Η Άλωση της Βασιλεύουσας Πόλης και η διαμόρφωση του σύγχρονου κόσμου

Για πολλούς η Βυζαντινό Κοσμοσύστημα είναι ένα αμφιλεγόμενο ιστορικό ζήτημα ενώ εξ αντικειμένου, τουλάχιστον ως προς τα γεγονότα, δεν είναι. Για στιγμές τις ιστορικής δίνης, δεν μπορούμε να αποφανθούμε και οι σοβαροί ιστορικοί, ως προς αυτό, είναι πολύ προσεκτικοί.  Όπως εξελίσσονται τα γεγονότα και επηρεάζονται από πλήθος μεταβλητών μεγάλης κύμανσης και όπως μικρά και μεγάλα ιστορικά κύματα συμπλέκονται δεν είναι εφικτό να μιλήσεις φωτογραφικά και προσδιοριστικά παρά μόνο προσανατολιστικά. Το πώς δηλαδή περίπου ήταν οι αφετηρίες, ποιοι ήταν οι ευδιάκριτοι προσανατολισμοί του ιστορικού γίγνεσθαι και οι  βαθύτερες διαμορφωτικές δυνάμεις –αναμφίβολα πάντα οι μεγάλες δυνάμεις της ιστορίας– και ποιοι ήταν οι μεγάλοι ιστορικοί σταθμοί και τα αποτελέσματα. Υπό αυτό το πρίσμα και όσον αφορά το Βυζαντινό κοσμοσύστημα κανείς θα μπορούσε να αναφέρει συντομογραφικά τα κύρια και αξονικά.

Πόλεις και Δημοκρατικός προσανατολισμός

Κατά πρώτον, οι συστατικές κοινωνικές οντότητες ήταν οι Πόλεις, πρωτίστως και κύρια οι διαχρονικές Ελληνικές. Το σύστημα Πόλεων συγκροτήθηκε εν πολλοίς ήδη από τα Ομηρικά χρόνια και σταδιακά εξελίχθηκε στο κλασσικό κρατοκεντρικό σύστημα. Εδώ έχουμε ένα μεγάλο σταθμό και μεγάλες μαρτυρίες κυρίως του Θουκυδίδη και του Αριστοτέλη. Εντός των Πόλεων ωρίμασε η δημοκρατία. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι το Κοινωνικό και Πολιτικό γεγονός ήταν προσανατολισμένο προς την Ιθάκη της Πολιτικής ελευθερίας υπό συνθήκες Ανεξαρτησίας («ιδεώδες της Ανεξαρτησίας» τότε και εθνική ανεξαρτησία σήμερα).

Η εθνική ανεξαρτησία ήταν προϋπόθεση εσωτερικής αυτεξούσιας πολιτειακής αυτό-θέσπισης. Επειδή επίγειοι ιδεατοί κόσμοι δεν υπάρχουν, τότε και πάντα όταν μιλάμε για δημοκρατία δεν μιλάμε για άνευρα και άοσμα πλάσματα. Αφορά τον δημοκρατικό προσανατολισμό εντός του οποίου οι πολίτες επιδίδονται στο (πολύ δυναμικό) άθλημα του κατ’ αλήθειαν συλλογικού βίου για τον προσδιορισμό της συλλογικής πολιτικής ηθικής, της διανεμητικής δικαιοσύνης, της αλλαγής τους όπως η Πόλη εξελισσόταν και την σταθερή αξίωση των πολιτών να είναι ολοένα και περισσότερο εντολείς μιας ανακλητής εντολοδόχου πολιτικής εξουσίας. Όσο περισσότερο το επιτύγχαναν τόσο περισσότερη δημοκρατία και αυτό ισχύει έκτοτε και σήμερα εάν θέλει να ορίσει την δημοκρατία χωρίς εσχατολογικούς ιδεολογικούς προκαθορισμούς.

Αυτές ήταν οι πόλεις: Αυτεξούσιες, αυτοθεσπιζόμενες και δημοκρατικά προσανατολισμένες. Και πάλι, χωρίς την παραμικρή σχετικοποίηση και επειδή επίγειοι ιδεατοί κόσμοι δεν υπάρχουν η διαδρομή τους μέχρι που έγιναν οι συστατικές πολιτικές μονάδες της Βυζαντινής Οικουμένης ήταν γεμάτη καμπυλότητες. Στο σημείο αυτό ας το κάνουμε ξεκάθαρο: Η θρησκευτική εσχατολογική πολιτική θεολογία υποσχόμενη παραδείσους και πιλάφια ανακουφίζει και εξωθεί προς μια πιο ενάρετη ζωή. Ο ύστερος φτωχός συγγενής της τα ιδεολογικά δόγματα υπόσχονται έσχατους επίγειους τόπους εντός ενός οικονομικά ανθρωπολογικά εξομοιωμένου και πολιτικά εξισωμένου ενοποιημένου πλανήτη πλην όπως σωστά έγραψε ο Παναγιώτης Κονδύλης «η απουσία εσχατολογίας και ευθύγραμμων αντιλήψεων για το ιστορικό γίγνεσθαι, οι οποίες ως γνωστόν έχουν ιουδαιοχριστιανική προέλευση και εκκοσμικεύθηκαν τόσο από τον σοσιαλιστικό μαρξισμό όσο και από τον καπιταλιστικό φιλελευθερισμό. Για να αποφευχθεί η υστερία μπροστά στον πλήρη και αμετάκλητο θάνατο, νομιμοποιήθηκε κοσμοθεωρητικά η υστερία της εσχατολογίας.»

 Επανερχόμενοι στις Πόλεις της κλασικής εποχής ο Πελοποννησιακός Πόλεμος και στην συνέχεια ο πρόωρος θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου που προς το τέλος της ζωής του άρχισε να εφαρμόζει, καθυστέρησαν την δημιουργία όχι ενός εξομοιωμένου πλανήτη αλλά εντός ενός κοσμοσυστήματος όπου η κάθε εθνική οντότητα διατηρεί την ιδιοσυστασία της και τις οικείες προϋποθέσεις συγκρότησης του Κοινωνικού και Πολιτικού γεγονότος. Οι μεταβατικοί Ελληνιστικοί χρόνοι και η έλευση και επικυριαρχία των Ρωμαίων καθυστέρησαν την κοσμοσυστημική συγκρότηση επί αιώνες.

Το Βυζαντινό Κοσμοσύστημα. Ανθρωποκεντρικός πολιτισμός vs Ρωμαιοκαθολικής θεοκρατίας

Αφού πούμε με βεβαιότητα ότι αυτές τις πτυχές τις αναλύει εξαντλητικά σε εκτενή έργα του ο Γιώργος Κοντογιώργης ενώ επίκειται ένα τρίτομο επικεντρωμένο στην Βυζαντινή Οικουμένη, οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι το εν τέλει Ελληνικό ανθρωποκεντρικό Βυζαντινό Κοσμοσύστημα για πολύ συγκεκριμένους λόγους που μπορούμε να αναφέρουμε, κατασυκοφαντήθηκε. Γιατί;Πρωτίστως γιατί ήταν ακριβώς στον άλλο πόλο της δεσποτικής θεοκρατίας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Η Ορθόδοξη Εκκλησία διαδραμάτιζε πνευματικό ρόλο, δεν ήταν ο εντολέας του Βασιλέα και ήταν ανθρωποκεντρικών –θα έλεγα εν πολλοίς Αριστοτελικών– προδιαγραφών. Σίγουρα ευθύνονται και Βυζαντινοί για την φονική επέλαση των Σταυροφόρων πλην η θηριώδης επίθεση και καταστροφή της Κωνσταντινούπολης είχε βαθύτερα αίτια που αναζητούνται στην Ρωμαιοκαθολική δεσποτεία.

Επανερχόμενοι στο Βυζαντινό κοσμοσύστημα τονίζουμε και υπογραμμίζουμε τα εξής αντικειμενικά και λογικά γνωστά και κατανοητά από όλους:

α) Οι πόλεις αφού άντεξαν τους πραιτοριανούς της Ρώμης επί αιώνες εντός του Βυζαντινού Κοσμουστήματος συνέχισαν να συγκροτούνται αυτεξούσια με δημοκρατικό προσανατολισμό.

β) Οι πόλεις έστελναν αντιπροσώπους στην Σύγκλητο των Πόλεων στην Βασιλεύουσα Πόλη και ήταν οι εντολείς του Βασιλέα των Πόλεων. Ο Βασιλέας ενίοτε έπρεπε να ζητήσει άδεια να εισέλθει εντός των τειχών των Πόλεων.

γ) Αφού θυμίσουμε ότι μιλάμε για μια χιλιετία όπου θα ήταν περίεργο να μην υπήρξαν και εξαιρέσεις, ο κανόνας ήταν μια μη διεθνιστική μετακρατοκεντρική δομή δημοκρατικα προσανατολισμένη τόσο εντός των πόλεων όσο και στο επίπεδο της Βασιλεύουσας Πόλης.

Ο πλούτος του Βυζαντινού κοσμοσυστήματος ταυτόχρονα και η δύναμή του ήταν τόσο οι πολιτική παιδεία και η πολιτική ανθρωπολογία των δημοκρατικά συγκροτημένων πόλεων όσο και η Ελληνικός εθνικός πολιτισμός και οι Ελληνικές πολιτικές παραδόσεις της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Είναι φανερό πως δεν γίνεται η παραμικρή ωραιοποίηση αλλά μόνο περιγράφουμε την κοσμοσυστημική κορύφωση του ανθρωποκεντρικού πολιτισμού των ανθρώπων ο οποίος με κάθε κριτήριο βρισκόταν στον αντίποδα της Ρωμαιοκαθολικής θεοκρατίας.

Μετακρατοκεντρικό σύστημα ή μετακρατικό σύστημα;

Αυτό μας οδηγεί στην περιγραφή του όρου μετακρατοκεντρικό σύστημα και μετακρατικό σύστημα. Βασικά τόσο γιατί οι όροι και έννοιες έχουν την σημασία τους όσο και επειδή αφορά ζωτικά το σήμερα. Αρχίζουμε λέγοντας ότι η Άλωση της Βασιλεύουσας Πόλης από τους Οθωμανούς δεν εξουδετέρωσε πλήρως τις Πόλεις.Μετά τους εξισλαμισμούς κάθε είδους οι πόλεις και η δημοκρατική τους συγκρότηση τοπικά συνεχίστηκε κάτω από τους Οθωμανούς. Με διαφορετικά λόγια πλήρωναν κεφαλικό φόρο και λειτουργούσαν σχετικά αυτόνομα και δημοκρατικά.

Όπως και πάλι τεκμηρίωσε ο Γιώργος Κοντογιώργης, αυτό ίσχυε μέχρι και την Ελληνική Επανάσταση του 1821την οποία και τα νήπια λογικά γνωρίζουν ότι την έκαναν οι μεστοί πολιτικής παιδείας Έλληνες του υπόδουλου Ελληνικού κοσμοσυστήματος. Εκτός βέβαια και κανείς πει ότι οι Μακρυγιάννηδες ήταν αγράμματοι και ανυπόστατοι οπότε συμφωνούμε να διαφωνούμε. Εμείς λέμε διέθεταν το μείζον για κάθε κοινωνική οντότητα: Πολιτική παιδεία σμιλευμένη επί αιώνες εάν όχι χιλιετίες. Τώρα, παρενθετικά λέω ότι έμεινα άφωνος όταν μου ειπώθηκε πως γνωστή(ός) διανοήτρια(ητής) που μιλά για το Βυζάντιο ρώτησε με απορία: Μα υπήρχαν Πόλεις στο Βυζάντιο; Τι υπήρχε δηλαδή, κάποιος ετερόκλητος όχλος δουλοπαροίκων;

Ακριβώς, αυτή η παρενθετική επισήμανση μας οδηγεί Δυτικά. Εν μέσω χάους γνωμών χρήζει να είμαστε ρητοί για να είμαστε τόσο αληθείς όσο και κατανοητοί. Ήμουν πάντα περίεργος πόσοι ήταν οι είλωτες και δουλοπάροικοι της Ρωμαιοκαθολικής δεσποτείας που διαχειρίζονταν οι φεουδάρχες, οι γεωκτήμονες και οι ηγεμόνες. Σε συνέδριο στην Γερμανία ενόσω ήμουν πρόεδρος Τμήματος Γερμανίδα συνάδελφος που ότι έγραψε αφορούσε τον Μεσαίωνα όταν την ρώτησα πόσοι ήταν οι δουλοπάροικοι απάντησε ξαφνιασμένη «πάνω από 90% υπολογίζω γύρω στο 95%».

Να τονίσουμε ότι αυτοί οι δύσμοιροι άνθρωποι που κανείς δεν έχει ηθικό έρεισμα να κατηγορήσει για κάτι ή να υποτιμήσει –ο άνθρωπος όπως και να είναι και όπως και εξελίσσεται για αντικειμενικούς λόγους είναι με όρους έσχατων ηθικών κριτηρίων υπεράνω όλων– ήταν εν τούτοις η μετα-Μεσαιωνική ανθρωπολογία.

Να θυμίσουμε τι σημαίνει αυτό γιατί η συζήτηση δυσχεραίνετε ή είναι αδύνατη όταν κυριαρχούν μύθοι και όχι τα μεγάλα γεγονότα εντός των προσανατολισμών της ιστορίας. Σημαίνει ότι ήταν χωρίς σταθερό πολιτισμό ή γλώσσα, εν πολλοίς μιλούσαν άναρθρα, οι φεουδάρχες τους σκότωναν ως και να ήταν ζώα μέσα στα χωράφια, ήταν ρακένδυτοι και δεν είχαν το παραμικρό δικαίωμα. Αυτοί όμως ήταν οι άνθρωποι των μετά-Μεσαιωνικών διοικητικών μηχανισμών (status) που στην συνέχεια ονομάστηκαν κράτος και εξελίχθηκαν μάλιστα σε αποικιοκρατικές δυνάμεις που όπως ξέρουμε κατάλαβαν και καταλήστεψαν τον πλανήτη. Οι δύσμοιροι sans–culottes που μαζί με διανοούμενους εξεγέρθηκαν στο Παρίσι ζητούσαν στοιχειώδη διαβίωσης και στοιχειώδη δικαιώματα. Τα πήραν, εν μέρει, πλην μετά το κονσέρτο δυνάμεων τα απέσυρε αποφασίζοντας «όχι δημοκρατία όχι επαναστάσεις»

Για να καταλήξουμε, ερχόμαστε στην διαφορά μετακρατοκεντρικού και μετακρατικού για να εξηγήσουμε γιατί το πρώτο είναι το μείζον ζήτημα του μέλλοντος και το Βυζαντινό κοσμοσύστημα το Παράδειγμα.

Το μετακρατοκεντρικό δεν είναι ανθρωπολογικά εξομοιωτικό και πολιτικά εξισωτικό δηλαδή δεν είναι διεθνιστικό αλλά συγκροτεί μια κεντρική κοινή ρυθμιστική διακυβέρνηση εντολοδόχο των εντολέων κοινωνικών οντοτήτων του κοσμοσυστήματος όπως ήταν το Βυζάντιο.

Το μετακρατικό είναι ή καταλήγει να είναι διεθνιστικό, εξομοιωτικό και εξισωτικό, κάτι ασύμβατο με τον εθνικά διαφοροποιημένο πλανήτη.

 Η Ευρώπη και η γέννηση των σύγχρονων ιδεολογικών δογμάτων

Όταν λοιπόν στην Ευρώπη επιδιώχθηκε να επιτευχθεί κοινωνική συνοχή με πολιτικές προσεγγίσεις που ανέτρεχαν στην κλασική εποχή δεν υπήρχαν οι αναγκαίες πολιτικοανθρωπολογικές προϋποθέσεις συγκρότησης και συγκράτησης ενός συνεκτικού εθνοκράτους όπως επιδίωκαν. Έτσι γεννήθηκαν τα ποικιλόχρωμα σύγχρονα ιδεολογικά δόγματα που μπορεί να είναι πλέον στο χρονοντούλαπο της ιστορίας αλλά επηρεάζουν πολλούς.

Επειδή ακριβώς οι πολιτικοανθρωπολογικές προϋποθέσεις των μετά-Μεσαιωνικών Νέων Χρόνων ήταν ελλειμματικές, γεννήθηκαν δόγματα που αν κανείς προσέξει τι λένε υποστηρίζουν την «κατασκευή» των ανθρώπων πολιτικά. Εν μέσω πολλών αντιφάσεων ενός εκκολαπτόμενου κρατοκεντρικού συστήματος στα κράτη του οποίου κυριαρχούσαν τα μετά-Μεσαιωνικά ελίτ επί μιας δεδομένης μετα-Μεσαιωνικής ανθρωπολογίας που ακούσαμε πιο πάνω, τα πράγματα εξελίχθηκαν ως εξής: 

α) από την αντί-Θεοκρατία μερικών διανοουμένων  επιδιώχθηκε (ήδη το 1515 από τους ηγεμόνες) ο περιορισμός της Εκκλησίας.

β) στη συνέχεια επειδή απουσίαζαν όπως είπαμε πολιτικά ώριμοι πολίτες οδηγήθηκαν στο «υλιστικό κράτος» από τις λειτουργίες του οποίου όπως εύστοχα παρατήρησε ο Κονδύλης εξαιρείται το «ταραχοποιό πνεύμα»,

γ) επειδή πολίτες-φορείς του «ταραχοποιού πνεύματος» εισέρχονταν στην δημόσια σφαίρα με τα ψυχόρμητά τους και τον πνευματικό τους κόσμο εισήχθησαν μηδενιστικές (ως προς την ύπαρξη πνεύματος και ψυχής) παραδοχές και

δ)η λογική απόληξη δεν μπορούσε παρά να είναι ο συνεπής μηδενισμός, όπως εξάλλου παρατήρησε ένας κύριος αναλυτής του, ο Μαρκήσιος ντε Σαντ. Αυτή την πτυχή την ανέλυσε εμβριθέστατα, μεταξύ άλλων, ο Παναγιώτης Κονδύλης, ιδιαίτερα στο εμβληματικό για τη διαδρομή των Νέων Χρόνων «Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός» και στο «Η παρακμή του Αστικού πολιτισμού». Αυτές πάντως είναι παντελώς αδιέξοδες τάσεις και οι κοινωνίες παλεύουν αντίρροπα για κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι μέσα στα οποία καθόλα Αριστοτελικά έχουμε σύμμειξη και μέθεξη πνευματικών με τα αισθητά.

ε) Το πώς το κοινωνικοπολιτικό σύστημα προσανατολίζεται δημοκρατικά είναι και το μείζον ζήτημα και οι πολιτικές παραδόσεις της δημοκρατίας και της ελευθερίας –της διαχρονικής Ελληνικότητας πριν το Βυζαντινό κοσμοσύστημα, κατά την διάρκεια της χιλιετούς διαδρομής του και μετά την πτώση της Βασιλεύουσας Πόλης– είναι πολύτιμες για όλα τα σύγχρονα εθνοκράτη.

Πρέπει να πούμε ότι όσο και αν δεν αρέσει σε πολλούς τα διεθνιστικά ιδεολογικά δόγματα του 19ου και 20ου αιώνα δεν εξυπηρετούσαν κάτι άλλο παρά μόνο μεταμφίεζαν τις ηγεμονικές αξιώσεις ισχύος.

Το κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα όπως βασικά δημιουργήθηκε με την Συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648 μ.Χ. μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο οδήγησε στην καθιέρωση της κρατικής κυριαρχίας ως το καθεστώς του πλανήτη. Μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο ιδρύθηκε ο πρόδρομος του ΟΗΕ η Κοινωνία των Εθνών που το όρισε και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο όλα τα κράτη υπέγραψαν τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ που επικύρωνε το κράτος ως τον άξονα, την κρατική κυριαρχία ως τον διεθνή θεσμό και την εθνική ανεξαρτησία ως το θέσφατο όλων. Όσοι δε ενδιαφέρονται μπορούν να ενδιατρίψουν στην διένεξη Τρόσκι-Στάλιν για να κατανοήσουν ότι ήδη από την δεκαετία του 1920 τελείωσε η υπόθεση της «παγκόσμιας επανάστασης». Ποια λοιπόν διεθνιστική ενοποίηση του πλανήτη μιλάμε. Κράτη είχαμε και κράτη έχουμε. Κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα το οποίο ως προς την πολιτική εξέλιξη των μελών του αλλά και ως προς τους διεθνείς θεσμούς που διαχειρίζονται τις διακρατικές υποθέσεις, έχουν πολύ δρόμο ακόμη για να επιτύχουν την πολιτική ωρίμανση της κλασικής εποχής. Δεν επεκτεινόμαστε περισσότερο παρά μόνο λέμε ότι ο μετακρατικός-διεθνιστικός κόσμος είναι εσχατολογική πολιτική θεολογία και ως τέτοια μπορεί μόνο να χρησιμεύσει όπως είπαμε ως μεταμφίεση ηγεμονικών αξιώσεων.Αυτό που έχει σημασία είναι ο προσανατολισμός προς ένα μετακρατοκεντρικό κόσμο ανεξάρτητα του πότε θα έλθει. Μέχρι τότε έχουμε κρατοκεντρικό κόσμο και το εθνοκράτος κάθε κοινωνικής οντότητας είναι ο θεσμός συλλογικής ελευθερίας και ο θεσμός εκπλήρωση ευγενών επιδιώξεων για δημοκρατικό προσανατολισμό, ευημερία και ασφάλεια. Τέλος, δράττομαι να συγχαρώ τον συνάδελφο Γιώργο Κοντογιώργη γιατί μόλις κυκλοφόρησε ο πρώτος τόμος εκ των τριών πού έχει γράψει για το ανθρωποκεντρικό Ελληνικό Βυζαντινό κοσμοσύστημα.