Γιατί το λέμε έτσι; Επώνυμα, παρωνύμια και τοπωνύμια των Κυθήρων

ΚΑΛΚΑΝΤΗΣ: Τοπωνύμιο στα Λογοθετιάνικα, το οποίο οφείλεται στο αντίστοιχο παλαιό επώνυμο που  ακόμη και σήμερα συναντάται στη Μάνη. Σύμφωνα με τις πηγές, οικογένεια Καλκανδή εντοπίζεται στον Ποταμό και από αυτήν ασφαλώς προέρχεται το τοπωνύμιο στα γειτονικά Λογοθετιάνικα. Αναφέρεται (Αλεξάνδρα Κραντονέλη, Ελληνική Πειρατεία και κούρσος, σελ.233) ότι στις 15 Δεκεμβρίου 1807 ο τ. Γάλλος πρόξενος στα Κύθηρα ζήτησε από το διοικητή Κυθήρων Δ. Αρβανιτάκη «….να συλλάβει το Μανιάτη Δημήτρη Γιωργάκη Καλκανδή (Κούρκο), γνωστό ληστή που βρισκόταν με την οικογένειά του στο Μυλοπόταμο» …..Στις 19 του μηνός όντως συλλαμβάνεται, λέει ότι γεννήθηκε στο Μαραθωνήσι, είναι 36 ετών κι εδώ και 5 χρόνια είχε εγκατασταθεί οικογενειακώς στον Ποταμό λόγω των επαναστάσεων στη Μάνη…..». Στη συνέχεια αναφέρεται όλη η κατάθεσή του, που δικαιολογεί ότι είχε πειρατικό σκάφος με Ρωσική σημαία, αλλά είχε εγκαταλείψει την πειρατεία. Αυτός, λοιπόν, φαίνεται να άφησε ένα τοπωνύμιο στα Κύθηρα με το όνομά του!

ΚΑΜΠΕΑΣ ΚΑΙ ΚΑΜΠΙΑΝΙΚΑ: Παρωνύμιο και τοπωνύμιο, που προέρχεται από το πρώτο. Το παρωνύμιο είναι παλαιότατο και γνωστό μέχρι σήμερα και αναφέρεται στο επίσης παλαιότατο στα Κύθηρα επώνυμο Κυριάκης, το οποίο εντοπίζεται σε γραπτές πηγές στην Παλιόχωρα από τα μέσα του 15^ου αι. με την σημείωση ότι πρόκειται για ελεύθερο αγρότη. Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε οι ελεύθεροι αγρότες την εποχή αυτή ήταν πιθανότατα αυτοί που έφεραν οι Βενιέροι για να ενισχύσουν τον πληθυσμό του νησιού, άρα βρίσκονται στα Κύθηρα λίγο νωρίτερα από τον εντοπισμό τους στις πηγές, δηλαδή περίπου από το πρώτο μισό του 14^ου αι. Υπάρχουν βέβαια και αυτοί που, ενώ είχαν καταστεί δουλοπάροικοι μετά την Ενετική κατάκτηση το 1204 και απέκτησαν δικαιώματα στη συνέχεια, αυτοί όμως ήταν ελάχιστοι και δεν έχουμε σχετική αναφορά για τη συγκεκριμένη οικογένεια. Τώρα, το παρωνύμιο Καμπέας είναι επίσης παλαιότατο και έδωσε το όνομα και στον οικισμό, που ήταν απλά ένας σπιτότοπος ενός κλάδου των Κυριάκη και βρισκόταν γύρω από το Βυζαντινό ναό του Αγίου Δημητρίου, που εξ αιτίας της ονομασίας Καμπέας  η περιοχή του ναού ονομάστηκε Καμπιάνικα. Σήμερα υπάρχουν λίγες οικογένειες από το συγκεκριμένο κλάδο καμία δε οικογένεια Κυριάκη δεν βρίσκεται πλέον στα Κύθηρα, αλλά μόνο στη διασπορά τους.

ΝΙΚΗΦΟΡΙΑΝΙΚΑ: Τοπωνύμιο-σπιτότοπος στην περιοχή των Φριλιγκιανίκων προς την πλευρά Αλοϊζιάνικα-Αρωνιάδικα, το οποίο προέρχεται από το χαμένο σήμερα επώνυμο Νικηφόρος, οικογένειες με το οποίο εντοπίζονται στα Φριλιγκιάνικα. Το επώνυμο αυτό αναφέρεται όλο τον 17^ο αι, είναι όμως παλαιότερο. Στα τέλη του αιώνα αυτού το επώνυμο εντοπίζεται στα γειτονικά Κυπριωτιάνικα (τότε Δρυμωνάρι) με αναφορά και στο παρωνύμιο Pinacha (Πινακάς;)  και στη συνέχεια χάνεται από τα Κύθηρα. Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε δεν πρέπει να σχετίζεται με το γνωστό και σήμερα επώνυμο Νικηφοράκης της Χώρας, το οποίο έχει Κρητική προέλευση. Στα Κυπριωτιάνικα δεν έχουμε εντοπίσει τοπωνύμιο σχετικό με τη, βραχύβια ούτως ή άλλως, παρουσία του επωνύμου Νικηφόρος εκεί.

ΜΠΑΓΙΩΚΟΣ: Παρωνύμιο με μικρή διάδοση, καθώς εντοπίζεται σε μία μόνον οικογένεια στα Πιτσινιάνικα. Το παρωνύμιο έχει σχέση με τα χρήματα και μάλιστα με τα πολλά χρήματα. Η λέξη χρησιμοποιείται κυρίως στην αργκό και πιθανότατα προέρχεται από την ιταλική baiocco που ήταν ένα  ευτελές χάλκινο παπικό  νόμισμα. Όμως στην Ελληνική αργκό μπαγιώκο είναι τα πολλά χρήματα, το κομπόδεμα και εξ αυτού ο μπαγιοκλής σημαίνει τον πλούσιο, τον παραλή. Αν λάβουμε υπ’  όψιν την κληρονομιά που άφησαν στα Κύθηρα οι Ενετοί δεν είναι παράξενο που το παρωνύμιο εμφανίζεται στο νησί, όπως και πολλά άλλα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση σημαίνει κι εδώ αυτόν που έχει καλό κομπόδεμα. Τον εύπορο.

ΧΑΛΙΚΟΚΟΥ (συν.): Προ μηνών σε σχετικό σημείωμα στη στήλη είχαμε αναφερθεί στο τοπωνύμιο αυτό χωρίς να μπορούμε να δώσουμε απάντηση, καθώς μάς ήταν εντελώς άγνωστης ετυμολογίας. Σε μία προσπάθεια προσέγγισης με άλλα ανάλογα αναφερθήκαμε σε σχετικά παρωνύμια στην Αθήνα. Όμως μία φίλη από τα Πιτσινιάνικα, η Μαίρη Καλλιγέρου (Μπαγιώκου) μάς έδωσε μία εκδοχή βασιζόμενη στις δικές της μνήμες. Έτσι ανέφερε ότι σε παλαιότερα χρόνια, που οι άνθρωποι δεν διέθεταν σημειωματάρια (ή ηλεκτρονικά μπλοκ…) ήταν δε οι περισσότεροι αγράμματοι, μετρούσαν τα μεροκάματα που έκαναν με χαλίκια και κάθε Κυριακή πήγαιναν στην πλατεία να πληρωθούν με βάση τα μεροκάματα-χαλίκια. Έτσι η πλατεία ονομάστηκε Χαλικόκου. Ελλείψει άλλης ερμηνείας θεωρούμε αυτήν, εκτός που βασίζεται σε μνήμες, ότι είναι και πειστική. Αναμένουμε και άλλες συνεισφορές στην έρευνα. (Όσοι έσπευσαν να δώσουν άλλες ερμηνείες αμφισβήτησης καλά είναι να διαβάζουν όλα τα θέματα από αρχής μέχρι τέλους. Στο σημείωμά μας αναφερόταν ότι το τοπωνύμιο δεν είναι γνωστής ετυμολογίας και απλά σε αυτό έγινε ένας πιθανός παραλληλισμός).

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2023