ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΛΕΜΕ ΕΤΣΙ;

ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΟΝΤΕΛΕΤΟΥ: Ο ναός της Κοντελετούς στο Λειβάδι, εκτός από το γεγονός ότι δεσπόζει σε ένα μικρό λόφο στο κέντρο της ευρύτερης περιοχής, δημιουργούσε από παλιά την απορία για την ονομασία του, καθώς ήταν πάντα ένας γρίφος. Πολύ πρόσφατα διατυπώθηκαν δύο απόψεις πάνω στο ερώτημα της ονομασίας του ναού. Και όπως συμβαίνει με τα περισσότερα τοπωνύμια, δεν είναι εξακριβωμένο για ποίο λόγο δόθηκε η ονομασία αυτή. Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή (Α. Μαζαράκης) η λέξη προέρχεται από τρεις άλλες, τις con, tela και etu που σημαίνουν, σε ελεύθερη απόδοση, την Παναγία με τα υψηλά ρούχα ή την υψηλόκορμη Παναγία. Η δεύτερη άποψη (Εμμ. Καλλίγερος) αναφέρει ότι η λέξη είναι τοπωνύμιο πιθανόν από το βυζαντινό επώνυμο Κοντελέτος ή Κοντολέτας, καίτοι τέτοιο επώνυμο δεν έχει εντοπισθεί στο νησί, αν και αναφέρεται και σήμερα ακόμη σε άλλες περιοχές. Στα Κύθηρα είναι γνωστό το τοπωνύμιο Κοντελετάνδες (πλησίον των Λογοθετιανίκων), το οποίο παραπέμπει ευθέως στη Βυζαντινή περίοδο (πρβλ. Αλεξανδράδες, Μαγγουνάδες, Καλαμουτάδες, Πιτσινάδες, κλπ)  και μαρτυρεί προέλευση από οικογενειακό. Είναι γνωστό για τα Κύθηρα ότι οι καταλήξεις αυτές για τα τοπωνύμια του νησιού παραπέμπουν σε παλαιότερες εποχές, καθώς, μετά τον 17^ο αι. επικράτησε η κατάληξη –άνικα ή –άδικα για τους πιο πολλούς οικισμούς (Καστρισιάνικα, Φατσάδικα, Κλαράδικα, Καλησπεριάνικα, Κυπριωτιάνικα κ.ο.κ.) ονομασίες που παραπέμπουν ευθέως σε επώνυμα ή παρωνύμια.  Όσον αφορά τον τύπο Κοντελετού μπορεί να ερμηνευθεί από τη συνήθη απόδοση θηλυκού με την κατάληξη αυτή, αφού στο νησί είναι πολύ γνωστές ακόμη και σήμερα οι αναφορές σε –ού, όπως Κασιματού, Γορδοβανού, Πατρολογού κλπ. Μάλιστα και η συνηθισμένη γενική με το τελικό σίγμα (Κοντελετούς) παραπέμπει στο γνωστό αυτόν ιδιωματισμό (π.χ. της Κασιματούς). Η αναζήτηση της ετυμολογίας πάντως συνεχίζεται, αφού δεν έχουν παρουσιασθεί απόλυτα πειστικές ερμηνείες μέχρι τώρα, ενώ, εκτός από τον εντοπισμό του τοπωνυμίου Κοντελετάνδες, το οποίο βέβαια αποτελεί ισχυρό στοιχείο, για να τεκμηριωθεί η προέλευση από επώνυμο θα πρέπει να έχουμε τουλάχιστον μία ακόμη γραπτή μαρτυρία για ύπαρξη τέτοιου επωνύμου στο νησί.

ΑΓΙΟΙ ΠΑΝΤΕΣ ΣΤΑ ΓΡΙΖΩΤΙΑΝΙΚΑ: Καίτοι πριν 10-12 χρόνια είχαμε παρουσιάσει την περιοχή αυτή και τον ερειπωμένο ναό των Αγίων Πάντων, σίγουρα ελάχιστοι θα το θυμούνται. Η περιοχή ήταν γνωστή μόνο στα χαρτιά, αλλά κανείς δεν γνώριζε την ακριβή της θέση. Εντοπίστηκε τελικά σε λόφο ΝΔ του οικισμού Περλεγκιάνικα, αλλά ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για την ονομασία πλην του ότι αυτή δόθηκε από το όνομα των οικιστών, που ήταν Γριζιώτης. Στην προβληματική Απογραφή του Καστροφύλακα αναφέρεται οικισμός Γρυζωτή, ενώ πιο ενδιαφέρουσα είναι η αναφορά στον Κώδικα Νεκταρίου Βενέρη για ύπαρξη εξωμονίου σε περιοχή με το όνομα Γριζωτιάνικα. Σύμφωνα με την έρευνά μας για τα Κυθηραϊκά επώνυμα το επώνυμο Γριζιώτης συναντάται στις περιοχές Μυλοπόταμο, Γιωργάδικα και τις Πιτσινάδες κατά το 18^ο αι, ενώ μετά χάνεται από τα Κύθηρα. Οι όμοροι οικισμοί Γιωργάδικα και Πιτσινάδες είναι πολύ κοντά στο λόφο των Αγίων Πάντων δηλαδή στα Γριζωτιάνικα, ενώ και το Μυλοπόταμο ήταν το πλησιέστερο κεφαλοχώρι την εποχή αυτή. Η ονομασία Γιζιώτης παραπέμπει σε πρόσκτησή της από τοπωνύμιο, τέτοιο όμως δεν είναι γνωστό παλαιότερα στα Κύθηρα, ενώ η αναφορά σε Γριζωτιάνικα παραπέμπει ευθέως σε προέλευση από το επώνυμο. Μέχρι σήμερα δεν έχουμε καμία πειστική αναφορά για την προέλευση του επωνύμου, το οποίο έχει χαθεί από το νησί στο 18 αι, ενώ και στη διασπορά του αναφέρεται μόνο στη Μικρά Ασία και μαζί με το επώνυμο Ραπτάκης που είναι επίσης Κυθηραϊκό, άρα μπορούμε να υποθέσουμε ότι και ο Γριζιώτης αυτός ήταν Κυθήριος. Όσον αφορά το ναό των Αγίων Πάντων αυτός είναι εντελώς ερειπωμένος και δεν έχει φτάσει εκεί κανείς μέχρι σήμερα για να τον μελετήσει σίγουρα όμως είναι παλαιότερος του 18^ου αι. οπότε και η μοναδική αναφορά του στις πηγές.

Εμμ. Π. Καλλίγερος

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΤΗΣ ΕΝΤΥΠΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ»