Η αστυνόμευση στα Κύθηρα την περίοδο της Αγγλοκρατίας (1809-1864)

Η εισαγωγή του θεσμού της αστυνομίας στα Επτάνησα, έχει τις ρίζες της στους Δη­μοκρατικούς Γάλλους οι οποίοι ερχόμενοι το 1797 ως προπομποί των επαναστατικών ιδεών της Γαλλικής Δημοκρατίας, εισήγαγαν πληθώρα καινοφανών μεταρ­ρυθμίσεων. Μια από αυτές ήταν η σύσταση της Υψηλής Αστυνομίας (Alta Polizia), η οποία λειτουργού­σε ως εκτελεστικό όργανο της γαλλικής αρχής, με κύριο στόχο την διατήρηση της ισχύος της. Σε αυτή τη φάση, η αστυνομική εξου­σία εκφραζόταν κυρίως ως καθε­στωτική συνιστώσα και λιγότερο ως δύναμη δημόσιας τάξης.

Τα επόμενα χρόνια τα Κύθηρα δοκιμάστηκαν από την πολιτική α­στάθεια και τις ταραχές, που ακο­λούθησαν μετά την αποχώρηση των Δημοκρατικών Γάλλων και διήρκησαν μια δεκαετία 1799-1809, όποτε τα κατέλαβαν οι Αγγλοι.

Η εμπειρία των Άγγλων από την αποικιακή πολιτική, τους έ­φερνε προετοιμασμένους για την αντιμετώπιση αντιφρονούντων και για τον έλεγχο του τοπικού πλη­θυσμού. Το πρώτο τους μέλημα ή­ταν η συγκρότηση ενός ισχυρού πλέγματος εξουσίας, στο οποίο προχώρησαν δημιουργώντας ένα πολύπλευρο αστυνομικό σύστη­μα, το οποίο θα έλεγχε τους κα­τοίκους, θα κατέπνιγε εν τη γενέσει τους όλες τις επαναστατικές ενέργειες και θα κατέστειλε άμε­σα τις εξεγέρσεις. Τα αστυνομικά σώματα τα οποία συστήθηκαν την περίοδο της Αγγλοκρατίας στα Επτάνησα ήταν τα εξής:

• Υψηλή Αστυνομία (Alta Polizia)
• Εκτελεστική Αστυνομία (Polizia Esecutiva)
• Δικαστική Αστυνομία (Polizia Giudiziaria)
• Πολιτική Αστυνομία (Polizia Civile)

Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι η Υψηλή Αστυνομία προσιδία­ζε σε αυτό που σήμερα νοείται ως μυστική υπηρεσία, καθώς λειτουρ­γούσε υπό τον άμεσο έλεγχο του Αρμοστή και είχε ως κύριο στόχο την αντιμετώπιση των αντικαθεστωτικών διαθέσεων, την κατα­σκοπευτική δράση και αντικατασκοπεία και τον έλεγχο των κοι­νωνικών και πολιτικών ομάδων. Η Εκτελεστική Αστυνομία, αποτέλεσε το κύριο εκτελεστικό όργανο, καθώς ήταν μια ισχυρή και πο­λυάνθρωπη δύναμη χωροφυλα­κής, με εκτεταμένες αρμοδιότη­τες που άγγιζαν κάθε πτυχή της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτι­κής και κυρίως της προσωπικής ζωής των κατοίκων. Η Δικαστική Αστυνομία, υπήρξε μια περιορι­σμένη αστυνομική δύναμη, η ο­ποία ουσιαστικά ασχολείτο μόνο με δικαστικές κλητεύσεις και ε­κτελέσεις δικαστικών αποφάσε­ων. Τέλος η Πολιτική Αστυνομία, υπαγόταν στο Επαρχείο, την εγ­χώρια τοπική διοίκηση κάθε νήσου και ήταν πρόδρομος της σημερι­νής Δημοτικής Αστυνομίας.

Σχετικά με την αντιμετώπιση των «επικίνδυνων» για το καθε­στώς ατόμων και ιδεών, μπορούμε να σχηματοποιήσουμε την πρακτι­κή των Βρετανικής Διοίκησης ως εξής: η Υψηλή Αστυνομία επληρο- φορείτο, ενετόπιζε και εστοχοποίει, η Δικαστική φρόντιζε για την κινητοποίηση και εκτέλεση των δι­καστικών αποφάσεων, τέλος η Εκτελεστική συνελάμβανε, εφυλάκιζε και εξόριζε.

Το επόμενο βήμα ήταν η δημι­ουργία φυλακής σε κάθε μεγάλο νησί, αλλά και η μετατροπή μι­κρών και απομακρυσμένων νη­σιών όπως η Ερεικούσα, οι Οθωνοί και τα Αντικύθηρα σε τόπους εξορίας και ελεγχόμενης φυλάκι­σης. Σε αυτά κατά καιρούς εφυλακίζοντο οι πολιτικοί αντιφρονούντες, με κορυφαία παραδείγματα τους ριζοσπάστες βουλευτές οι ο­ποίοι το 1850 επειδή εψήφισαν την Ένωση με την Ελλάδα, εξορί­στηκαν με σκοπό την πολιτική και φυσική τους εξόντωση.

Στα Κύθηρα η Ε.Α. (Εκτελεστι­κή Αστυνομία) αποτελούσε την κυρίαρχη αστυνομική δύναμη και είχε συγκροτήσει ένα πολυδαίδα­λο δίκτυο με πληροφοριοδότες για θέματα όπως:

• εξώγαμα (επονομαζόμενα σκότια δηλαδή γεννημένα στο σκοτάδι) ή νόθα (επονομαζόμενα κλεψιγαμιαία)
• παράνομες ερωτικές σχέ­σεις
• ιδεολογικές πεποιθήσεις

• θρησκευτικά φρονήματα
• καθημερινές συνήθειες και ασχολίες

Αντίστοιχα οι αρμοδιότητές της άγγιζαν σχεδόν όλους τους τομείς της κυθηραίκής κοινωνίας:

• δικαστικές διαδικασίες (ε­κτέλεση αποφάσεων, επιδόσεις κλήσεων)
• δημόσια έργα (μέσω της αγ­γαρείας την οποία επόπτευε)
• οικονομικά (άδειες καταστη­μάτων, πρόστιμα, διενέργεια οικο­νομικών ελέγχων)
• δημόσιες φυλακές (η δε Ε.Α. Αντικυθήρων έδινε προτεραιότητα στους εξόριστους και λιγότερο στους μόνιμους κατοίκους)
• ναυτιλία (αφίξεις-αναχωρήσεις επιβατών και πλοίων)
• κοινοποίηση κυβερνητικών πράξεων
• δημόσια υγεία (μαζικοί εμβο­λιασμοί, έλεγχος επιδημικών ασθε­νειών)
• έκδοση ποικίλων αδειών και πιστοποιητικών (οπλοφορίας, δια­βατήρια, παραμονής κ.ά.)

Όπως γίνεται αντιληπτό, στα αρχεία της Ε.Α. μέσω των πολυ­πληθών αναφορών, επίσημων εγ­γράφων και υπηρεσιακών σημει­ωμάτων, ήταν καταχωρημένα, προς τέρψιν της διοίκησης, τα στοιχεία κάθε Κυθηρίου πολίτη. Η Ε.Α. ήξερε την οικογενειακή και οικονομική κατάσταση του καθενός, το ποινικό μητρώο, τυχόν προσωπικές ατασθαλίες, τα ταξί­δια που είχε κάνει, τα περιουσια­κά του στοιχεία (ακίνητα -σπίτια και χωράφια- ή κινητά -από πολύ­τιμα αντικείμενα, όπλα μέχρι και κατοικίδια ζώα-), τη θρησκευτική του πίστη και συμπεριφορά, μέ­χρι και τις ιδιαίτερες συνήθειες του.

Ενδεικτική όσο και γλαφυρή περιγραφή αυτού του πολυεπίπεδου «φακελώματος» μας δίνει η παρακάτω αναφορά ενός χωρο­φύλακα σχετικά με μια μυστική γιορτή υπέρ της Ελλάδας που έγι­νε σε κάποιο σπίτι στη Χώρα (το έγγραφο αυτό βρίσκεται στην αρ­χειακή σειρά της Εκτελεστικής Αστυνομίας του Τοπικού Αρχείου Κυθήρων):

Ευγενέστατε Κύριε Διευθυντά της Εκτελεστικής Αστυνομίας

Κύθηρα τή 1η Απριλίου 1851

Σάς κάμνω γνωστόν ότι εχθές δέν έλλιψα άπό τό νά φερθώ εις εκείνην τήν οικίαν εις τήν οποίαν οι νέοι έόρταζον, είδα λοιπόν νά είναι στολισμένον μέ διαφόρους εικόνας έλληνικάς καί μέ διάφορα στολίδια άπό άνθη πέριξ, είδα ακόμη καί τά παράθυρα νά είναι γεμάτα από λυχνάρια διά φωτοχυσίαν, είδα άκόμη νά έχουν κολλημένο εις τόν τείχον ένα χαρτί εις τό οποίον είχαν γραμμένο «Ζήτω ή εικοστή Πέμπτη Μαρτίου καί Ζή­τω ή Ελλάς».

Μένω με όλον το σέβας

Ταπινός Δούλος Εμμανουήλ ° Καλλονάς Αστυφύλαξ

Βλέπουμε λοιπόν ότι διακό­σια χρόνια πριν, στα Κύθηρα, η αστυνόμευση βασιζόταν στην ε­ξαντλητική παρακολούθηση, συσχέτιση και αρχειοθέτηση μιας ολόκληρης κοινωνίας. Η αστυ­νομία λειτουργούσε ως κύρια καθεστωτική δύναμη με βασικό όπλο όχι τόσο τη βία, όσο την ι­σχύ των πληροφοριών που βρι­σκόταν μέσα στο αρχείο της. Βασισμένη σε αυτές μπορούσε να φυλακίσει, να εξορίσει, ή και να στιγματίσει τον καθένα, ε­λέγχοντας έτσι έναν ολόκληρο λαό τον οποίο αντιμετώπιζε ως υπήκοο.

Η Ιστορία όμως απέδειξε ότι αυτή η πρακτική διοίκησης δεν μπορούσε να διαρκέσει, καθώς παρόλη την αδυσώπητη κατα­στολή δεν κατέστη δυνατό να α­ποτραπεί η Ένωση με την Ελλά­δα το 1864.

Πηγές: Ευρετήριο του αρχεί­ου της Ε.Α. Κυθήρων, ανέκδοτο (συνταγμένο από τον γράφοντα)

Δημοσιεύθηκε στο φ. 255 της έντυπης έκδοσης, Μάρτιος 2011