζήτημα των υδατοδρομίων – η ίδια νόμιζε μάλλον ότι πρόκειται για αγώνες και επέμενε η δόλια στη γενική «υδατοδρομιών».

Το βίντεο από το βήμα της Βουλής, με τη βουλευτή να συλλαβίζει τις κοινοτοπίες κάποιου επιστημονικού συνεργάτη της, χωρίς αιδώ, θυμίζοντας παιδί στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, συνιστά αποστομωτική απάντηση στο ερώτημα αν έχουν όρια η χαμηλή κοινοβουλευτική στάθμη, το θράσος, η υποτίμηση του πολίτη. Και θα ήταν ικανός ο συνδυασμός αυτός ήχου και εικόνας, αν μπορούσε να κάνει τον διάπλου του Αιγαίου και να φθάσει σε ώτα αληθινά ακουόντων, να της στερήσει πολλά ψηφαλάκια από την εκλογική της περιφέρεια, τις Κυκλάδες.

Το επιχείρημα ότι κυβερνά την ισχυρότερη χώρα του κόσμου κάποιος που μιλάει όπως γράφει στο Τwitter –η Μονογυιού μας πείραξε;– δεν νοείται ως άλλοθι και παρακάμπτεται.

Το «διά ταύτα» της συζήτησης, το μείζον που πρέπει και να αναζητηθεί, είναι τι κάνει τελικά έναν ή μία ψηφοφόρο να επιλέγει να εκπροσωπείται (και όχι μόνο στη Βουλή, ρίξτε μια ματιά στα δημοτικά συμβούλια) από κάποιον ημιμαθή, αμφισβητούμενης ευφυΐας πολιτευτή.

Οι κοινωνικές επιστήμες επιμένουν ότι μπροστά στην κάλπη μετράει διπλά και τρίδιπλα η ιδιότητα του προσώπου της διπλανής πόρτας. Αυτή είναι που έχει τη δύναμη να εκτοξεύσει τη δημοφιλία ενός πολιτικού.

Δεν μας νοιάζει αν κάποιος είναι κοσμοπολίτης και έμπειρος, δεν μας κόφτει πόσα βιβλία έχει καταπιεί και πόσο συνεπής είναι. Αν μοιάζει κιμπάρης και φαντασιωσικά μας ενδιαφέρει να συγχρωτιστούμε μαζί του, όλα καλά. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, μια από τις συχνά αναφερόμενες ιδιότητες του Τζορτζ Μπους ήταν ότι οι ψηφοφόροι θεωρούσαν ότι θα μπορούσαν να «πιουν μια μπύρα στο πλάι του».

Μην πάτε μακριά: Ο δικός μας «Αλέξης», τέως πρωθυπουργός-κοινωνικός πύραυλος, είναι εξαιρετικό παράδειγμα του τι μπορεί να καταφέρει το στυλ της οικειότητας στην πολιτική σκηνή. Ο κόσμος δεν κάνει κέφι τους ελιτισμούς. Αν θεωρεί ότι μπορεί να σχετιστεί με τον πολιτικό, να «ταιριάξει» με την οντότητά του, θα τον ψηφίσει κιόλας.

Σε ένα δεύτερο –λανθάνον ασφαλώς– επίπεδο, οι μελετητές ισχυρίζονται ότι η ψήφος δεν είναι άσχετη από την κοινωνική μας θέση. Η τάση μας να προστατεύουμε την αίσθηση της δικής μας αξίας, ώστε να μην αισθανόμαστε κοινωνικά κατώτεροι, μας ωθεί πολλές φορές στο να μην επιλέγουμε κάποιον ευφυή που μας λέει περίπλοκα πράγματα, ενίοτε, δε, μας ξεβολεύει από τις βεβαιότητές μας – αυτός ο τύπος μπορεί να μη μας φαίνεται καν ελκυστικός.

Κάποιος λιγότερο ευφυής, ενίοτε βλαξ, δεν απειλεί κανέναν, δεν ταράζει τίποτε, αναπαράγει προκαταλήψεις, στερεότυπα, αξιοποιεί στο φουλ την κοινοτοπία. Και είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα εκλεγεί.

Στο σημείο αυτό, τις διεργασίες στο μυαλό του ψηφοφόρου έρχεται εν πολλοίς να ερμηνεύσει – διασταλτικά – και ο «νόμος του Πάρκινσον». Οι άνθρωποι ξοδεύουν πολύ περισσότερο χρόνο και προσπάθεια επικεντρωμένοι σε κάτι τετριμμένο που κατανοούν, παρά σε κάτι περίπλοκο που δεν αντιλαμβάνονται. Το πρώτο προσφέρει άλλωστε πολύ περισσότερες δυνατότητες για εξουσία και επιρροή.

Η πλειοψηφία του κόσμου φαίνεται επίσης να επηρεάζεται από προσωπικούς δαίμονες, από στοιχεία που δεν ηχούν λογικά, από θεωρίες συνωμοσίας και ανεξήγητους φόβους. Ισως έτσι εξηγείται το πολιτικό γκελ ενός Βελόπουλου, ενός Καμμένου, ενός εκάστου, τέλος πάντων, που παίζει με «αντισυστημικές» εμμονές και μιλάει για ψεκασμένους, επιστολές του Ιησού και άλλα φαιδρά.

Το βαρύ πυροβολικό: η αυτοπεποίθηση

Ο Guardian, σε παλαιότερο κείμενο του, θυμίζει και το βαρύ πυροβολικό του στρατού των (πολιτικά) ηλιθίων, «το σύνδρομο Dunning-Kruger»: οι λιγότερο ευφυείς άνθρωποι έχουν συνήθως απίστευτη αυτοπεποίθηση.

Οι πιο έξυπνοι άνθρωποι, αντιθέτως, αμφιβάλλουν συχνά, κλονίζονται πιο εύκολα από βεβαιότητες που τους περιβάλλουν, διερωτώνται και αναζητούν. Η αυτοπεποίθησή τους δεν είναι πάντα δεδομένη. Επιπλέον, αυτοαξιολογούνται. Καταφεύγουν δηλαδή σε μια πολύτιμη μεταγνωστική δεξιότητα, η οποία όμως απαιτεί νοημοσύνη!

Υπάρχουν πρόσωπα που δεν διαθέτουν τη δεξιότητα της αυτοαξιολόγησης, δεν θεωρούν τον εαυτό τους προβληματικό, γελοίο ή αδαή, γιατί τεχνικά δεν έχουν τη νοητική δυνατότητα να το πράξουν.

Μην απορείτε που η Μαρίνα Σταυράκη-Πατούλη, γνωστή «κοκέτα» με πολιτικές φιλοδοξίες, παρουσιάζει το θέαμα που παρουσιάζει, ποζάροντας με τις τρέσες της και τα χρυσά κουμπιά της στον Λευκό Οίκο, κάτω από το πορτρέτο του Μπιλ Κλίντον, ή σε καφέ της Αργεντινής ως άλλο, καυτό –στα κόκκινα– pin-up girl. Μάλλον, δεν αυτοαξιολογείται…

Ούτως ή άλλως, δεν βοηθάει και η περιπλοκότητα του δημόσιου βίου. Τα σημαντικά θέματα είναι «βαριά», ποιος μη γνώστης μπορεί να παρακολουθήσει εύκολα μια συζήτηση για τη διαχείριση των ελλειμμάτων; Υπάρχουν τόσες και τόσες παράμετροι που πρέπει να ληφθούν υπόψη για την κατανόηση ενός θέματος, δύσκολα μπορούν να συμπυκνωθούν και να προβληθούν αποτελεσματικά.

Και ο κόσμος αποξενώνεται, όταν δεν κατανοεί. Αν ένα φρέσκο πρόσωπο λέει με αυτοπεποίθηση ότι υπάρχει λύση, υποσχόμενο να εξαφανίσει τις δυσνόητες κηλίδες, αν πουλάει αυταπάτες, θα εμφανιστεί περισσότερο ελκυστικό. Κάτι πρέπει να σας θυμίζει αυτό…

Τα πράγματα θα ήταν βεβαίως σαφώς καλύτερα, αν η Παιδεία στον τόπο μας δεν ήταν τόσο προβληματική, αν τα περισσότερα ΜΜΕ διέθεταν μεγαλύτερη σοβαρότητα, αν, αν, αν… Δεν θα μπορούσαν βεβαίως να αλλάξουν τους μηχανισμούς με τους οποίους δουλεύει το μυαλό των ανθρώπων, θα είχαν όμως τη δυνατότητα να ξεπαστρέψουν φωτοστέφανα καθαρόαιμων πολιτικών βλακών. Την ενορχηστρωμένη παραπλάνηση, σε μεγάλο βαθμό και την κακή ποιότητα του δημόσιου βίου.

Τείνουμε να γελάμε με τα viral video και τις εξωφρενικές ατάκες, ξεχνώντας τη διαπίστωση επιφανών δοκιμιογράφων ότι «ο ηλίθιος είναι ο πιο επικίνδυνος τύπος ανθρώπου». Ο πολιτικά ηλίθιος να δείτε…