Η αρχή του τέλους για τον Βλαντίμιρ Πούτιν;

Η κρίση εκτονώνεται, ο Πριγκόζιν δεν θα επιχειρήσει τελικά να καταλάβει τη Μόσχα με τους μισθοφόρους του, ο Πούτιν διατηρεί την εξουσία και θεωρητικά στη Ρωσία τα πράγματα θα συνεχίσουν ως έχουν. Ο ρώσος πρόεδρος αντιμετώπισε τη μεγαλύτερη πρόκληση στα 23 χρόνια που κυβερνά τη χώρα και ανάλογα από ποια πλευρά θα το δει κανείς, βγήκε είτε νικητής είτε απόλυτα νικημένος.

Οι «απόλυτες» εξουσίες συνήθως φέρνουν και κάποιου είδους «απόλυτο τέλος», δεν υπάρχουν μέσες οδοί σε αυτές τις καταστάσεις, και ο Πούτιν αιωρήθηκε τις προηγούμενες δύο ημέρες ανάμεσα στα δύο. Το γεγονός ότι η απειλή προήλθε από τον Γεβγκένι Πριγκόζιν, ένα «κατασκεύασμα» του Κρεμλίνου, δεν είναι και τόσο παράξενο όσο φαίνεται.

Το Κρεμλίνο δεν είναι παρά μια ατελείωτη αίθουσα με κάτοπτρα, στην οποία καθένας βλέπει αυτό που θέλει μέσα από χιλιάδες αντανακλάσεις. Και ο Πούτιν έβλεπε πάντα μόνο τον εαυτό του. Τα τελευταία χρόνια κυβερνά τη Ρωσία μέσα από μια απόλυτη απομόνωση, κλεισμένος στα παλάτια του στα προάστια της Μόσχας, ή στη Μαύρη Θάλασσα. Δεν έχει καμία επαφή με τον λαό του αλλά ούτε και με τους γραφειοκράτες και τις μυστικές υπηρεσίες.

Οταν βγήκε, στις 10 το πρωί του Σαββάτου, να κάνει το πεντάλεπτο «αυστηρό» του διάγγελμα, η απομόνωση αυτή ήταν πιο φανερή από ποτέ. Οπως και η αδυναμία του. Οπως επισημαίνει η Αν Απλμπάουμ στο Atlantic, δεν είναι διόλου απίθανο ο Πούτιν να μην είχε πάρει χαμπάρι τίποτε από αυτά που του έρχονταν.

Η αποκοπή του Πούτιν από την πραγματικότητα είναι φανερή εδώ και καιρό. Πριν από ενάμιση χρόνο έλεγε ότι τα ρωσικά στρατεύματα θα καταλάβουν το Κίεβο σε λίγες ημέρες. Δεκάδες κατεστραμμένες πόλεις και δεκάδες χιλιάδες απώλειες αργότερα, δεν μίλησε καν για την Ουκρανία –τι να πει, εξάλλου;– και προτίμησε να κάνει αναγωγές στο 1917, λέγοντας ότι τώρα ο ίδιος είναι αναγκασμένος να προστατεύσει την πρωτεύουσά του από τους μισθοφόρους στασιαστές του Πριγκόζιν, όπως έκανε τότε ο τσάρος Νικόλαος Β’. Τους ίδιους μισθοφόρους που πριν από έναν μήνα αποκαλούσε «ηρωικούς απελευθερωτές του Μπαχμούτ»…

Μέχρι αυτή τη στιγμή κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ποια ήταν τα κίνητρα του Πριγκόζιν όταν έστρεψε τον στρατό του εναντίον της Ρωσίας. Πιθανώς και δεν θα μαθευτούν ποτέ. Η μακρά διαμάχη του με τον Σεργκέι Σοϊγκού κλιμακώθηκε τους τελευταίους μήνες και ο Πριγκόζιν φαίνεται να πιστεύει πράγματι ότι η ηγεσία του υπουργείου Αμυνας ευθύνεται για το τραγικό πρόσωπο που έδειξε ο ρωσικός στρατός στην Ουκρανία, αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, όπως γράφει ο Μαρκ Γκαλεότι στους Times. Πίσω από τον Σοϊγκού βρίσκεται ο Πούτιν και όλη η πολιτική ηγεσία της χώρας.

Ο ίδιος ο Πριγκόζιν μπορεί να είπε ότι θα καταλάβει τη Μόσχα, αλλά πλέον είναι σαφές ότι αν δεν είχε από πίσω του ευρύτερη στρατιωτική και πολιτική υποστήριξη, δεν θα μπορούσε να το κάνει· δεν θα μπορούσε καν να ξεκινήσει ένα πραξικόπημα. Ο Πριγκόζιν μίλησε για 25.000 μαχητές της Βάγκνερ, αλλά ξέχασε να εξηγήσει ότι οι περισσότεροι από αυτούς είναι στην Αφρική. Στη Ρωσία και στην Ουκρανία οι δυνάμεις του δεν ξεπερνούν τις 10.000 άνδρες στην καλύτερη περίπτωση, και είναι αμφίβολο αν όλοι τους θα ήθελαν όντως «να πεθάνουν για μια καλύτερη Ρωσία».

Επιπλέον, η Ρωσία κυβερνάται από ένα καθεστώς σχεδιασμένο για να προστατεύεται από τα πραξικοπήματα. Πολλαπλές μυστικές υπηρεσίες παρακολουθούν η μία την άλλη και γύρω από τη Μόσχα έχουν τη βάση τους πολλές στρατιωτικές μονάδες, που παραμένουν πλήρως επανδρωμένες ακόμη και σε καιρό πολέμου. Ολα αυτά με δεδομένο ότι οι μονάδες του Πριγκόζιν θα κατάφερναν ακόμη και να φτάσουν στη Μόσχα, κάτι εξαιρετικά απίθανο. Ο Πριγκόζιν ίσως περίμενε ότι ο Πούτιν θα καταλάβαινε τα λάθη του και θα έδιωχνε τον Σοϊγκού και τον Γερασίμοφ, ρίχνοντας επάνω τους όλη την ευθύνη για τα κακώς κείμενα του πολέμου.

Αντ’ αυτού, ο Πούτιν μίλησε αρχικά για «προδοσία της μητέρας πατρίδας» και προειδοποίησε ότι θα συντρίψει όσους προσπαθήσουν να ανατρέψουν το καθεστώς. Για τον Πούτιν τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: Είσαι φίλος του ή εχθρός του. Οπως είχε πει το 2015, «προδότες είναι εκείνοι που ανήκουν στην ίδια ομάδα με σένα και μια μέρα, απρόσμενα, σε μαχαιρώνουν στην πλάτη. Σε αυτούς δεν δείχνω κανένα έλεος».

Ο Πριγκόζιν ανήκει πλέον ξεκάθαρα σε αυτή την κατηγορία. O ίδιος συμφώνησε με τον Λουκασένκο να σταματήσει το πραξικόπημα και να καταφύγει στη Λευκορωσία, ενώ το Κρεμλίνο θα σταματήσει κάθε δίωξη εναντίον του και εναντίον των αντρών της Βάγκνερ. Κι έτσι ο Πριγκόζιν έγινε κάτι πολύ παραπάνω από εχθρός του Πούτιν και προδότης: είναι ο άνθρωπος που τον ρεζίλεψε ανεπανόρθωτα και έβγαλε στο φως όλες του τις αδυναμίες.

Το βραχύβιο πραξικόπημα του Πριγκόζιν θα έχει επιπτώσεις και στον πόλεμο στην Ουκρανία, η οποία αμέσως εκμεταλλεύθηκε τα γεγονότα, διπλασιάζοντας τις προσπάθειές της να ανακαταλάβει το Μπαχμούτ. Αυτό είναι το μικρότερο κακό για τον Πούτιν όμως. Ο ίδιος εδώ και χρόνια διοικεί με το σύστημα του «διαίρει και βασίλευε», ενθαρρύνοντας τις διαμάχες ανάμεσα στα υψηλόβαθμα στελέχη του Κρεμλίνου, τις οποίες μόνο ο ίδιος μπορεί να επιλύσει τελικά όταν και αν το επιθυμεί, ή όταν κρίνει ότι γίνονται επικίνδυνες.

Τον τελευταίο καιρό, όμως, ήταν απών. Οσο όλοι έβλεπαν την ένταση να κλιμακώνεται ανάμεσα στον Πριγκόζον και τον Σοϊγκού, η σιγή του Πούτιν ήταν εκκωφαντική. Μέχρι που το καζάνι εξερράγη. Η διαμάχη του Πριγκόζιν με τον Σοϊγκού, όμως, δεν είναι παρά αυτό που είδαμε, καθώς στο παρασκήνιο εξελίσσονται δεκάδες ακόμη παρόμοιες. Οι αναλυτές επισημαίνουν ότι ο Πούτιν εμφανίστηκε σκληρός και αυστηρός στο διάγγελμά του, όμως τόσον καιρό δεν έκανε τίποτε για να ελέγξει μια κατάσταση η οποία ήταν φανερό ότι οδηγείτο στα άκρα. Και αναρωτιούνται: Πόσες παρόμοιες υπάρχουν στο Κρεμλίνο;

Η εξουσία του Πούτιν βασίζεται σε τρεις πυλώνες: Την προσωπική του αξιοπιστία, τον έλεγχο που έχει πάνω στις κάθε είδους δυνάμεις ασφαλείας και τα χρήματα που ξοδεύει για να «λύσει» άλυτα προβλήματα. Τώρα, τα χρήματα τελειώνουν, η αξιοπιστία του δέχεται απανωτά και πολύ βαριά χτυπήματα, ενώ η πίστη των δυνάμεων ασφαλείας προς αυτόν έγινε φανερό ότι δεν είναι ούτε απόλυτη ούτε δεδομένη. Ο Πριγκόζιν πολεμούσε 11 μήνες για μερικά μέτρα γης στο Μπαχμούτ, αλλά του πήρε λιγότερες από 11 ώρες για να φτάσει στο Ροστόφ, χωρίς να συναντήσει καμία αντίσταση, τουναντίον, με κάποιους από τους ρώσους στρατιωτικούς εκεί να δείχνουν ότι τον περίμεναν…

«Ο Πούτιν είναι πιο αδύναμος. Εχει κανείς την αίσθηση ότι δεν κυβερνά πια τη χώρα» λέει στο New Yorker ο Μιχαήλ Ζιγκάρ, δημοσιογράφος και συγγραφέας που έφυγε από τη Ρωσία όταν το καθεστώς έκλεισε το τηλεοπτικό δίκτυο TV Rain, το οποίο διηύθυνε. «Τυπικά την κυβερνά, αλλά όχι όπως κάποτε. Είναι ακόμη πρόεδρος, αλλά όλες οι διαφορετικές ομάδες και φράξιες στο Κρεμλίνο, στο στρατό, ακόμη και στις μυστικές υπηρεσίες, ξέρουν ότι η Ρωσία μετά τον Πούτιν πλησιάζει όλο και περισσότερο. Ο Πούτιν είναι ακόμη ζωντανός και είναι εκεί σε κάποιο από τα καταφύγιά του. Ολοι ξέρουν όμως, ότι είναι πλέον μια φιγούρα με όλο και μικρότερη ισχύ και προετοιμάζονται για τη Ρωσία μετά τον Πούτιν».

Ποια θα είναι αυτή η Ρωσία; Αυτό είναι το ερώτημα των πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Με τη χώρα να βρίσκεται πλέον σε απόλυτο κενό πληροφόρησης, είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξέρει κανείς τι γίνεται στα παρασκήνια και να κάνει οποιαδήποτε πρόβλεψη.

Επί χρόνια ο Πούτιν επέλεγε τους άμεσους συνεργάτες του με πολύ ιδιαίτερα κριτήρια όπως την έλλειψη οποιασδήποτε φιλοδοξίας και την τυφλή πίστη τους σε αυτόν. Η χώρα κυβερνάται από μια στρατιά μετρίων, όπως λένε οι άνθρωποι που γνωρίζουν καλά τα του Κρεμλίνου. Και τώρα αυτοι οι μέτριοι θα παλέψουν μεταξύ τους για την εξουσία.

Η ατμόσφαιρα στη Ρωσία θυμίζει πολύ τις τελευταίες ημέρες του Στάλιν, όταν ο ίδιος ετοίμαζε έναν ακόμη διωγμό (εναντίον των Εβραίων), ενώ οι πιθανοί του διάδοχοι, ο Χρουστσόφ και ο Μαλένκοφ περίμεναν υπομονετικά να πεθάνει. Ο Πούτιν είναι πολύ πιθανο να προσπαθήσει να εκμεταλλευθεί το πραξικόπημα για να σκληρύνει ακόμη περισσότερο τη στάση του απέναντι στα ΜΜΕ και τους πολιτικούς του αντιπάλους. Ξέρει, όμως, ότι όλα αυτά έχουν ημερομηνία λήξης. Οπως και ο ίδιος. Το μόνο ερώτημα πλέον είναι το πότε.