Γιατί το λέμε έτσι;

ΜΟΥΔΑΡΙ: Γνωστό τοπωνύμιο με ομώνυμο ακρωτήριο στο Βορειότατο άκρο των Κυθήρων. Το όνομα της περιοχής, που καλύπτει και τη διπλανή από το Φάρο παραλία δόθηκε ακριβώς από την παραλία αυτήν, στην οποία υπήρχε άμμος και από αυτήν ονομάστηκε Αμμουδάρι. Από το Αμμουδάρι με αποκοπή του πρώτου φωνήεντος έμεινε το Μουδάρι. Το τοπωνύμιο αυτό αναφέρεται από το 14^ο αι. και είναι επομένως ένα από τα παλαιότερα στα Κύθηρα.

ΚΑΠΛΑΝΗΣ, ΝΤΕΛΗΣ, ΜΑΝΩΛΑΣΟΣ: Πρόκειται για τρία παρωνύμια, τα οποία συνδέονται με μερικά κοινά χαρακτηριστικά και για το λόγο αυτόν καταγράφονται μαζί. Παρατηρούνται και τα τρία στα Φατσάδικα, αναφέρονται όλα στο επώνυμο Φατσέας, αλλά σε ξεχωριστούς κλάδους του και τρεις από τους πλέον γνωστούς με τα παρωνύμια αυτά συνδέονται και με μία μικρή ιστορία. Ας ξεκινήσουμε από αυτήν. Πριν την Κατοχή είχε δημιουργηθεί διένεξη με τους κατοίκους των Φατσαδίκων και των Κλαράδικων, στο Πούρκο, για τη Γύρα της Μυρτιδιώτισσας. Όταν, λοιπόν, η Εικόνα πέρασε από τα Φατσάδικα, οι Κλαράδες παραφύλαξαν και την πήραν μαζί τους κάποια ώρα που δεν ήταν κανείς στην εκκλησία. Έγιναν όμως αντιληπτοί και οι Φατσαδιώτες με επικεφαλής έναν Καπλάνη, ένα Ντελή κι ένα Μανωλάσο πρόλαβαν τους ….απαγωγείς στο γεφύρι κι άρχισαν καυγά. Ένας από τους τρείς, ο πιο παλικαράς, νομίζουμε ο Καπλάνης, σήκωσε τη μαγκούρα και φωνάζοντας «….την Παναγία σας, που θα μας πάρετε την Παναγία» επιτίθεται σε έναν Κλάρο εξ αυτών που την μετέφεραν. (Σημειωτέον ότι και εκ των «απαγωγέων» πολλοί έφεραν το επώνυμο Φατσέας, το οποίο υπάρχει στο Πούρκο). Όμως αυτός έσκυψε για να αποφύγει τη μαγκουρέα και η μαγκούρα έπεσε πάνω στην Εικόνα κάνοντας μία βούλα στο χέρι της Παναγίας που φαίνεται ακόμη! Τελικά οι Φατσάδες κέρδισαν και πήραν πίσω την εικόνα. Όσον αφορά τη σημασία των παρωνυμίων. Το Μανωλάσος προέρχεται από το βαφτιστικό Μανώλης. Το Καπλάνης από το καπλάνι=τίγρης (ο όρος χρησιμοποιείται και για άλλα αιλουροειδή) και το Ντελής=τρελός και παράτολμος. Οι δύο τελευταίες λέξεις από την τουρκική. Σημειώνουμε ότι παρωνύμιο Ντελής αναφέρεται και σε κλάδο των Μεγαλοκονόμων στο Μυλοπόταμο. Και τα δύο αυτά παρωνύμια εξακολουθούν να αναφέρονται σε κλάδους του επωνύμου Φατσέας στην ίδια περιοχή, ενώ το Μανωλάσος δεν αναφέρεται πλέον. (Η ιστορία με την εικόνα μάς αναφέρθηκε από τον Εμμ. Κασιμάτη-Πορταλαμίο)

ΜΑΓΕΡΙΑΝΙΚΑ και ΠΑΛΙΟΠΥΡΓΙΩΤΙΣΣΑ: Η ονομασία του οικισμού δείχνει ότι έχει ληφθεί από το επώνυμο των οικιστών του, όπως όλοι οι οικισμοί με αντίστοιχη ονομασία. Το επώνυμο Μάγειρος είναι ένα από τα αναφερόμενα από το 15^ο αι, οπότε έχουμε πολλές αναφορές, ενώ και το γεγονός ότι οι περισσότεροι αναφέρονται να είναι βιλλάνοι (=αγρότες, δουλοπάροικοι, υποτελείς) των Βενιέρων ή του Ενετικού κράτους δείχνει ότι πρόκειται για Βυζαντινή οικογένεια, από αυτές που βρέθηκαν στα Κύθηρα με την ενετική κατάκτηση το 13^ο αι. Προς αυτό κατατείνει και ο εντοπισμός την ίδια εποχή της μορφής του επωνύμου ως Καλομάγειρος. Όσον αφορά τον οικισμό, αυτός βρίσκεται στην έξοδο του Κάτω Λειβαδίου προς τον Κάλαμο στην τοποθεσία Καλοζούνι, στην οποία κατοικούσαν οι Μάγειροι κατά το 16^ο αι και μετά πριν μετακινηθούν στη σημερινή τους εγκατάσταση στο Δρυμώνα, ενώ παλαιότερα δεν γνωρίζουμε τον τόπο κατοικίας τους, αν και στα φορολογικά κατάστιχα του 15^ου αι. αναφέρονται ως κάτοικοι στον Άγιο Δημήτριο (σημερινή Παλιόχωρα). Μία αναφορά σε τοπογραφικό σημείο της διανομής των Βενιέρων (1310) για Βίγλα του Μαγείρου σε θέση που μπορεί να ταυτισθεί με τον οικισμό Μαγεριάνικα, δείχνει ότι μπορεί να είχαν περιουσία στο χώρο αυτόν οι Μάγειροι ακόμη και από το 14^ο αι., ενώ ενισχύει τις σκέψεις για τη Βυζαντινή καταγωγή της οικογενείας και την παλαιότατη εγκατάστασή της στα Κύθηρα. Ο ναός του οικισμού είναι η Παναγία η Κερά, όπως είναι γνωστή σήμερα, ενώ από το 18^ο αι. αναφέρεται ως Παναγία Παλιοπυργιώτισσα προφανώς από τον πύργο-παρατηρητήριο, που συνήθιζαν να κατασκευάζουν πάνω σε ναούς την εποχή αυτή για να παρατηρούν το πέλαγος. Είναι ενδιαφέρον ότι σε κοντινή απόσταση υπάρχει ο ναός του Αγ. Ιωάννη του Θεολόγου με ανάλογο πύργο, τον μόνο που διασώζεται σήμερα στα Κύθηρα, ενώ ο χαρακτηρισμός Παλιοπυργιώτισσα κατά το 18^ο αι. δείχνει ότι ο πύργος αυτός, ίσως δε και ο αρχικός ναός, πιθανόν είχαν ήδη καταστραφεί την εποχή αυτή και είχε απομείνει η ανάμνησή τους, εξ ου και η ονομασία.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ, ΚΟΚΚΙΝΕΑΣ: δύο παρωνύμια, τα οποία εμφανίζονται δίπλα σε πολλά Κυθηραϊκά επώνυμα από τα πολύ παλιά χρόνια. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν σχέση με σωματικά χαρακτηριστικά, κατά κύριο λόγο, δηλαδή στο χρώμα του δέρματος ή των μαλλιών. Αναφέρεται και μία περίπτωση που έχει σχέση με τα πολιτικά φρονήματα! Έτσι για το Κόκκινος έχουμε αναφορές να προσκολλάται στα επώνυμα, Δαπόντες (Χώρα, 20ός), Κοντολέων (Κοντολιάνικα, 18^ος) και Λογοθέτης (Χώρα, 18^ος), ενώ σίγουρα υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις που δεν έχουν καταγραφεί ακόμη. Όσον αφορά το Κοκκινέας, που είναι μία μορφή του προηγουμένου με την κατάληξη –εας (συνήθη στη Μάνη, αλλά και στα Κύθηρα, ακόμη και χωρίς επίδραση από εκεί) έχουμε αναφορές του στα επώνυμα Κασιμάτης (16^ος, το παρωνύμιο αυτό εξελίσσεται σε Πορταλαμίος σε κλάδο της οικογενείας Κασιμάτη), Ζαγλανίκης (20ός) και Μελιτάς (18^ος).

ΚΟΤΣΥΦΟΣ: Ένα παλαιό και πολύ διαδεδομένο παρωνύμιο στα Κύθηρα με κύριο χαρακτηριστικό του ότι «κινείται» σε διάφορα επώνυμα από το 18^ο αι. οπότε εντοπίζεται για πρώτη φορά, αν και πιστεύουμε ότι είναι ακόμη παλαιότερο. Συγκεκριμένα, το 18^ο αι. έχουμε το παρωνύμιο αυτό να εμφανίζεται σε κλάδο της οικογενείας Καλλίγερου στο Στραπόδι, την ίδια δε εποχή σε πολλούς κλάδους ταυτόχρονα του επωνύμου Σάμιος σε Χώρα, Λειβάδι, Στραπόδι κ.α.  Αυτή η εμφάνιση σε πολλούς κλάδους του ίδιου επωνύμου σε διαφορετικές περιοχές δείχνει ότι το παρωνύμιο εμφανίζεται παλαιότερα από την εποχή αυτή. Αργότερα, στο τέλος του 19^ου αι. το ίδιο παρωνύμιο εμφανίζεται σε κλάδο του επωνύμου Σουρής στην Αγ. Αναστασία, ενώ έχουν αναφερθεί περιπτώσεις και για άλλα επώνυμα που ερευνάται η αξιοπιστία των πληροφοριών. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε πολλές περιπτώσεις έχουμε και επέκταση του παρωνυμίου σε σύνθετη μορφή ως πρώτο συνθετικό με δεύτερο ένα βαφτιστικό (Κοτσυφόγιωργης, Κοτσυφόγιαννης κλπ). Όσον αφορά την ετυμολογία του αυτή είναι ευχερής, καθώς έχει σχέση με το γνωστό πουλί, το οποίο στα Κύθηρα εμφανίζεται, τόσο σε ενδημική μορφή, όσο και αποδημητικό, αλλά δεν είναι γνωστός ο λόγος που το παρωνύμιο αυτό έγινε τόσο ….δημοφιλές και «κόλλησε» σε πολλά επώνυμα.

ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΣ: Ένα πολύ παλιό παρωνύμιο στα Κύθηρα, το οποίο ακολουθεί έναν κλάδο του επωνύμου Καλλίγερος, αυτόν που είχε εγκατασταθεί στο Κατούνι πιθανόν και πριν από το 18^ο αι. και αργότερα έφθασε στα Φατσάδικα, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα. Στη μεγάλη μετανάστευση των Κυθηρίων στη Σμύρνη κατά το 19^ο αι. αναφέρεται το Κουρμουλής και ως επώνυμο, ήταν όμως μία ακόμη περίπτωση Κυθηραϊκής οικογενείας της Σμύρνης που άλλαξε το επώνυμό της με το παρωνύμιο. Μάλιστα έχουμε και τη γνωστή περίπτωση του, επίσης Κυθηρίου, από τα Μητάτα, Κωνστ. Βίκτωρα, διάσημου εφοπλιστή στη Σμύρνη, ο οποίος συνέστησε ναυτιλιακή εταιρεία με την επωνυμία «Τζόλυ, Βίκτωρας, Κουρμουλής και Σία», η οποία κυριαρχούσε στη μεταφορά εμπορευμάτων στη Σμύρνη και τις γύρω περιοχές. Ο Κουρμουλής ήταν γαμπρός του και Κυθήριος και αυτός. Αναφέρεται ότι απόγονοι των Κουρμουλήδων της Σμύρνης υπάρχουν ακόμη στην Αθήνα με το επώνυμο αυτό, αλλά δεν είναι γνωστό αν γνωρίζουν την καταγωγή της οικογένειας. Όσον αφορά την ετυμολογία, δεν είναι σαφής, καθώς η λέξη δεν είναι συνηθισμένη και δεν αναφέρεται σε άλλες περιοχές. Στο τοπικό Κυθηραϊκό ιδίωμα κουρμούλες, είναι οι σωροί από χώμα. Το πώς αυτό έγινε παρωνύμιο είναι άγνωστο, πιθανότατα όμως να έχουμε ένα σωματικό χαρακτηριστικό με σκωπτική διάθεση, όπως πολλά παρωνύμια. Σήμερα έχουμε αρκετές οικογένειες με το παρωνύμιο αυτό, όλες με κοινή καταγωγή.