Οι αδελφοί Λάζαρος και Γεώργιος Κουντουριώτης στα Κύθηρα

Στο Καψάλι, στον Πίσω Γιαλό υπάρχει η οδός Κουντουριώτη. Πολλοί αναρωτήθηκαν, ποια σχέση έχει η παραλιακή οδός με την επιφανή οικογένεια της Ύδρας. Αυτή τη σχέση ερεύνησα μέσα από γραπτές πηγές, αλλά και από την προφορική παράδοση. Όμως να πάρομε τα πράγματα από την αρχή.

Περί το 1700 ζούσε στην Ύδρα ο Χατζή-Γεώργιος Ζέρβας, ο οποίος επειδή παρέμεινε ένα διάστημα στα Κούντουρα της Μεγαρίδος, πήρε την προσωνυμία Κουντουριώτης και έγινε ο γενάρχης της ιστορικής οικογένειας των Υδραίων προυχόντων. Η Ύδρα επί Τουρκοκρατίας ήταν αυτοδιοικούμενη με πολλά προνόμια και είχε το προβάδισμα στα άλλα ναυτικά νησιά. Ιδίως κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων οι Υδραίοι πλούτισαν διότι το εμπόριο πέρασε στα χέρια των Ελλήνων και έτσι η Ύδρα ένα ορεινό και άγονο νησί γέμισε στέρνες με χρυσάφι και έφθασε στο σημείο να την αποκαλούν οι Τούρκοι «Μικρή Αγγλία». Πανίσχυροι πλοιοκτήτες, πρόκριτοι του νησιού οι Κουντουριώτες είχαν σωρεύσει μεγάλο πλούτο. Τα εγγόνια του Χατζή-Γεωργίου, παιδιά του γιού του Ανδρέα, Λάζαρος και Γεώργιος, έπαιξαν σπουδαιότατο ρόλο στην επανάσταση και γενικά στις πολιτικές εξελίξεις.

Ο Λάζαρος (1769-1852) ο κορυφαίος από τους προκρίτους της Ύδρας, περίφημος για τα πλούτη του, λέγεται ότι μέσα σε ένα χρόνο από τα 22 πλοία του κέρδισε 200.000 δίστηλα. Η γνώμη του επικρατούσε μεταξύ των προκρίτων της Ύδρας. Ο Σπύρος Μελάς στη μυθιστορηματική βιογραφία «Ναύαρχος Μιαούλης» περιγράφει το Λάζαρο ως εξής «πιο πλούσιος και πιο σοβαρός από όλους, με μεγάλη επιβολή στο λαό, ήξερε να ακούγεται. Σκεφτόταν πολύ, μιλούσε λίγο. Γεννημένος άρχοντας είχε και την εξωτερική αξιοπρέπεια. Η αυστηρή μορφή του με τη μεγάλη μύτη και το δυνατό σαγόνι θα ‘ταν αποκρουστικά στυγνή, αν το βλαμμένο μάτι του (το ‘χε χάσει από ατύχημα) δεμένο πάντα με μαύρο μεταξωτό μαντήλι δεν έδινε κάποια αόριστη γλύκα μελαγχολίας στην έκφρασή του…»

Ο Γεώργιος (1782-1858) αντάξιος του αδερφού του, έπαιξε πολύ σπουδαίο ρόλο σε όλες τις πολιτικές ζυμώσεις κατά την επανάσταση και στην απελευθέρωση. Έγινε πρόεδρος του εκτελεστικού στην επανάσταση και αργότερα επί Καποδίστρια και Όθωνα ήταν Γερουσιαστής και Σύμβουλος Επικρατείας. Οι απόγονοί του διέπρεψαν ως πολιτικοί και ως Ναύαρχοι. Ο εγγονός του, Παύλος Κουντουριώτης, είναι ο πασίγνωστος Αρχηγός του Στόλου στους Βαλκανικούς πολέμους και κατόπιν Υπουργός και Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Τα δυό αδέρφια Λάζαρος και Γεώργιος ήταν πολύ αγαπημένα και λέγεται ότι με τη σύσταση του Ν.Ελληνικού κράτους δάνεισαν τον Καποδίστρια 2000 τάλιρα. Στο διάστημα 1790-1802 επικράτησε αναρχία στην αυτόνομη Ύδρα. Το 1802 έρχεται στο νησί διορισμένος από τους Τούρκους ο Υδραίος Γεώργιος Βούλγαρης με εντολή να επιβάλει την τάξη. Πράγματι έφερε την ηρεμία και φυσικό ήταν να εναντιώνεται σε κάθε κίνηση κατά των Τούρκων. Το 1807 ο Ναπολέων κατάφερε να προκαλέσει Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Οι Ρώσοι προσπαθούν να ξεσηκώσουν τους ραγιάδες για μια ακόμη φορά κατά των Τούρκων. Στην Ύδρα υπάρχει ισχυρό Ρωσικό κόμμα με πρωτεργάτη το Λάζαρο Κουντουριώτη, ο οποίος ήλπιζε στους ομόθρησκους Ρώσους. Ο Βούλγαρης ήρθε αντιμέτωπος με το Ρωσικό κόμμα και φυσικά με τους Κουντουριώτηδες, οι οποίοι τελικά επικράτησαν με τη Ρωσική προπαγάνδα. Κατόπιν, όταν Ρώσοι και Τούρκοι έκλεισαν ειρήνη, οι Υδραίοι εγκατελείφθησαν από τους Ρώσους στην τύχη τους, όπως συνέβη και άλλες φορές. Πολλοί Υδραίοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους μόνιμα ή προσωρινά.

Εκείνη την εποχή ο Ιωάννης Κλάδος, ο περίφημος Κυθήριος γιατρός και Φιλικός υπηρετούσε στην Ύδρα ως πρόξενος της Ρωσίας. Λόγω αυτής της θέσεως συνεδέθη με τους Ρωσόφιλους Κουντουριώτηδες, με τους οποίους συνεργαζόταν και διετήρησε αλληλογραφία επί σειράν ετών. Πιθανότατα οι ανωμαλίες στην ιδιαίτερη πατρίδα τους να ώθησαν τους Κουντουριώτηδες και λόγω της φιλίας τους με τον Ιωάννη Κλάδο να έρθουν στα Αγγλοκρατούμενα Κύθηρα και να δημιουργήσουν ένα έρεισμα στο νησί για περίπτωση ανάγκης. Είναι γνωστό εξάλλου ότι κατά τους προεπαναστατικούς χρόνους πολλοί καταδιωκόμενοι αγωνιστές βρήκαν φιλόξενο καταφύγιο στα Κύθηρα όπως και στα άλλα Επτάνησα.

Το Μάιο του 1816 οι αδελφοί Λάζαρος και Γεώργιος βρίσκονται στα Κύθηρα και αγοράζουν περιουσία στον Αυλαίμονα από το Νικόλαο Δαρμάρο ποτέ αιδεσιμωτάτου κυρ Αντωνίου, ο οποίος «…δίνει, αφίνει, πουλει, ξενεύει και αιωνίως με τα μέρη και διαδόχους του δια πάντα άλλοτριώνει προς τους παρόντες αδελφούς εύγενείς Κυρίους Λάζαρον και Γεώργιον Κουντουριώτη ποτέ Ανδρέα δύω μαγαζιά σκεπασμένα με ταις πόρταις και παράθυρά τως, με δύω πατάρια ταυλωμένα με μίαν καμινάδα εις το μέσα, ένα άλλο σπίτι κωλυτόν εις αυτά ανώγαιον και κατώγαιον με μίαν καμινάδαν είς το κατώγαιον με ένα μπότζιον, υποκάτω του οποίου είναι μία στέρνα, ένα κήπον πλησίον τών ιδίων όσπητίων περιτριγυρισμένον με τοίχον ξεροτρόχαλον πλησίον του χωραφιού του σρ Τζώρτζη Λαζαρέτου περ Γρέγολεβάντε και της Πιατσέτας περ Οστριογάρμπη….» Οι Κουντουριώτηδες πλήρωσαν 7000 γρόσια στο Δαρμάρο (1)

Στις 4 Ιουλίου 1816 οι Υδραίοι αδελφοί στα Κύθηρα στερούμενοι των σχετικών πιστοποιητικών προσέρχονται εις το Κριτήριον της Α’ αιτήσεως (τσιβίλε) των Κυθήρων με  αίτησή τους και ζητούν με εξέταση 4 Κυθηρίων μαρτύρων να τους εφοδιάσουν με τα απαραίτητα πιστοποιητικά, τα οποία να ισοδυναμούν με ληξιαρχική πράξη γέννησης, «οί δυο άδελφοί Λάζαρος και Γεώργιος Κουντουριώτης, υιοί τού ποτέ εύγενους κυρίου Ανδρέα ποτέ αύθέντη Γεωργίου, γεννημένοι ύπό νόμιμον συνοικέσιον είς το νησίον τής Ύδρας, όπου διέτριβεν ό ποτέ τους πατήρ εύρίσκονται κατά το παρόν κατοικούντες με τας ιδίας τον φαμελίας είς ταυτην την νήσον Κυθήρων μην έχωντας αύτοί ένα θεμέλιον όπου να ήμπορεϊ να άποδείξει την νόμιμόν τους γέννησιν, το όποιον να ήμπορούν να μεταχειρισθουν είς κάθε περίστασιν και χρείαν δια τούτο ταπεινώς παρρησιάζονται είς την έξουσίαν τούτου τού σεβασμίου Κριτηρίου και αιτούν με την πρέπουσαν τάξιν να άποδειχθει ή κάτωθεν περίλειψις με το μέσον τής όποίας να ήμπορούν να άπολαύσουν άπό την έξουσίαν τού Κριτηρίου το άπαιτούμενον θέσπισμα τής προσκυρώσεως δια να κάμουν χρήσιν χάρις προβάλωντες ότι ή άλίθεια ήτον και είναι, ότι οί άδελφοί Λάζαρος και Γεώργιος Κουντουριώτης είναι υιοί νόμιμοι τού νύν ποτέ κυρίου Άνδρέα Κουντουριώτη ποτέ Γεωργίου γεννημένοι άπό την νόμιμόν του σύζυγον Μαρία καθώς μάρτιρες

ό εύγενής κύριος Λορέντζος Κλάδος

ό εύγενής κύριος Ιωάννης Μώρμορης

ό εύγενής κύριος Ιωάννης Δαρμάρος ποτέ αύθέντη Νικολάου

ό κύριος Ίάκοδος Μοάτζος

Λάζαρος Κουντουριώτης

Γεώργιος Κουντουριώτης» (2)

Πράγματι οι δικαστές Νικόλαος Δαρμάρος, Αντώνης Κασιμάτης και Νικόλαος Λεβούνης εξήτασαν τους μάρτυρες, εις τους οποίους υπέβαλαν την ερώτηση «άνίσως ίξεύρει ότι οί δύω άδελφοί εύγενείς κύριος Λάζαρος και Γεώργιος Κουντουριώτης είναι υιοί νόμιμοι τού νυν ποτέ κυρίου Ανδρεα Κουντουριώτη ποτέ Γεωργίου γεννημέννοι άπό την νόμιμόν του σύζηγον Μαρίαν.» Η απάντηση που έδωσε ο μάρτυρας Ιάκωβος Μοάτσος είναι η εξής: «Αύτό είναι πλέον παρά αληθές ότι οί αύτοί άδελφοί κος Λάζαρος και Γεώργιος είναι υιοί νόμιμοι τού νυν ποτέ κυρίου Άνδρεα Κουντουριώτη ποτέ Γεωργίου γενναμένοι άπό την νόμιμόν του σύζηγον Μαρίαν και έγώ ήμπορώ καλώτατα να το βεβαιώσω έπειδή και φερθείς διάφοραις φοραις εις το νησίον τής Ύδρας έγνώρησα τον αύτόν ποτέ κύριον Άνδρέαν Κουντουριώτη και την φαμελείαν του και εις την οικίαν αύτού ώντας εις το ίδιον νησίον έφέρθηκα. Τόσον ίξεύρω έν συνιδίσει, και προς φώς τούτου τού κριτηρίου προσφέρνω» (3)

Στις 7 Ιουλίου 1816 εξεδόθη η απόφαση: « το εύγενές Κριτήριον τής πρώτης αίτήσεως εις το τζιβίλε καθεζόμενον ουτω, αίτουντες οί άδελφοί εύγενείς κύριος Λάζαρος και Γεώργιος Κουντουριώτης ποτέ κυρίου Άνδρέα, ποτέ Γεωργίου και θεορώντες τας όπισθεν σημειωμένας έξετάξεις των ονοματισμένων μαρτύρων είς δύναμην τών όποίων όλοτελώς [….] βεβαιωμένον και άποδεδειγμένον το κεφάλαιον προβαλμένον παρά τους ιδίους κυρίους άδελφούς με την όπισθεν γραφήν τους προσφερθεισαν τας 4 του τρέχοντος είς τούτο το οφφίκιον, δηλαδή ότι οί είρημένοι δύω άδελφοί κύριος Λάζαρος και Γεώργιος Κουντουριώτης είναι υιοί νόμιμοι τού νυν ποτέ κυρίου Άνδρέα Κουντουριώτη, άνω μελετημένου, γεννημένοι άπό την νόμιμόν του σύζηγον Μαρίαν διό θεσπίζει και θεσπίζωντας κυρώνει το αύτό κεφάλαιον είς τας είρημένας κατά τάξιν γιναμένας μαρτυρίας είς πάντα και κατά πάντα ώς άποθεμένον το ίδιον κεφάλαιον είς όλην την άλήθειαν και τούτο δια να κάμουν οί προμελετημένοι αίτουντες κύριοι άδελφοί έκείνην την χρήσιν ώς διαλαμβάνει η λεχθείσα γραφή τους ούτως.

Και το παρόν θέσπισμα κυρώσεως θέλει παραδοθή είς άντίγραφον όμοιόσχημον προς τους άνω ονοματισμένους κυρίους Κουντουριώτη.

Νικόλαος Δαρμάρος Πρόεδρος

Άντόνης Κασιμάτης Κριτής

Νικόλαος Λεβούνης Κριτής

Αντώνιος Σανιάνος Άττουάριος» (4)

Τον Αύγουστο του 1816 ο Γεώργιος Κουντουριώτης έθαψε ένα παιδί στη Χώρα, στον Εσταυρωμένο: «1816 Αυγούστου 15. Έπέρασε είς την άλλην ζωήν ένα πεδίον όνόματι Άνδρέας τού κυρίου Γεωργίου Κουντουριότη και έτάφη είς τον ναόν τού Εσταυρωμένου Χριστού είς την επισκοπήν» (5)

Από την προφορική παράδοση γνωρίζομε ότι οι Κουντουριώτηδες είχαν οικία και στο Καψάλι. Μέχρι στιγμής δεν έχει εντοπισθεί σχετικό έγγραφο αγοραπωλησίας. Η οικία βρίσκεται στον Πίσω Γιαλό (νυν οικία κληρονόμων Γ. Ξανθάκη και Πόπης Μάρκου) Φαίνεται ότι σε ένα από τα σπίτια των Κυθήρων οι Κουντουριώτηδες είχαν φυλάξει ασημικά και είχαν αναθέσει τη φύλαξη στον Ιωάννη Κλάδο. Στα αρχεία του Λ. και Γ. Κουντουριώτη έχει δημοσιευθεί η αλληλογραφία με τον Κλάδο. Τον Ιούνιο του 1828 ο Κλάδος βρίσκεται στο Ναύπλιο και ο Γεώργιος Κουντουριώτης του στέλνει γράμμα στα Κύθηρα από τον Πόρο και παρακαλεί να του στείλει μερικά ασημικά του. Το γράμμα αυτό, το οποίο παρέλαβε στα Κύθηρα η οικογένεια Κλάδου, εστάλη στο Ναύπλιο στον παραλήπτη, ο οποίος απαντά:

«προς τον ευγενέστατον κ. Γεώργιον Κουντουριώτην.

Εν Ναυπλίω τη 20 Ιουνίου 1828

Αύτήν την στιγμήν λαμβάνω άπό Κύθηρα τής φαμίλιας μου γράμματα και….εύρον έν τής εύγενίας σας…με το όποιον με διορίζετε να παραδώσω είς τον Άνδρέαν Πριμικήριον μερικόν α-σημικόν σας… εάν λοιπόν ούτως έχη, έστω προς ειδησίν σας, ότι αύτά τα έχω κλειδωμένα βαστών το κλειδίον μαζί μου και έάν άγαπάτε και σάς άναγκαιουσι, διορίσατέ μου και τότε στέλλω το κλειδίον της πενθεράς μου, τα έβγάζει άπό την κάσσαν σας και σάς τα στέλλει…» (6)

Τον Αύγουστο του 1823 ήρθε είδηση στα Κύθηρα, ότι σε κάποια μάχη στην επαναστατημένη Ελλάδα εσκοτώθη ένας Κυθήριος, ο Εμμανουήλ Δαρμάρος του Ιωάννου, ο οποίος φαίνεται είχε πάει εθελοντής. Οι δικοί του στα Κύθηρα υπογράφουν πληρεξούσιο και διορίζουν γενικό επίτροπό τους τον «…ευγενέστατον κύριον Λάζαρον Κουντουριώτην, κάτηκον του είρημενου νησίου της Ύδρας…» και του δίδουν πλήρη εξουσία να παραλάβει τα πράγματα του πεσόντος υπέρ πατρίδος Δαρμάρου, ο οποίος «…έσκοτοθη είς μήαν μάχην των Ελλήνων είς ένα μέρος της Ελλάς….» και τα οποία πράγματα και χρήματα βρίσκονταν στο νησί της Ύδρας. (7)

Η παρουσία των αδελφών Κουντουριώτη στα Κύθηρα είναι γεγονός μεγάλης ιστορικής σημασίας, διότι καταδεικνύει το ρόλο που έπαιξε το νησί στην προεπαναστατική περίοδο, αλλά και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, καθώς επίσης και την κινητικότητα των Κυθηρίων, οι οποίοι ανέκαθεν υπήρξαν ανήσυχοι και φιλαπόδημοι και κατά τις αποδημίες τους συνήψαν δεσμούς με επιφανείς της εποχής.

ΠΗΓΕΣ

(1)       Νοτάριος Παναγιώτης Μορίζος, βιβλίο 5, φ 62ν-63ν

(2)       Γ.Α.Κ Τοπ.Αρχείο Κυθήρων, Αρχείο Αγγλ. Διοίκησης Εγγραφα Πρωτοδικείου (αταξινόμητα)

(3)       ό.π.

(4)       ό.π.

(5)       Ληξιαρχικά βιβλία Εσταυρωμένου Χώρας βιβλίο 12ε, φ77r

(6)       Αρχεία Λ.και Γ. Κουντουριώτη τ.7, σελ. 216-217.

(7)       Νοτάριος Ιω.Λαστιώτης, βιβλίο 6, φ 27r.